منظور از تفسير موضوعي قرآن چگونه تفسيري است؟

یکی از روش های تفسیر قرآن کریم که در دهه های اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته تفسیر موضوعی قرآن است. در این روش تفسیری یک موضوع یا یک سوال اساسی در زمینه های مختلف اعتقادی، اجتماعی، جهانی و … مطرح می شود و آیات مرتبط با آن موضوع گردآوری شده، تفسیر می شوند و در نتیجه دیدگاه قرآن درباره آن موضوع خاص بدست می آید.
روش تفسیر موضوعی در مقابل روش تفسیر ترتیبی یا تجزیه ای قرار دارد. در روش تجزیه ای برنامه مفسر در چهارچوب خود قرآن تنظيم مى‏ شود. در اين روش مفسر آيه به آيه قرآن را بر طبق تسلسلى كه در تنظيم آيات در مصحف كريم، شكل گرفته است، تفسير مى‏ كند. چنانچه در بیشتر تفاسیر قرآن این شیوه مشاهده می شود. آغاز اين روش تفسيری، از عهد صحابه است. در اين‏گونه تفاسير، مى ‏بينيم مفسر كار خود را از اولين آيه سوره فاتحه آغاز كرده تا پايان سوره ناس، قرآن را با توجه به معانی لغات، شان نزول ها، روایات و … آيه به آيه تفسير مى‏ كند. هدف اين تفسير فقط فهم مدلول لفظى آيه است كه مفسر با آن مواجه است و با تمام وسايل ممكن مى‏ كوشد به اين هدف خود برسد. و او در هر گام مواجه با فهم يك بخش از قرآن است، و از مجموع آياتى كه در بخشهاى مسلسل آيات قرآن، تفسير مى‏ شود، مى ‏تواند معرفت تفسيرى روى تمام قرآن با خصلت تجزيه ‏اى پيدا كند، بدون اينكه بتواند در پايان كار، نظر قرآن را در مورد هر يك از زمينه‏ هاى زندگى كه آياتى درباره آنها نازل شده است، تعيين كند. در اينجا فقط انباشته ‏اى از معلومات وجود دارد، ولى رشته ارتباط بين اين معلومات گسسته است.
اما در روش تفسیر موضوعی آيات قرآن تقطيع نمى‏ شود، و بررسى روى آيات به طور مسلسل يعنى آيه به آيه و مرتب انجام نمى‏ گيرد. بلكه مفسر موضوعى مى‏ كوشد تحقيقات خود را روى يك موضوع متمركز سازد و درباره آن موضوع، از قرآن استفاده كند. براى مثال عقيده به توحيد، يا سنت هاى تاريخ، يا كيفيت تكوين آسمان و زمين و اين گونه مسائل را در قرآن مورد مطالعه قرار مى ‏دهد. مفسر موضوعی در واقع کار خود را با طرح سوال بر اساس محیط خارج و محیط زندگی انسان ها آغاز کرده، سپس سوال را به قرآن عرضه می کند و آیات را در موضوع مورد نظر بررسی می کند. بنابراين قرآن در اين تفسير با واقعيت مربوط مى ‏شود، و با واقعيت بهم مى‏ پيوندد، زيرا تفسير از واقعيت خارج شروع شده، به قرآن منتهى مى‏ گردد.
 البته در تفسیر موضوعی نیز برای فهم تک تک آیات از مجموعه آیات موضوعی، همان شیوه تفسیر تجزیه ای دنبال می شود. بنابراین تفسیر موضوعی در مقابل تفسیر تجزیه ای گامی به جلو است، نه اینکه آنرا کنار گذاشته است. يعنى لازم است دو گام در تفسير برداشته شود، يك گام، تفسير تجزيه‏ اى، و گام ديگر، فراتر از آن، تفسير موضوعى. بدین شیوه قرآن به سخن آمده، داروى دردهایمان می شود، و مايه نظم امورمان را در قرآن مى‏ توانيم يافت. از اين راه است كه در مقابل تجارب زمينى در هر موضوع، نظر الهى و موقعيت آسمانى را مى‏ توان دانست. [1] پی نوشت:
[1] . سنت هاى تاريخ در قرآن، سيد محمد باقر صدر( ترجمه سيد جمال الدين موسوى‏)، انتشارات تفاهم، تهران، 1381، ص: 46-25