منظور از دين حنيف در قرآن چيست؟

حنيف از ماده « ح ن ف » به معناي هدايت به استقامت و راه مستقيم است.[1]حنيف در اصطلاح به معناي كسي است كه از آيين ها و روش هاي منحرف چشم مي پوشد و متوجه آيين حقيقي مي شود. حضرت امام باقر ـ عليه‎ السلام ـ مي فرمايد: « حنيف كلمه جامعي است كه هيچ چيز را باقي نمي گذارد حتي كوتاه كردن شارب و گرفتن ناخن و … ».[2]قرآن كريم حضرت ابراهيم ـ عليه‎ السلام ـ را پيرو دين حنيف مي داند و مي فرمايد: « ما كانَ إِبْراهِيمُ يَهُودِيًّا وَ لا نَصْرانِيًّا وَ لكِنْ كانَ حَنِيفاً مُسْلِماً وَ ما كانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ؛[3] ابراهيم يهودي و نصراني نبود، بلكه موحدي خالص و مسلمان بود و هرگز از مشركان نبود ».
توضيح اين كه يكي از تلاش هاي يهود و نصاري بر ضد اسلام اين بود كه سعي داشتند حضرت ابراهيم ـ عليه‎ السلام ـ را كه در ميان تمام پيروان مذاهب و اديان از او به عظمت ياد مي شود را از خود بدانند، يهوديان مدعي بودند كه او از ما و پيرو آيين ما است، مسيحيان نيز چنين ادعايي را داشتند. قرآن كريم در آيه ياد شده به آنان پاسخ مي دهد كه نزاع شما بيهوده است، چون حضرت ابراهيم ـ عليه‎ السلام ـ سال ها قبل از حضرت موسي و عيسي ـ عليهما السلام ـ بوده و تورات و انجيل نيز سال ها بعد از او نازل شده اند و معقول نيست كه پيامبر پيشين پيرو آيين هاي بعد از خود باشد. خداوند متعال در ادامه آيه حضرت ابراهيم ـ عليه‎ السلام ـ را موحدي پاك و تسليم در برابر خدا معرفي مي كند و مي گويد: او هرگز چون شما براي خداوند شريكي قائل نشد.
حضرت امام صادق ـ عليه‎ السلام ـ مي فرمايد:‌ « حنيفيت ( حضرت ) ابراهيم، اسلام است ».[4]مسلمانان نيز، چون از آيين هاي خالص و پاك حضرت ابراهيم ـ عليه‎ السلام ـ پيروي مي كنند و روش هاي آن حضرت را دنبال مي نمايند، از اين رو مي توان گفت كه دين حضرت ابراهيم ـ عليه‎ السلام ـ اسلام ( تسليم شدن در برابر خداوند متعال و توصيه كامل ) بوده و آن حضرت پيرو دين اسلام مي باشد.
از آيات قرآن كريم استفاده مي شود كه دين خدا يكي است و آن اسلام ( تسليم حق شدن و فرمانبرداري از خداوند متعال ) است؛ « إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلام … [5]؛ دين در نزد خدا اسلام است ».[6]بنابراين، دين حنيف، آيين پاك و خالص و تسليم در برابر حق و اعتقاد به توحيد كامل است كه تمام پيامبران بزرگ الهي از جمله حضرت ابراهيم ـ عليه‎ السلام ـ و حضرت محمد ـ صلي الله عليه و آله ـ به چنين آيين و ديني بودند.[7]

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1.      طبرسي، فضل بن حسن، مجمع البيان، بيروت، دار احياء التراث العربي، 1379 ق، ج 1، ص 457.
2.      مكارم شيرازي، ناصر و همكاران، تفسير نمونه، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1367، ج 2، ص 461.
3.       شيخ طوسي، التبيان في تفسير القرآن، قم، مكتب الاعلام الاسلامي، چاپ اول، 1409 ق، ج 2، ص 492.

پي نوشت ها:
[1] . راغب اصفهاني، محمد، مفردات الفاظ القرآن، بيروت، دارالكاتب العربي، بي تا، ص 133.
[2] . عاملي، شيخ حر، وسائل الشيعه، قم، مؤسسة آل البيت ـ عليهم السلام ـ ، چاپ اول، 1409 ق، ج 2، ص 117.
[3] . آل عمران/ 67.
[4] . مجلسي، محمد باقر، بحارالانوار، بيروت، موسسة الوفاء، 1404 ق، ج 53، ص 1.
[5] . آْل عمران/19.
[6] . همان، ج 94، ص 314.
[7] . طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان في تفسير القرآن، تهران، دار الكتب الاسلامية، چاپ سوم، 1397 ق، ج 3، ص 298.