مومن آینه مومن

از آنجا که مومن آینه مومن است، انسان مومن خود را در آینه مومن دیگر مشاهده می کند و تلاش می کند که عیوب خود را برطرف کند. حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) می فرمایند: “المُؤمِنُ مِرآةُ المُؤمِنِ؛ لِأَنَّهُ یَتَأَمَّلُهُ فَیَسُدُّ فاقَتَهُ، ویُجمِلُ حالَتَهُ”، “مؤمن، آینه مؤمن است؛ چرا که در آن مى نِگرد و نیازش را برطرف مى کند و حالش را زیبا مى سازد”.[1]

وقتی انسان با نگاه عمیق به آموزه های دینی توجه کند این مطلب را درک می کند که باید لغزش ها و عیوب خود را برطرف کند نه آنکه به عیب جویی از دیگران بپردازد، زیرا رسول خدا (صلّى الله علیه وآله) فرمودند: “لاَ تَطْلُبُوا عَثَرَاتِ اَلْمُؤْمِنِینَ فَإِنَّ مَنْ تَتَبَّعَ عَثَرَاتِ أَخِیهِ تَتَبَّعَ اَللَّهُ عَثَرَاتِهِ وَ مَنْ تَتَبَّعَ اَللَّهُ عَثَرَاتِهِ یَفْضَحْهُ وَ لَوْ فِی جَوْفِ بَیْتِهِ”، “لغزشهاى مؤمنین را جستجو نکنید، زیرا هر که لغزشهاى برادرش را جستجو کند، خداوند لغزشهایش را دنبال کند، و هر که را خداوند لغزشهایش را دنبال کند رسوایش سازد گر چه در درون خانه‌اش باشد”.[2]

هنگامی که انسان عزم و تصمیم جدی برای زدودن عیوب خود می گیرد، آن گاه اگر عیبی از دیگران می بیند، به وسیله آن عیب شخص مقابل را مورد سرزنش قرار نمی دهد، بلکه نخست در اعمال و رفتار خود فکر می کند تا آن عیب را از خود برطرف کند، یا اگر دوست او عیب او را به وی تذکر دهد با او ناراحت نمی شود بلکه با روی گشاده عیب خود را می پذیرد زیرا معنای فرمایش حضرت امام جعفر صادق (علیه السلام) را فهمیده است و می خواهد آن را درباره خود عملی سازد که حضرت می فرمایند: “اَحَبُّ اِخوانی إلَیَّ مَن اَهدی اِلَیَّ عُیُوبی”، “محبوب ترین برادرانم نزد من کسی است که عیب های مرا به من هدیه کند”.[3]

لذا اگر عیبی را از دیگران می بیند یا به او تذکر داده می شود، آن عیب را  از جهات مختلف برای خود به عنوان پند و اندرز می پذیرد:

مشاهده عیب های خود در آینه عیب های دیگران

۱. عبرت آموزی: وقتی انسان از خود عیب جویی می کند و پیوسته نسبت به کارهای کوچک و بزرگ خود مراقبه می کند و خودسازی و تزکیه نفس را مقدم بر اصلاح دیگران می داند، آن گاه اگر عیبی را در دیگران ببیند، نخست آن عیب را در خود بررسی می کند که آیا من نیز چنین عیبی دارم؟ عیب او را با دیده عبرت می نگرد نه با نگاه عیب جویانه. در این صورت اگر خود او دچار آن عیب باشد، آن را از خود می زداید. مثلاً او با هر کس قرار ملاقات می گذارد، از ساعت مقرر تاخیر می کند، اما یک بار اتفاق افتاده که هنگامی که او رسید دوست او تاخیر کرد و لازم شد وقت زیادی منتظر او بماند، در این حال او بد بودن این عادت خود را درک کرده است. او بجای اینکه به دوستش تذکر دهد خود او تصمیم می گیرد که از این پس هرگز نباید از ساعت معین تاخیر کند. لذا پی به این عیب خود می برد و تلاش می کند که این عیب خود را برطرف کند. حضرت امیرالمومنین علی (علیه السلام) در نهج البلاغه می فرمایند: “طوبى لِمَن شَغَلَهُ عَیبُهُ عَن عُیوبِ النّاسِ”، “خوشا به حال آن کس که عیب خودش، او را از پرداختن به عیب هاى مردم باز دارد”.[4]

۲. یافتن ریشه و آثار آن عیب: هنگامی که شخص با دید وسیع تری از خود عیب یابی می کند، ممکن است از مشاهده یک عیب در شخص دیگر، پی به چندین عیب خود ببرد. به طور مثال وقتی زیاده گویی فرد دیگری را می بیند، علاوه بر توجه به مقدار سخن گفتن خود، به کیفیت، مکان، زمان، نیت، ریشه ها و آثار سخن گفتن خود نیز دقت می کند، زیرا فعلاً یک عیب را در آینه فرد دیگری در خود می بیند، اما می تواند چندین عیب را در خود جستجو کند، البته بستگی به بصیرت شخص دارد که در صورت مواجه شدن با عیوب مردم، تا چه عمقی به عیب های خود می نگرد و با چه مقداری از عزم و اراده، برای ریشه کن کردن تک تک عیب های خود تصمیم گرفته است. حضرت امام علی (علیه السلام) می فرمایند: “أبْصَرُ النّاسِ مَن أبْصَرَ عُیوبَهُ و أقْلَعَ عن ذُنوبِهِ”، “بیناترینِ مردم، کسى است که عیب‏هاى خود را ببیند و از گناهانش جدا شود”.[5]

۳. یافتن مصادیق مشابه: وقتی انسان مثلاً به عیب پرحرفی شخص دیگری توجه می کند و آن را در خود نیز می یابد که او نیز دچار چنین عیبی هست، آن گاه عیب های مشابه پرگویی را نیز در خود جستجو می کند، مثلاً قطع کردن سخن دیگران و شروع به حرف زدن میان سخن آنان، بی توجهی به سخن دیگران و جلب توجه کردن بیجا به وسیله سخنان خود، استفاده از کلمات رکیک و خلاف ادب در سخنان خود، طعنه زنی، زخم زبان زدن، تندخویی، تمسخر کردن و امثال آن. چنین انسان زیرک با مشاهده یک عیب چندین عیب را در خود بررسی می کند، زیرا او می داند که هر عیبی زشت است، نه آنکه اگر به او تذکر زبانی دهند، از آن پس نباید آن عیب را تکرار کند، بلکه او قبل از اینکه کسی به او تذکر بدهد آن عیب را از خود برطرف می کند.

۴. بررسی عیب در حالات متعدد: ممکن است انسان برخی از عیوب را در بعضی از موقعیت ها و حالات نداشته باشد و استقامت ورزیده با آن عیوب مبارزه کند، اما در برخی از مواقع بلغزد و مرتکب آن شود. لذا هنگامی که لایه های متعدد و شکل های گوناگون آن عیوب را بررسی می کند درمی یابد که باید متوجه آن عیوب خود باشد تا در لحظه های حساس نیز بتواند از آن اجتناب کند.

۵. ذره بین گذاشتن بر عیوب خود: انسانی که همیشه مشغول عیب یابی از خود است، هر چقدر عیب شخص مقابل در نظر او بزرگتر، روشن تر و مذموم تر باشد، به همان میزان تاثیر سازنده تر، آموزنده تر و عمیق تری می پذیرد، زیرا گویا او گمشده های خود را جستجو می کند، لذا هر نکته ریز و درشتی را پندی برای خود محسوب می کند، نه آنکه فقط عیب های بزرگ را در خود جستجو کند، بلکه به مرور زمان و با تمرین پیوسته عیب های بسیار کوچک، کم رنگ و مخفی را مورد دقت قرار داده ارتباط آنها را با عیب های دیگر نیز بررسی می کند تا ریشه و آثار آن عیب را نیز برکند.