منشأ ادعيه چيست و از چه كسي صادر شده است؟ آيا دعا، كلام خداست؟ اگر نه كلام چه كساني است؟

ادعيه مشهور مثل دعاي كميل، ندبه، سمات، جوشن كبير و مناجات‌هايي مثل مناجات شعبانيه و مناجات اميرالمؤمنين ـ عليه السّلام ـ در مسجد كوفه و زيارت‌نامه‌هايي مثل زيارت عاشورا، زيارت جامعه كبيره و زيارت آل يس، در كتاب‌هاي روايي و دعايي آمده است كه به دست عالمان و محدثان شيعه جمع آوري شده و تدوين گشته است و به طور كلي در موضوع دعاهاي وارده از امامان و معصومين ـ عليهم السّلام ـ كتاب‌هاي متعددي تدوين شده است كه به فراخور اهل هر زمان مورد استفاده قرار گرفته است. به طور مثال:
1. شيخ طوسي (ره) (640 هـ .ق) كتاب مصباح المتهجد را تأليف كرده است.
2. سيد بن طاووس (ره) (686 هـ .ق) كتاب‌هاي زيادي از جمله «اقبال الاعمال» و «جمال الاسبوع» و «فلاح السائل» را به ترتيب در اعمال هر ماه، هر هفته و هر روز تدوين كرده است و نيز ادعيه طولاني را در «مهج الدعوات» گرد آورده است.
3. علامه مجلسي (ره) (1110 هـ .ق) كتاب «زاد المعاد» را تأليف نموده است.
4. و ثقة المحدثين «حاج شيخ عباس قمي» (1359 هـ .ق) كتاب «مفاتيح الجنان» را تأليف نموده است.
و تمام دعاهاي مشهور از اين كتاب‌ها نقل شده و مي‌شود.
امّا مصدر اين دعا چنان كه گذشت از معصومان ـ عليهم السّلام ـ هستند. و اين دعاها به انشاء و لفظ معصومان ـ عليهم السّلام ـ است گاهي راوي آن را از امام ـ عليه السّلام ـ درخواست مي‌كرده است و امام  به او ياد مي‌داده است    (مثل دعاي كميل)[1] و برخي متن نوشته اي  بوده است كه به دست راوي نسخه‌برداري شده است، مانند آنچه از ادعيه به وسيله نواب اربعه رحمهم الله از ناحيه مقدسه رسيده است[2] و برخي از دعاها را راوي از امام ـ عليه السّلام ـ شنيده است و عبارت راوي حاكي از شنيدن آن از دو لب امام ـ عليه السّلام ـ است (مثل دعاي ابوحمزه ثمالي و دعاي صحيفه سجاديه و…).[3]امامان ـ عليهم السّلام ـ به ما ياد مي‌دهند كه زياد بخواهيم، به موقع بخواهيم، تنها از خدا بخواهيم و با روش صحيح بخواهيم، چگونه بخواهيم و چه نخواهيم؟.[4]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. علم الحديث، دکتر رضا مؤدب.
2. آشنايي با حديث، مهريزي يزدي.

پي نوشت ها:
[1] . به زاد المعاد در اعمال ماه شعبان، فصل اعمال شب نيمه شعبان مراجعه شود. نيز ر.ك: كفعمي، محمد بن ابراهيم، مصباح، بيروت، چاپ اعلمي، 1414، ص 737.
[2] . مانند زيارت آل يس، به مفاتيح رجوع شود: باب زيارات، فصل صاحب الامر، زيارت اول و مانند دعاي سمات، همان، باب اول در ادعيه، فصل ششم درباره ادعيه مشهوره، دعاي سمات.
[3] . همان، باب دوم در اعمال ماه‌هاي سال قمري، فصل ماه رمضان، بخش اعمال سحرهاي مبارك رمضان، دعاي چهارم.
[4] . جمعي از نويسندگان، ره‌توشه حج، نشر مشعر، 1382، ج1، ص181.