منظور از «قلب سليم» چيست؟

خداوند متعال در سوره شعراء آيه 89 در توصيف روز قيامت از زبان حضرت ابراهيم(عليه السلام) مي گويد: «الا من أتي الله بقلب سليم» در اين روز هيچ چيزي به كار نمي آيد، جزء «قلب سليم». سليم از ماده سلامت است و سلم و سلامت به معناي دور بودن از آفات ظاهري و باطني است.[1] اما مفهوم قلب سليم يعني قلبي كه از هر گونه بيماري و انحراف اخلاقي و اعتقادي دور باشد.[2]خداوند در آيات سوره  شعرا مي فرمايد: در آن روز (قيامت) هيچ يک از منافع و لذت هاي دنيوي از جمله اموال و اولاد، سودي براي انسان ندارند و نمي توانند هيچ کمکي براي نجات و رهايي آدمي از عذاب ها و شدائد قيامت، بکنند. فقط يک چيز درآن جا ارزشمند و سود مند است و آن قلب سليم و سالم است؛ قلبي پاک و خالص از هر گونه شرک و نفاق و طمع و حرص،قلبي که هيچ تعلق خاطر و دلبستگي به دنيا و اعتباريات و لذت هاي زود گذر آن نداشته باشد.
علامه طباطبايي در اين مورد مي فرمايد: مراد از قلب سليم، آن قلبي است که از هر چيزي که مضر به تصديق و ايمان به خداي سبحان است خالي باشد، از قبيل شرک جلي و خفي، اخلاق زشت و آثار گناه و هرگونه تعلقي که به غير خدا باشد و انسان جذب آن شود و باعث شود که صفات توجه به سوي خدا مختل گردد.[3]مگر نه اين است كه قرآن درباره منافقان در سوره بقره آيه 10 مي گويد: «في قلوبهم مرض فزادهم اللّه مرضاً» در دلهاي آنان يك نوع بيماري است و بر اثر لجاجت شان خدا بر اين بيماري مي افزايد.
در چند حديث پر معني قلب سليم به خوبي معرفي شده: در حديثي از امام صادق (عليه السلام) در ذيل آيه مورد بحث مي خوانيم:
«و كل قلب فيه شرك او شك فهو ساقط»[4] هر قلبي كه در آن شرك و شكي است آن قلب سقوط مي كند و بي ارزش است.
از سوئي ديگر مي دانيم علائق شديد مادّي، و دنيا پرستي انسان را به هر انحراف و گناهي مي كشاند، چرا كه «حبّ الدنيا رأس كل خطيئه»:[5] «عشق به دنيا سرچشمه هر گناهي است» و لذا قلب سليم، قلبي است كه خالي از «حب دنيا» باشد، همان گونه كه امام صادق (عليه السلام) در حديث ديگري در ذيل همين آيه فرمود: «هو القلب الّذي سلم من حب الدنيا»[6]: اين قلبي است كه از عشق دنيا سالم باشد.
با توجّه به آيه 197 سوره بقره «و تزودوا فان خير الزاد التقوي» «توشه بر بگيريد كه بهترين توشه براي آن جهان پرهيزگاري است» روشن مي شود كه قلب سليم قلبي است كه بر اثر سلامت سرچشمه تقواي الهي گردد.
آخرين سخن اينكه قلب سليم، قلبي است كه جز خدا در آن نباشد، آن گونه كه امام صادق (عليه السلام) در پاسخ سؤالي پيرامون اين آيه فرمود: «القلب السليم الذي يلاقي ربه و ليس فيه احد سواه»[7] قلب سليم، قلبي است كه خدا را ملاقات كند در حالي كه غير از او در آن نباشد.

معرفي منبع جهت مطالعه بيشتر:
قلب سليم، آية الله شهيد سيد عبدالحسين دستغيب شيرازي.

پي نوشت ها:
[1]. طباطبايي، سيد محمد حسين، ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ پنجم، 1374، ج15، ص 404.
[2] . مکارم شيرازي، ناصر، تفسير نمونه، دار الكتب الاسلاميه، چاپ دوازدهم، ج 15، ذيل آيه 89 سوره شعراء.
[3]. طباطبايي، سيد محمد حسين، تفسير الميزان، ج17، ص 223.  
[4] . كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، دار الكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1365 هـ .ش، ج 2، ص 129؛ مازندراني، محمد صالح، شرح اصول كافي، ج 1، ص 118 و ج 8، ص 263، مجلدات 12.
[5] . امين الاسلام طبرسي، مجمع البيان، بيروت، دار المعرفه، ج 7 و 8، ص 305، ذيل آيه 89 سوره شعراء.
[6] . همان.
[7] . مجلسي، محمد باقر، بحار الانوار، بيروت، انتشارات مؤسسه الوفاء، چاپ دوم، 1403 هـ .ق، ج 67، ص 54؛ كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، دارالكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1365 هـ . ش، ج 2، ص 16؛ مازندراني، محمد صالح، شرح اصول كافي، ج 8، ص 52.