نگاهی به یك اصطلاح در علم اصول

چیزی است كه دلیلی را بر دلیل دیگر ترجیح داده و باعث از بین رفتن تعارض بین دو دلیل گردد. مرجّح بر سه نوع است: الف. مرجّحات باب تعارض؛ ب.مرجّحات باب تزاحم؛ ج.مرجّحات باب ظواهر.

و اما مرجحات باب ظواهر:

هرگاه دو عبارت، هر دو ظاهر در مقصود باشند، به گونه‌ای كه دست كشیدن از ظاهر هر كدام ممكن باشد، در آن صورت باید به مرجّح مراجعه كرد، و آن بر سه قسم است:

1.مرجّح شخصی:

و آن عبارت از قرینه‌ی خاصی است كه موجب اظهریت یكی از دو ظاهر می‌گردد، مثال: شیری را دیدم كه تیراندازی می‌كرد. در اینجا ظاهر «شیر» حیوان درنده است، و ظاهر «تیراندازی كرد» مرد شجاع، و چون ظهور «تیراندازی كرد» اظهر از ظهور «شیر» است، پس اظهریت آن موجب می‌شود دست از ظاهر شیر «حیوان درنده» برداشته و آن را حمل بر مرد شجاع كنیم.

2.مرجّح نوعی:

همانند ترجیح عموم ازمانی بر عموم افرادی. و به تعبیر دیگر تقدیم تخصیص بر نسخ. مثال: روز گذشته دستور از مافوق صادر شد كه «دانشمندان فاسق را احترام نكن» ولی امروز عامی از همان مقام صادر شد كه همه‌ی دانشمندان را احترام كن در اینجا خاص (دانشمندان فاسق) شمول زمانی دارد، یعنی هم دانشمندان فاسق دیروز و هم دانشمندان فاسق امروز را شامل است. پس می‌تواند مخصّص عام امروز هم باشد. از طرف دیگر عام نیز شامل تمام دانشمندان حتی فاسق است، در اینجا امر دائر است بین تقدیم خاص و تخصیص عام، و یا تقدیم عام و نسخ خاص، چون در دوران امر بین نسخ و تخصیص، علما قائل به تخصیص می‌باشند پس تخصیص عام مقدم بر نسخ خاص است.

3.مرجّح صنفی:

یعنی گرچه هر دو مرجّح از یك صنف می‌باشند، اما یكی بر دیگری مقدم است. دانشمندان علم اصول می‌گویند: جمع دارای الف و لام افاده عموم می‌كند، و برخی نیز عقیده دارند كه مفرد دارای الف و لام نیز افاده‌ی عموم می‌كند. بنابراین هرگاه عمومی كه از جمع دارای الف و لام استفاده می‌شود معارض بوده با عمومی كه از مفرد دارای الف و لام استفاده شد در آن صورت جمعی كه دارای الف و لام است مقدم خواهد بود.
منبع مقاله :
ولائی، عیسی، (1391)، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، تهران: نشر نی، چاپ نهم