نقش شیطان-امتحان الهی-هوای نفس-عوامل گمراهی

کار شیطان زمینه سازی برای برانگیختن هوای نفس است، چنان که در قرآن می فرماید: من برای آنان زینت می دهم و آرزو در دل ها می اندازم و گمراهشان می سازم. گذشته از این خداوند حکیم است و می داند رقابت های مختلف، آدمی را آبدیده تر می کند. غیر از شیطان و هوای نفس، رقیب های دیگری هم هست و آن تعریف های آدم ها است که طوفانی در انسان ایجاد می کند و یا جلوه های دنیا. آدمی باید با هر چهار رقیب دست و پنجه نرم کند. سرّ چهار تکبیر در اذان نیز همین است. به قول حافظ:من از آن روز که وضو ساختم از چشمه عشق چار تکبیر زدم بر هر چه که در دنیا هست
در ضمن اراده داشتن شیطان هم مشکلی ندارد؛ چون شیطان از جنس فرشته ها نبود.بلکه در قرآن می فرماید: او از جنس جنّ است (فکان من الجنّ) و جنّ مکانیسم کار خود را دارد.