قبل از پرداختن به پاسخ سؤال شما لازم است مطلبي را در مورد ماهيت ترس و اضطراب يادآور شوم.
ترس و اضطراب را همه ما تجربه كردهايم، نهايت تفاوتي كه بين افراد وجود دارد در اين است كه ترس و اضطراب برخي افراد طبيعي و در حدّ قابل قبول است. اين نوع ترس و اضطراب نه تنها مشكل آفرين نيست بلكه زنگ بيدار باشي براي ما است،تا از خطرات و آسيبهاي احتمالي مصون بمانيم و با تلاش و جدّيّت به كار و فعاليت خويش ادامه دهيم، امّا در صورتي كه ترس و اضطراب ما بدون دليل و بيش از حدّ آزار دهنده باشد، بگونهاي كه فعاليّتهاي فردي و اجتماعي ما را تحت تأثير خود قرار دهد، در اين صورت ترس و اضطراب مرضي و مشكل آفرين ميباشد كه بايد در جهت اصلاح آن كوشيد.[1] ترس و اضطراب با توجه به عوامل و موقعيتهاي آنها به چندين نوع قابل تقسيماند. يكي از انواع ترس، ترس از تاريكي است كه بيشتر در دوران كودكي ايجاد ميشود. براي ترس و اضطراب و اينكه عامل آنها چيست، ديدگاههاي متفاوت وجود دارد، يكي از ديدگاهها اين است كه ترس از طريق شرطي سازي در افراد ايجاد ميشود. يعني فرد از موقعيتي كه در آن خطر يا تهديدي را مشاهده نموده ميترسد، و چون آن در جاي تاريك بوده از آن پس از تاريكي ميترسد.
در فرضية يادگيري اجتماعي نيز مشاهدة ترس در ديگران به عنوان الگو براي ايجاد ترس در افراد شناخته شده است.
درمان ترس و اضطراب
هيچ روش خودياري منحصري وجود ندارد كه به عنوان يك روش كامل جهت مقابله با ترس و اضطراب عمل كند، لذا چندين راهكار را به صورت همزمان بايد تمرين نموده و بكار بريد تا از ترس و اضطراب رهايي يابيد.
1. ايجاد شناخت و تفكر در خويشتن؛
يكي از بهترين روشهاي درمان اضطراب و ترس از تاريكي، شناخت درماني است. قبل از آن كه با موقعيتهاي ترسناك روبرو شويد، با خود فكر كنيد كه چرا از تاريكي ميترسيد؛ آيا دليل قانع كنندهاي براي خود داريد كه از تاريكي بترسيد؟ آيا اعتقاد شما بر اين است كه واقعاً در جاهاي تاريك موجودات خطرناكي وجود دارد؟ اگر اين گونه فكر ميكنيد، امتحان كنيد. اتاقي را كه تاريك است، يكباره روشن نماييد. خواهيد ديد كه چيز خاصي نيست، ترسيدن از خود تاريكي هم بسيار نامعقول است، شما كه الآن رشد يافته و ديگر ميدانيد كه ماهيّت تاريكي ترسناك نيست و اگر واقعاً قبول داريد كه ماهيّت تاريكي ترسناك نيست، پس ترس شما غير منطقي خواهد بود.[2] ايجاد اين نوع شناخت و بينش در خويشتن براي مقابله با ترس بسيار مفيد است.[3]2. روش حساسيّت زدايي منظم؛
يكي ديگر از روشهاي درمان ترس و اضطراب، روش حساسيّت زدايي منظم ميباشد. استفاده از اين روش به اين صورت است كه شما درجاي خلوتي نشسته و لحظاتي با خود فكر كنيد، ابتدا موقعيتهايي را در ذهن خود مجسم كنيد كه براي شما كاملاً خوشايند است و هيچ ترس و اضطرابي را در شما ايجاد نميكند، پس از آن , موقعيتها و صحنههايي را در نظر بگيريد كه كمتر تهديد كننده و ترس آور است، سپس تصور كنيد كه روز هست و شما به تنهايي از همان موقعيت كه ميترسيد، عبور ميكنيد، هيچ نوع ترس و اضطرابي در شما ايجاد نميشود. در مرحله بعد اين گونه فرض كنيد كه شب فرا رسيده و شما با يكي از دوستان خود به جاهايي ميرويد كه تاريك است، مثلاً وارد اتاقي ميشويد، يا در حالي كه در اتاق نشستهايد، برق قطع ميشود، ميبينيد كه هيچ گونه ترس و اضطرابي در شما ايجاد نشد. وقتي چندين بار تمرين كرديد و موقعيتهايي را كه كمتر تهديد كننده است، در ذهن خود تصور نموديد , اين آمادگي روحي در شما ايجاد ميشود كه در ذهن خود تصور كنيد كه به تنهايي درجاهاي تاريك قرار گرفتهايد، ميبينيد كه باز هم ترس و اضطرابي در شما ايجاد نميشود، سپس در مرحله عمل نيز اين روند را تمرين كنيد، يعني كم كم خودتان را به آن موقعيت كه از آن ميترسيد، نزديك نمائيد، مثلاً بار اوّل با دوستان خود از آنجا عبور نموده، ميبينيد كه هيچ اتفاق خاصي رُخ نداد، بعد آمادگي پيدا ميكنيد كه به تنهايي نيز در آن موقعيت قرار بگيريد.[4]3. روش سرمشق گيري و مهارت آموزي
براي حلّ مشكل ترس از تاريكي ميتوانيد از روش سرمشقگيري و مهارت آموزي استفاده نماييد. براي انجام اين كار لازم است از دوستان خود كمك بگيريد، از آنها خواهش كنيد كه به تنهايي در همان موقعيتي كه شما از آن ميترسيد، قرار گيرند. خواهيد ديد كه آنها بدون ترس و اضطراب در آن موقعيت قرار ميگيرند، با ديدن اين صحنه، در شما نيز جرأت ايجاد ميشود و با خود ميگوئيد اگرمن هم در آن موقعيّت قراربگيرم هيچ مشكلي برايم پيش نميآيد و در عمل نيز تجربه كنيد قطعاً اين روش براي شما مفيد است.
در پايان اميدوارم با رعايت نكات مذكور و تمرين روشهايي كه معرفي شد، بتوانيد به ترس و اضطراب خود فايق آمده و با جرأت و اعتماد به نفس بر تمامي موقعيّتها پيروز گرديد.
براي مطالعه بيشتر به كتابهاي زير مراجعه كنيد، اگر اين روشها را مورد استفاده قرار داديد، حتماً درنامة بعدي خود وضعيت و ميزان موفقيت كار را با در ميان بگذاريد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. پاول و انرايت، فشار رواني، اضطراب و راههاي مقابله با آن، ترجمه حسن صبوري مقدم و همكاران، آستان قدس رضوي، چاپ اوّل، 1377.
2. كلارنس ج راو، مباحث عهده در روان پزشكي، ترجمه: جواد وهاب زاده، انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ سوّم، 1373.
3. فريد خدايي، روان پزشكي براي همه، انتشارات بزرگمهر، چاپ اوّل، 1379.
پي نوشت ها:
[1] . براي مطالعه بيشتر رك: پريرخ دادستان، روان شناسي مرضي تحولي از كودكي تا بزرگسالي، ج 1، سمت، 1376، ص 59 ـ 62.
[2] . رك: هربرت فنسترهايم، آموزش كنترل ترس، روش جديد براي غلبه بر ترس، ترجمه مهدي قراچه داغي، انتشارات علمي، اوّل، 1381، فصل دوّم.
[3] . براي مطالعه بيشتر در مورد نقش شناخت در ماني بر رفتارهاي نابهنجار و از جمله ترس، مراجعه شود به: هاوتون و همكاران، رفتار درماني شناختي، ترجمه قاسم زاده، انتشارات ارجمند، چاپ اوّل، 1376، فصل 4.
[4] . براي مطالعه بيشتر رك: پاول و ليندزي، تشخيص و درمان اختلالهاي رواني، بزرگسالان در روان شناختي باليني، ترجمه: محمد رضا نيكخو، نشر سخن، چاپ اوّل، 1379، فصل 7 و 8.