توبه چیست؟

توبه در لغت به معنای دست کشیدن از گناه و بازگشتن به راه حق است و به تعبیر دیگر، بازگشت به پشیمانی از گناه است.

توبه در قرآن

در قرآن کریم هم «توبه عبد» مطرح است و هم «توبه خدا». توبه عبد به معنی برگشتن عبد به سوی خدا با ترک گناهان است. توبه خدا به معنی برگشت خدا به سوی عبد خود با نظر لطف و مرحمت است. توبه انسان گناهکار در بین دو توبه خدا قرار دارد. به این صورت که ابتدا خدا به سوی انسان گناهکار بر می‌گردد و گناهکار به این وسیله توفیق توبه پیدا می‌کند و بار دوم خدا بعد از توبه عبد به سوی بنده خود بر می‌گردد و توبه او را می‌پذیرد و او را می‌بخشد.

توبه یک نجات بزرگ است

گناه و معصیت، مانند لجن‌زار متعفنی است که انسان، هر چه بیشتر در آن فرو می‌رود، خود را به نابودی نزدیک‌تر می‌کند، اما توبه و تصمیم جدی انسان به ترک گناه حرکت به سوی نجات است و یک پیروزی بزرگ به حساب می‌آید که درهای رحمت الهی را به روی انسان می‌گشاید. کسی که به این مرحله (توبه) رسیده باید سعی کند انگیزۀ خود را برای مبارزه با گناه، قوی‌تر کند و برای همیشه این حالت را در خود حفظ کند.

نکته بسیار مهم در این راه، استعانت از لطف و عنایتی است که خداوند نسبت به توبه کنندگان دارد؛ زیرا توبه واقعی همه عقوبات اخروی و آثار منفی گناه را در پیشگاه خداوند از بین می‌برد؛ همانطوری که خداوند فرموده است:

«اى بندگان من که بر خود اسراف و ستم کرده‌‏اید! از رحمت خداوند نومید نشوید که خدا همه گناهان را می‌‏آمرزد، زیرا او بسیار آمرزنده و مهربان است».

آن‌چه از این آیه و دیگر آیات و روایات استفاده می‌شود این است که اگر انسان از گناهانش پشیمان شود و توبه کند، خداوند توبه او را می‌پذیرد و تمام گناهانش را می‌بخشد به طوری که گویا هیچ گناهی مرتکب نشده است. طبق این بیان بدیهی است که تمام عبادات و کارهای خوب گذشته و آینده او را می‌پذیرد. پس انسان گناهکار در هیچ شرایطی نباید از رحمت خداوند مأیوس باشد؛ زیرا هر چه گناه او بزرگ تر باشد باز رحمت الهی واسع‌تر است.

شرایط پذیرفته شدن توبه

بر اساس آیات قرآن و روایات، توبه واقعی دارای شرایطی است که در زیر به آن اشاره می‌شود:

اگر فرد گناهکار گناه را از روی جهالت و نادانی انجام داده باشد، خداوند متعال توبه او را خواهد پذیرفت. منظور از جهالت در این آیه اعم از عدم علم به حرام و گناه بودن عمل و طغیان غرائز و تسلط هوس‌هاى سرکش و چیره شدن آن‌ها بر نیروى عقل و ایمان است. در این حالت، علم و دانش انسان به گناه گرچه از بین نمی‌‏رود اما تحت تاثیر آن غرائز سرکش قرار گرفته و عملاً بى‌اثر می‌‏شود و هنگامى که علم اثر خود را از دست داد، عملا با جهل و نادانى برابر خواهد بود. ولى اگر گناه بر اثر چنین جهالتى نباشد بلکه از روى انکار حکم پروردگار و عناد و دشمنى انجام گیرد، چنین گناهى حکایت از کفر می‌کند و به همین جهت توبه آن قبول نیست.

عدم تأخیر آن تا زمان مرگ. اگر کسی بداند تا چند لحظه دیگر بیشتر زنده نیست، اگر توبه کند، توبه او پذیرفته نخواهد شد. همان‌طور که خداوند متعال می‌فرماید: «کسانى که در آستانه مرگ قرار می‌گیرند و می‌‏گویند اکنون از گناه خود توبه کردیم توبه آنان پذیرفته نخواهد شد».

تصمیم جدی بر ترک گناه با علم به توانایی انجام آن؛ چون اگر کسی فلج و ناتوان شده و قدرت بر ارتکاب گناه را ندارد، توبه وی ارزشی نخواهد داشت

ندامت؛ اگر کسی از گناه خود واقعاً پشیمان و نادم نباشد در حقیقت توبه نکرده است؛ هر چند گناه را ترک کرده باشد.

جبران گناه و لغزش های گذشته.

استغفار و طلب آمرزش از خداوند.

بنابراین اگر کسی واقعاً با رعایت این شرایط توبه کند هرگز نباید از رحمت الهی مأیوس باشد؛ زیرا هر چه گناه او بزرگتر باشد باز رحمت الهی واسع تر است و قطعا خداوند به وعده خود عمل کرده و توبه او را خواهد پذیرفت؛ به هرحال کسی که دوست دارد در لجن‌زار گناه بماند و از آلودگی‌ها تغذیه کند معلوم است که هنوز از گناهان خود پشیمان نشده است؛ لذا در این حالت توبه معنا ندارد و معلوم نیست که در آینده نیز موفق به ترک گناه خواهد شد یا نه، بلکه تکرار گناه ممکن است زمینه و توفیق توبه را از انسان سلب کند. بله اگر موفق به توبه واقعی با تمام شرایط آن شود توبه اش پذیرفته خواهد شد.

توبه و تخفیف در عذاب اخروی

این مساله در دو صورت محقق است؛ یا این که حدّ بر او جاری نشده و یا این که حدّ بر او جاری شده است. فرد در صورتی که توبه کند مورد لطف الهی قرار خواهد گرفت؛ زیرا از مجموع آیات و روایات چنین بر می‌آید که خداوند توبه‌کنندگان را (در صورتی که توبه آن‌ها واقعی و با حفظ شرایطش باشد) عذاب نمی‌کند در این خصوص به یک روایت اشاره می‌کنیم:

از امام باقر (علیه السلام) نقل شده که فرمود: «…رسول خدا (ص) بر منبر خود فرمود: …سوگند به آن کسی که جز او کسی شایسته پرستش نیست خداوند هیچ مؤمنى را پس از توبه و استغفار عذاب نمی‌کند جز به خاطر بدگمانى او به خدا و تقصیر در امیدوارى و بدخلقى و غیبت از مؤمنین».

اما در صورتی که حد بر او جاری شود دست‌کم به دو دلیل در آخرت کیفر نمی‌بیند:

بر اساس روایات، حدود الهی، مطهر و پاک‌کننده هستند؛ یعنی آن گناهکار را از آلودگی آن گناه پاک می‌کنند.

اساساً کسی که عادل باشد به موجب یک خطا دو بار مجازات نمی‌کند از این رو خداوند که عدل مطلق است به دلیل یک گناه دو بار عقوبت نمی‌کند. در روایات از امیرالمومنین علی (ع) نقل شده که فرمود: «خداوند عالی‌تر و کریم‌تر از آن است که بنده‌اش را دو بار مجازات کند».

منبع: سایت ستاره