نقش تولّي و تبرّي در ايمان چيست؟

توّلي وتبرّي ياحبّ وبغض،آميخته باجان وعجين باوجودانسان هاهستندابعاد و شيوه زندگي انسان،برپايه حب وبغض استواراست.اگرحبّ وبغض   ازانسان گرفته شود،ازحركت بازمي ماند.آن چه مهم است،گزينش    معيارحبّ وبغض است و كه كدام ضابطه وقانون بايدبرآن حاكم  باشد؟هركسي بايدارزيابي كندكه ميل ونفرت خويش رابرپايه چه ارزش  هايي استوار سازد؟قطعاًدرستي ملاك،زندگي رادرجهت شايسته   وصحيح،   وباطل بودن آن انسان رابه تباهي سوق مي دهد.
روشن است كه تمام حب و بغض ها،برمحورايده آل برتردورمي زندوآن چيزي است كه درزندگي به روي آن تلاش مي شودكه همان كمال معنوي است وباحقيقت نظام هستي وانساني نيزمطابقت داردوكمال معنوي درسايه سيرالي الله تحقق پذيراست،تلاش در امورات زندگي نيز در جهت سير الي الله شايسته است. دوستي ها و دشمني ها بايد بر اين اصل معنوي تنظيم گرددكه دوستي خداوند اصل باشد و با ديگران نيز بر اين اساس دوستي و دشمني شود زيرا مقصود از تولّي در فرهنگ اعتقادي اسلام اين است:«كه انسان ولايت خدا، پيامبران، ائمه معصومين( عليهم السلام) و اولياءالله راقبول كندو با هر فرد و نظامي كه دوست خدا، رسول،ائمه (عليهم السلام) و مؤمنان باشند دوست باشندوتبرّي عبارت است از كينه داشتن نسبت به دشمنان خدا، پيامبران، ملائكه و ائمه، مؤمنان و دوري جستن از آنان»[1]مسلّم است كه براي ايجاد دوستي، خداوند به عنوان كمال و زيبائي مطلق و منزه از هر عيبي معرّفي شده است، زيرا او از هر كسي نسبت به بندگانش مهربانتر و نزديكتر است. دوستي او، شور، عشق و طروات درانسان مي آفريند و او رابي قرار و خالص مي سازدبه سبب اين دوستي خدا آثار دوستي در اعمال و كردارانسان تجلّي مي كند، همه رفتارها رنگ خدايي مي گيرد در منظومه هستي از ارزش والا برخوردار مي گردد. بدين ترتيب، بين انسان و خدا رابطه دوستي ايجاد مي شود و خداوند به عنوان يگانه آرزو و هدف تبلور مي كند كه تنها او را بايد دوست داشت و به او عشق ورزيد و مشتاق شد.
پرواضح است كه دوستي خداوند اصلي و واقعي است، دوستي پيامبران، امامان معصوم (عليهم السلام)و اهل ايمان براساس دوستي خداوند   استوار شده و در راستاي محبت او قرار دارد دوستي پيامبر و عترتش  براي اطاعت و پذيرش ولايت آن ها است زيرا حجت هاي خداوند هستند و عترت پيامبر، تنها مفسرين كلام خدا و دومين منبع آگاهي و هدايت  مي باشند. لذا دشمني با اهل بيت و خارج شدن از ولايت و اطاعت آن ها به معناي خروج از دايره ي اطاعت و محبت خداوند است. «كسي كه  سر بر فرمان آل پيامبر ندارد… اعمالش در ضلالت انجام شده است چون انساني است كه بگويد اسلام را قبول دارم… اما پيامبر اسلام  را قبول ندارم، اسلام، قرآن و اهل بيت يكي است هدايت بر محور اهل  بيت مي چرخد كسي كه در هدايت نيست از كمال بهره اي ندارد»،[2]بدين جهت دوستي و اطاعت آن ها واجب شده است. قرآن فرموده است: (قل لا اسئلكم عليه اجراً الا المودة في القربي)[3] بگو پاداشي براي  رسالتم جز دوستي خويشانم از شما نمي طلبم. امام صادق ـ عليه السلام  ـ نيز مي فرمايد: (لكل شيء اساس و اساس الاسلام حبنا اهل البيت) [4] هر چيز مبناواساسي دارد. بنيان واساس اسلام دوستي اهل بيت ما  است. بنابراين، تولي همان دوستي و اطاعت خدا، پيامبران، امامان  معصوم(عليهم السلام)و مؤمنين مي باشد و تبري نيز بيزاري جستن  از دشمنان خدا و ائمه ( عليهم السلام )است.
البته بايد دانست كه تولّي و تبرّي، نقش بنيادي در قبولي ايمان و  اسلام دارد. زيرا هدايت بر محور خاندان عصمت (عليهم السلام) دور  مي زند كسي كه از دايره ي هدايت آن ها دور شد در گمراهي به سر  خواهد برد. تولّي و تبرّي از واجبات و فروع دين اسلام است و جزء  ايمان واز بزرگ ترين شعبه هاي ايمان شمرده شده است در گفتار معصومين(عليهم السلام) شرط قبولي اعمال و بندگي به حساب آمده  است علما و بزرگان شيعه نقش تولي و تبرّي را كه جزء ايمان است  ازجمله  اين امردانسته اندکه ايمان بدون آن راناتمام خوانده اند. و به ادله ي از آيات و روايات، نيز استدلال كرده اندو ايمان بدون  محبت پيامبر( صلي الله عليه وآله) تمام ندانسته اند.
و بايد گفت كه ايمان را همان تولي و تبرّي تشكيل مي دهد. امام     باقر(عليه السلام) فرموده است: «ايمان دوستي و دشمني است»[5] و امام   صادق( عليه السلام) نيز در جواب كسي كه پرسيد آيا حب و بغض از  ايمان است؟ فرمود:(هل الايمان الا الحب و البغض)[6] ايمان جز حب و بغض   چيز ديگري نيست.
پس روشن است كه مقبوليت اطاعت و بندگي پروردگار بستگي به اصل  تولي و تبري دارد. و ايمان بدون آن ناتمام است. زيرا ايمان جز همان  حب خدا، پيامبر و امامان معصوم ـ عليه السلام ـ و بغض و بيزاري از دشمنان آنان نيست. نقش تولي و تبرّي در ايمان همانند دو بال است كه  در صورت فقدان يكي از آنان، و يا هر دو توانائ رسيدن به هدف سلب مي شود و از رسيدن به مقصد باز مي ماند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1ـ اصول كافي، ج 2، باب حب في الله و بغض في الله.
2ـ وسيلة الحشادم الي المندوم در شرح… از فضل الله بن روز بهان اصفهاني، از ص 88ـ281.
3ـ تفسير موضوعي قرآن، ج 2 ,جوادي آملي، ص 411ـ422 و ص 347ـ359.
4ـ اخلاق و تربيت اسلامي، حسين واثقي راد، ص 169ـ198.

پي نوشت ها:
[1]. شكوري، ابوالفضل، فقه سياسي اسلام، چاپ دوم، چاپ خانه دفتر تبليغات اسلامي، نشر دفتر تبليغات اسلامي، 1377، ج2، ص432،و روز بهاني، فضل الله، فنجي اصفهان، وسيلة الحشادم الي المندوم در شرح صلواة چهارده معصوم ـ عليهم السلام ـ ، قم، نشر كتاب خانه عمومي مرعشي نجفي، چاپ اول، 1372، ص281.
[2]. واثقي راد، محمد حسين, اخلاق و تربيت اسلامي، انتشارات سازمان تبليغات اسلامي چاپ ورامين، چاپ اول، 1370، ص192.
[3]. شوري/ 23.
[4]. واثقي راد، محمد حسين، اخلاق و تربيت اسلامي، همان، ص 191. نقل از بحارالانوار، ج 7، ص 528، محاسن، ج 1، ص 150.
[5]. واثقي راد، محمد حسين، همان، ص 178، به نقل از تحف العقول، ص 215.
[6]. كليني، محمد بن يعقوب، اصول كافي، ناشر دارالكتب الاسلامية، چاپ سوم، 1388 هـ ، ج 2، ص 125.