«موانع سقوط» انسان

بنا به تأکید قرآن کریم ما انسان‌ها مواقفی را در روز قیامت در پیش رو داریم که پنجاه موقف است و هر موقفی هزار سال طول می‌کشد، در این ایستگاه‌ها که پنجاه هزار سال می‌شود باید پاسخ گوی اعمالِ خود باشیم و بهتر از هر چیزی توجه به انجام واجبات و ترک محرمات الهی است.
یُقَلِّبُ اللَّهُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَعِبْرَةً لِّأُوْلِی الْأَبْصَارِ (النور،44)
خداوند متعال شب و روز را دگرگون می‌کند. به حقیقت در این(جابه‌جایی شب و روز) هر آینه عبرتی برای صاحبان بصیرت است. با گردش شب و روز است که ما انسان‌ها، هفته‌ها، ماه‌ها و بلکه یک سال را پشت سر می‌گذاریم. در این بین کسانی که اهل بصیرتند از این گردش ایّام عبرت می‌گیرند؛ از ظاهر به باطن و از مجاز به حقیقت می‌رسند، و این موعظه بزرگی برای انسان‌های صاحب دل و با بصیرت است.
این ساعاتی که بر ما می‌گذرد و خواهد گذشت، ساعات ارزشمند و پربهایی است که در واقع سرمایه اساسی ما برای تأمین سعادت در دنیا و آخرت است. بنابراین باید بسیار با دقّت و مراقبت حسابرسی کنیم که این ساعات و ایّام چگونه گذشته و چگونه می‌گذرد و اگر این محاسبه در زندگی ما نباشد ما سخت زیان کرده و سرمایه را از کف داده و خواهیم داد.
در روایت از رسول اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله و سلم نقل شده، آمده است: ” حاسِبوا انفسکم قبل ان تحاسَبوا وَ زِنوا قَبْلَ اَنْ توزَنُوا وَ تَجَهَّزُوا لِلْعَرْضِ الاکبر : پیش از آن که به حساب شما برسند خود حساب گر خویش باشید و قبل از این که اعمال شما را بسنجند اعمال خود را وزن کنید و برای روز قیامت خویشتن را آماده سازید.”
اولین مانع سقوط آدمی، رعایت قانون مراقبه است. علمای علم اخلاق به قانون مراقبه خیلی اهمیت داده‌اند و فرموده‌اند که: بدون مراقبه نمی‌شود راه را طی کرد. قرآن کریم و روایات اهل بیت«علیهم‌السّلام» نیز تأکید فراوانی بر ضرورت رعایت قانون مراقبه دارند. سه آیه ذیل که از باب نمونه بیان می‌شود، مربوط به قانون مراقبه است و نظیر آن در قرآن فراوان می‌باشد
تمام اعمالی که از ما سر می‌زند مورد پرسش الهی است و اگر خطا باشد موجب گرفتاری ما خواهد شد. باید هشیار بود، حتی در حرف زدن که امر مهمی است و هر لفظی که از زبان ما صادر می‌شود، نوشته خواهد شد؛ قرآن کریم می‌فرماید: مَا یَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ.
کمی به خود آییم و تا دیر نشده، نادم و پشیمان شده، جبران کنیم مبادا که دچار غفلت شویم.

راه رهایی از غفلت

برای این که به این آفت خانمان‌سوز غفلت مبتلا نشویم باید هر روز به حساب کارهای خود برسیم. دفتری داشته باشیم و اعمال روزانه‌ی خود را در آن بنویسیم و پایان هر روز به محاسبه اعمال خود برسیم و مواظب باشیم که در هفته و ماه و سال و بلکه در کل زندگی چه کرده‌ایم؛ خوب بوده یا بد، همه ثبت و ضبط شده است. نکته جالب این که خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: ” وَکُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِی عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ کِتَابًا یَلْقَاهُ مَنشُورًا : کارنامه اعمال هر انسانی را به گردنش می‌آویزیم و روز قیامت کتابی برای او بیرون می‌آوریم که آن را در برابر خود گشوده می‌بیند.”
کارنامه‌ی عملکردش را به دستش می‌دهند
و دنباله‌ی آیه می‌فرماید:” اقْرَأْ کَتَابَکَ کَفَی بِنَفْسِکَ الْیَوْمَ عَلَیْکَ حَسِیبًا : این همان نامه‌ی اعمال توست، به او می‌گوییم کتابت را بخوان! کافی است که امروز خود حساب گر خود باشی.”
در این نامه‌ی اعمال هیچ‌چیز فروگذار نشده است و در آن روزی که یوْمَ تُبْلَی السَّرَائِرُ (الطارق،9) است، هر کار خیر و شری که انسان انجام داده آشکار و برملا خواهد شد و آنجاست که معلوم خواهد شد این شخص بهشتی یا جهنّمی است.

اوّلین مانع سقوط: مراقبه

چه کنیم که سقوط نکنیم؟ چه کنیم که دست عنایت خداوند متعال روی سر ما باشد؟ چه کنیم که بتوانیم راهی که هدف از خلقت است را بپیماییم؟ و چه کنیم که حیات طیّب در این دنیا و حیات طیب‌تر در آخرت پیدا کنیم؟
اولین مانع سقوط آدمی، رعایت قانون مراقبه است. علمای علم اخلاق به قانون مراقبه خیلی اهمیت داده‌اند و فرموده‌اند که: بدون مراقبه نمی‌شود راه را طی کرد. قرآن کریم و روایات اهل بیت «علیهم‌السّلام» نیز تأکید فراوانی بر ضرورت رعایت قانون مراقبه دارند. سه آیه ذیل که از باب نمونه بیان می‌شود، مربوط به قانون مراقبه است و نظیر آن در قرآن فراوان می‌باشد.
«وَ ارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقیب» (1)
«یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثیراً وَ سَبِّحُوهُ بُکْرَةً وَ أَصیلاً» (2)
«وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُون» (3)
برای رعایت قانون مراقبه، باید هرگونه غفلت از گناه یا توجیه گناه کنار گذاشته شود و انسان با دقت و با بررسی کامل جزئیات، از اعمال و رفتار خود حسابرسی کند و اگر گناهی مرتکب شده، قبل از خواب جبران کند و پاک و طیّب به رختخواب برود
قانون مراقبه، از حیث نوع عمل به آن، به سه قسم مختصر، متوسط و مفصّل منقسم می‌شود.

مرتبه اوّل قانون مراقبه

مرتبه اوّل قانون مراقبه، یا قانون مراقبه مختصر، عبارت از دستوری است که امام هفتم، حضرت موسی بن جعفر«سلام‌الله علیه» فرمودند: ” یا هشام! لیس منا من لم یحاسب نفسه فی کلّ یوم فان عمل حَسَناً استزاد مِنه و إن عمل سیّئاً استغفرالله منه و تاب الیه : ای هشام! از ما نیست کسی که هر روز خود را مورد محاسبه قرار ندهد که اگر کار نیکی انجام داده در افزایش آن بکوشد و چنانچه کار زشتی کرده از خدا آمرزش بخواهد و به سوی خداوند بازگردد.”(4)
بنا بر تأکید آن امام بزرگوار، شیعه حتماً باید قانون مراقبه داشته باشد و مختصر آن به این صورت است که انسان در آخر هر شب و قبل از خواب، یک حساب دقیق از اعمال خود بکند و کردار و گفتار شبانه روز گذشته را ارزیابی نماید. با یادآوری اعمال، قدری تأمّل کند و ببیند که آیا خداوند از کارهایش راضی بوده است یا نه؟ اگر مرتکب معصیتی شده، از آن معصیت توبه کرده است یا نه؟ گناهان او کم بوده است یا زیاد؟ و بدین صورت محاسبه دقیقی از اعمال خود به عمل آورد و در محاسبه نیز با خودش صادق باشد. معمولاً انسان خودش را فریب می‌دهد و خیلی اوقات، با اینکه گناهان فراوانی کرده است، یا توجه به گناه ندارد و یا اگر توجه دارد، توجیه می‌کند.
بسیاری از مردم غیبت می‌کنند، اما غیبت، نزد آنان عادی شده است. مثلاً بیش از ده غیبت در جلسه گفته یا شنیده می‌شود، اما گویا هیچ اتفاقی نیفتاده است، زیرا برخی توجه به بزرگی گناه غیبت ندارند. دروغ در خانه یا در اجتماع، عادی شده است و بسیاری از مردم، این گناه بزرگ را گناه محسوب نمی‌کنند. یا عده‌ای به نماز اهمیت نمی‌دهند، ولو نماز می‌خوانند، اما بدون عذر در مسجد حاضر نمی‌شوند و نماز خود را به جماعت نمی‌خوانند و یا آخر وقت و با عجله می‌خوانند. این اعمال گناه است و عموم مردم مرتکب این گناهان می‌شوند. در حالی که قرآن کریم با صراحت کامل چنینی رفتاری را گناه بر می‌شمرد.
محاسبه اعمال حتماً باید صورت پذیرد و اگر کسی گناهی در پرونده خود نیافت و اعمال خود را درخشان دید، علاوه بر تلاش در جهت افزودن بر اعمال نیک، باید شاکر توفیق الهی باشد و با نشاط و شکر فراوان بخوابد که چنین افرادی خواب آرام و خوشی نیز خواهند داشت. البته به شرط آنکه واقعاً گناه نکرده باشد، نه اینکه گناهان خود را توجیه کند یا غافل از گناهان باشد و تصور کند که از پرونده سفید و درخشانی برخوردار است اما برای رعایت قانون مراقبه، باید هرگونه غفلت از گناه یا توجیه گناه کنار گذاشته شود و انسان با دقت و با بررسی کامل جزئیات، از اعمال و رفتار خود حسابرسی کند و اگر گناهی مرتکب شده، قبل از خواب جبران کند و پاک و طیّب به رختخواب برود.

خواب را قبری برای خود فرض کنیم !

به قول بزرگان، هر کسی باید قبل از خواب تصور کند که می‌خواهند او را وارد قبر کنند و پاک و طاهر و پاکیزه، به رختخواب برود؛ یعنی با توبه و راز و نیاز با خدا و خجالت زده از خدا و پس از جبران گناهان خود بخوابد.
بر اساس روایت نورانی امام هفتم(علیه‌السلام)، کسی که این مرتبه از قانون مراقبه را مراعات نکند، شیعه نیست. زیرا نباید گناه در زندگی، متراکم شود که گناه متراکم و فراموش شده، مفسده زا است، دل را سیاه می‌کند و رحمت خدا را می‌برد. گناه روی گناه و متراکم، انسان را به سقوطی جبران ناپذیر می‌کشاند. به گونه‌ای که موجب غفلت او از قبح گناه شده و نافرمانی خداوند را عادی جلوه می‌دهد.
امام هفتم، حضرت موسی بن جعفر (علیه‌السلام) در ادامه روایتی که شرح آن گذشت، می‌فرمایند: فَإِنْ عَمِلَ خَیراً اسْتَزَادَ اللَّهَ مِنْهُ وَ حَمِدَ اللَّهَ عَلَیهِ وَ إِنْ عَمِلَ شَرّاً اسْتَغْفَرَ اللَّهَ مِنْهُ وَ تَابَ إِلَیهِ بر این اساس، محاسبه اعمال حتماً باید صورت پذیرد و اگر کسی گناهی در پرونده خود نیافت و اعمال خود را درخشان دید، علاوه بر تلاش در جهت افزودن بر اعمال نیک، باید شاکر توفیق الهی باشد و با نشاط و شکر فراوان بخوابد که چنین افرادی خواب آرام و خوشی نیز خواهند داشت. البته به شرط آنکه واقعاً گناه نکرده باشد، نه اینکه گناهان خود را توجیه کند یا غافل از گناهان باشد و تصور کند که از پرونده سفید و درخشانی برخوردار است.

پي‌نوشت‌ها:
 

1. سوره هود، آیه 93
2. سوره احزاب، آیه 41 و 42
3. سوره توبه، آیه 105
 

4. بحارالانوار، ج 67،ص 72
منبع: خبرگزاری برنا –
سایت آیت الله مکارم شیرازی-
حوزه؛بیانات آیت الله مظاهری

ارسال توسط کاربر محترم سایت :hasantaleb