نقش علم و عمل

نامه ای انسان ساز از علاّمه حسن زاده آملی حفظه الله

فرزند ارجمندم، از اکنون باید بر قدم صدق یوسف صدّیق سلام الله علیه بوده باشد که :

در جوانی پاک بودن شیوه پیغمبری است ورنه هر گبری به پیری می شود پرهیزگار

– فرزندم! خود را باش. این داعی حسن حسن زاده آملی دیندار متمسّک به ذیل ولایت محمّد و آل محمّد صلوات الله علیهم با دلیل و برهان است، نه به تقلید و اتّباع از این و آن…

– ای فاضل فرزانه و فرهیخته و فرزام ! در صنایع انسان ها دقّت بسزا بفرما که همه ی آنها را دین و آیین است؛ یعنی هر یک را در نحوه ی نگاهداری و اعمال آن برنامه ای خاصّ است که باید بدان برنامه آگاهی داشت و آن صنعت را به دستور آن برنامه به کار برد تا آن صنعت در کارش درست نتیجه دهد، و اگر مطابق دستورش به کار نرود، یکبارگی دچار اختلال و فساد و زوال می شود و مشکلات و حوادث بد پیش می آورد. آن دستور؛ دین آن صنعت است، و هیچ صنعتی بی دین و دینداری پایدار و استوار نمی ماند.

– این همه صنایع برّی و بحری و فضایی شگفت ساخته ی قطرات نطفه اند؛ یعنی قطره ی نطفه ای در دو کارخانه حیرت اندر حیرت الهی که یکی زهدان مادر عزیز و دیگر همین نشأه گرامی دنیای مشهود ما که رحم دوم است؛ چنان دارای صورت دلنشین و بینش و دانش این چنین شده است که این همه صنایع شگفت از وی به منصّه ی ظهور رسیده است .

– نخست تأمّل بفرما که چگونه قطره ی نطفه ای، انسانی این چنینی شده است.

– و پس از آن تدبّر بفرما که چگونه به اختراع این همه صنایع بوالعجب دست یافته است، و سپس تعقّل بفرما که همه صنایع این نطفه را دین و آیین است. آیا آن کس که نطفه ای کذایی را چنین صورت و صنعت دلنشین، چیره دست، مخترع و مبتکر صنایع حیرت آور به بار آورده است، او را بی دین و بی آیین افریده است؟!

– عزیزم! کشیک نفس بکش تا انسانی الهی شوی، و در عِداد مقرّبین در آیی و وارداتی آن سویی عایدت شود.

– و بدان که علم و عمل دو حقیقت انسان سازند و علم، امام عمل است، و اکنون هنگام تحصیل علم و اعتیاد به عمل صالح آن عزیز است، به انتظار فردا مباش که به فرموده ی انسان آگاهی :

در جوانی به خویش می گفتم شیر شیر است گر چه پیر بود تا به پیری رسیده ام دیدم پیر پیر است گر چه شیر بود

کتاب هزار و یک کلمه، جلد ششم