نگاهی به یك اصطلاح در علم اصول

آیا لازم است شخص مكلف در مقام انجام وظیفه به گونه‌ای عمل كند كه عمل او موافق احكام شرعی باشد، یا عدم مخالفت كافی است؟ (1) به دیگر سخن آیا موافقت لازم است یا تنها مخالفت حرام است؟ حقیقت این است كه بین احكام فرعی و اصول اعتقادی تفاوت است، زیرا در احكام شرعیه فرعیه قطعاً مخالفت عملی حرام است، ولی مخالفت التزامی حرام نخواهد بود. یعنی اگر كسی اعتقاد به عملی نداشته باشد در عین حال آن عمل را انجام دهد، تكلیف خود را انجام داده است. مثلاً می‌دانیم كه دفن میّت واجب است و شخصی بدون اعتقاد به این وجوب مرده‌ای را دفن كند، در آن صورت واجب را انجام داده، در نتیجه مستحق عقاب و كیفر نخواهد بود. و اما در اصول اعتقادی، مخالفت عملی و التزامی هر دو حرام است.

تذكر:

در صورتی كه انسان علم به تكلیف داشته باشد، در آن مورد موافقت عملی كه موجب قطع باشد و یا مخالفت عملی كه قطع‌آور باشد متصور است. اما در موردی كه دوران امر بین وجوب و حرمت باشد ممكن نیست عملی موجب قطع به موافقت یا مخالفت گردد. مثلاً انسان منافقی از دنیا رفته نمی‌دانم آیا دفن بدن میّت منافق واجب است یا حرام؟ در این صورت از دو حال خارج نیست یا اقدام به دفن آن منافق می‌كنیم و یا او را رها می‌كنیم. طبعاً هیچ یك از دفن و عدم دفن موجب قطع به موافقت یا مخالفت نخواهد بود، بلكه موجب موافقت یا مخالفت احتمالی است. البته در مورد دوران موافقت یا مخالفت التزامی امكان دارد. با این توضیح كه در مثال فوق التزام به هیچ یك از وجوب و حرمت پیدا نمی‌كند. در نتیجه ممكن نیست در مورد دوران انسان با ترك یا انجام دادن عملی موافقت یا مخالفت قطعی را به دست آورد. اما التزام قلبی به حكم الهی واقعی ممكن است. (2)

پی‌نوشت‌ها:

1.فوائد الاصول، ج4، ص 10 و 24.
2.اصطلاحات الاصول، «الموافقه و المخالفه».

منبع مقاله :
ولائی، عیسی، (1391)، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران: نشر نی، چاپ نهم