ناراحتی یا شادی اموات با اعمال ما

عالم برزخ ادامه زندگی دنیوی است زیرا وقتی که قیامت کبری برپا می شود، از تمامی محشورشدگان سؤال می شود: «قال کم لبثتم فی الارض عدد سنین؛ در زمین به چه میزان درنگ کردید»، (مؤمنون، آیه 112). این سؤال از مجموع زندگی دنیوی و برزخی است که از آن به درنگ در زمین تعبیر شده است. بنابراین مردگان از برخی احوال دنیا باخبر هستند و از آنها شادمان یا غمگین می شوند. البته ظاهرا این آگاهی مربوط به رخدادهایی است که به گونه ای به آنها ارتباط دارد؛ یعنی، اگر بازماندگان میتی برای او دعا کنند و از طرف او صدقه بدهند و برخی کارهای عبادی از جانب او انجام دهند، او آگاه می شود و شادمان و مسرور می گردد یا برعکس اگر بازماندگان کار خطایی انجام دهند که این خطا به او بازگردد، مثل این که بر فرض او در زمان زندگانیش مال حرام فراهم کرده و بازماندگان این مال را در راه گناه صرف کنند یا او در زمان خودگروهی را با بیان و قلم گمراه کرده باشد و پس از او گروهی سخنان باطل او را ترویج کنند می فهمد و غمگین می شود یا اگر کسی سنت پسندیده ای یا ناپسندی برجا گذاشته باشد و به این سنت پس از او عمل شود، او از این عمل بهره مند می شودو مسرور یا غمگین می شود، (مقدمه ای بر جهان بینی اسلامی، زندگانی جاوید یا حیات اخروی، ص 27).
در اینجا تذکر دو نکته ضروری است:
1- شادمانی و غمگینی در عالم برزخ با شادمانی و غم در زندگانی دنیوی متفاوت است و برای ما قابل درک نیست و به اصطلاح علما چشیدنی و دیدنی است نه گفتنی و شنیدنی.
2- آنچه بیان شد مربوط به متوسطین مؤمنان است اما انبیا و اولیا الهی «احیا عند ربهم یرزقون» هستند و حساب آنها از دیگران جداست.