خداوند متعال در آيه ياد شده ميفرمايد: «آنها كساني هستند كه كافر شدند و شما را از (زيارت) مسجد الحرام باز داشتند، و از رسيدن قربانيهاي شما به محل قربانگاه مانع گشتند، و هر گاه مردان و زنان با ايماني در اين ميان بدون آگاهي شما زير دست و پا از بين نميرفتند و از اين راه عيب و عاري ناآگاهانه به شما نميرسيد….» [1]واژه « الهدي» بر وزن « فَلْس » به معناي قرباني ميباشد و آن مخصوص بيت الله الحرام و قرباني حج است. به نظر ميرسد كه علت اين نامگذاري آن است كه قرباني احترام و اكرامي نسبت به كعبه است، چون در هدي و هدايت معناي لطف و اكرام وجود دارد، زيرا سرزمين مكه داراي شرافت و كرامت ويژهاي مي باشد و يا ممكن است كه چون قرباني را به طرف كعبه و حرم سوق ميدهند و آن را هدايت ميكنند، به اين اسم ناميده شده است.[2]جمع « هَدْي» « هَدِيّ» بر وزن فعيل بوده و مفرد آن هديّه ميباشد و هديّه را از آن جهت هديه ميگويند كه لطف و مرحمتي است كه از بعضي به بعضي ميرسد.[3]بنابراين، « الهَدي» به معناي قرباني مخصوص بيت الله الحرام و سوق دادن و هدايت آن به سوي حرم و كعبه است. معانيي كه براي « الهَدي» ذكر شد، در قرآن كريم نيز مورد توجه قرار گرفته است و در مواردي واژة « الهدي» در اين معاني بكار رفته است. مثلاً: در سورة مائده، آية 97، «هدي» مثل خود بيت الله الحرام وسيلة قيام مردم محسوب شده كه همان مفهوم هديّه و عشق ورزيدن و ايثار كردن همه چيز در راه خدا را مي رساند.
و يا اين كه در آية 2، سورة ياد شده «هَدي» به عنوان يكي از شعائر الهي شمرده شده كه در واقع همان هدايت كردن و سوق دادن به سوي كعبه است.
درسورة بقره، آية 196، «هَدي» عامل حليت و از حلق (تراشيدن سر) بيرون آمد. و آزادي قرار گرفته است، يعني همان معناي هديه كه عبارت بود از رابطه دو نفر و تقرّب و اصلاح و مهر و محبت بين عبد و مالك در سورة فتح، آية 25، بازدارنده از « هدي» در رديف كفّار قرار گرفته كه مانع اسباب تقرب بين خدا و خلق خداوند ميباشد و در واقع كساني كه مانع هدايت و سوق دادن قربانيها به محل قربانگاه شوند در رديف كساني هستند كه كافر شدهاند.
هدف اصلي قرآن كريم از بيان واژهها و تعبيرات زيبا و متنوع، بيان مسائل تربيتي و هدايتي براي بشر ميباشد و به اين وسيله خداوند متعال معارف عميق قرآن كريم را تشريح و توضيح ميدهد و در واقع اين حقيقت را ميرساند كه فلسفه و حكمت تمام كارهاي عبادي بايد به قصد تقرب خدا، با ياد خدا و همراه با ايثار و فداكاري در راه خدا باشد كه اين خود موجب رشد و تكامل و بقاء ابدي انسان و سرماية وجودي او خواهد بود.[4]
پي نوشت ها:
[1] – فتح/ 25 .
[2] – ر.ك: قرشي، سيد علي اكبر، قاموس قرآن، تهران، دارالكتب الاسلاميه، ج 7، ص 150 ـ 149.
[3] – ر.ك، راغب اصفهاني، محمد، مفردات الفاظ القرآن، دمشق، دار القلم، ص 835؛ فخرالدين طريحي، مجمع البحرين، دفتر نشر فرهنگ اسلامي، الربعان الثالث، و الاخير، ص 416.
[4] – براي آگاهي بيشتر ر.ك: مكارم شيرازي، ناصر، تفسيرنمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، ج 2، 4 و 22، ذيل آيات ياد شده.