اشاره

دائره المعارف قرآن هلند،سال گذشته در شهر«ليدن»منتشر شد و به خاطر نويسندگان مشهوري که با آن همکاري کرده بودند،به سرعت در محافل علميقرآن شهرت و اعتبار يافت.يکي از مقالات جالب توجه اين دائره المعارف،مقاله( Computer and the Quran)است که به بررسي تأثير نسخه هاي الکترونيکي قرآن بر چگونگي استفاده و فهم اين کتاب آسماني پرداخته است.نويسنده پس از معرفي اجمالي اطلاعات عرضه شده بر روي لوحهاي فشرده و سايتهاي اينترنتي،به بررسي فوايد و کارکردهاي آنها مي پردازد.خلاصه اين مقاله تقديم مي شود.
لوحهاي فشرده،آموزش مفاهيم قرآن و تلفظ آن را آسانتر کرده است و امکان جست و جوي لفظي در قرآن را فراهم آورده است و کتب مرجعي را که مورد نياز سخنرانان و خطباست،به راحتي در اختيار آنان قرار مي دهد.پايگاههاي اينترنتي رايج ترين ترجمه هاي قرآن را در دسترس علاقه مندان قرار مي دهند و انبوهي از مقالات و کتب قرآني را در اختيار کاربران مي گذارند.اما آنچه ار اهميت بيشتري برخوردار است،تأثيري است که اين رسانه در چگونگي استفاده و فهم قرآن مي تواند داشته باشد.اين تأثير از سه جهت قابل بررسياست:

1.ارائه تفسيرهاي نوين قرآن

تفسير قرآن،يکي از علومي است که به خاطر تهميت ويژه آن هميشه توسط تعداد خاصي از دانشمندان برجسته مسلمان صورت مي گرفته است،در حالي که با گسترش دامنه استفاده از اينترنت و سهولت ارائه اطلاعات در آن،زمينه انتشار ديدگاههاي تفسيري متفاوت و احياناً انحرافي فراهم مي آيد.در حال حاضر،يک جست و جوي اينترنتي در زمينه موضوعات قرآني، قريب 000/10 مورد به دست مي دهد که ساده ترين مطالب همچون «روش اسلام آوردن»تا کفرآميزترين مباحث مانند«تناقضات قرآن»را شامل مي شود.پايگاههاي اينترنتي،تفاسير و برداشتهاي قرآني را نه تنها از ديدگاه دانشمندان معتبر و مذاهب شناخته شده و اسلامي منتشر مي کنند،بلکه به همان اندازه،نظرات گروهها و افراد منحرف و فرقه هاي باطل همچون «احمديه»و «بهائيه»را نيز ترويج مي دهند.
در اينترنت،دانشمندان يا مسؤلاني وجود ندارد که بر پايگاهها نظارت نموده،آنها را سانسور و يا جلوي انتشار آنها را بگيرند،در حالي که اگر نويسنده منحرف درصدد چاپ اين مطالب باشند،با دهها مانع قانوني و مخالفت عمومي مواجه مي شوند.بنابراين،با کمک اينترنت و فرارسانه گرچه امکان ارائه مفاهيم قرآني در سطحي گسترده تر فراهم آمده است،اما به همان ميزان نيز زمينه انحراف به وجود مي آيد.

2.حفاظت از نسخه هاي خطي قديمي

نسخه هاي خطي قديمي منحصر به فرد زيادي از قرآن در موزه ها و کتابخانه هاي ديني وجود دارد که يا از دسترس پژوهشگران دور مانده و يا به خاطر استفاده زياد،در معرض فرسودگي هستند.اما با پيشرفتهاي جديد به راحتي مي توان اين نسخه هاي ارزشمند را به صورت الکترونيکي نگهداري کرد و ضمن محافظت از حقوق انحصاري يا حق مالکيت معنوي اين آثار،آنها را از بلاياي طبيعي و فرسودگي نجات داد و به راحتي در اختيار علاقه مندان قرار داد.علاوه بر اين،نگهداري و توزيع نسخه هاي ديجتالي اين مکان را به هر کس مي دهد که به نسخه اصلي دسترسي پيدا کرده،روي آن مطالعه کند و به جاي اعتماد کردن به گزارش يک محقق در بررسي اصالت اثر،بر تجربه هاي شخصي خود تکيه کند.

3.ساماندهي تحقيقات جديد قرآني

کامپيوترها نشان داده اند که ابزارهاي فوق العاده مفيد و پيشرفته اي براي تجديد و ترکيب متون و ارائه پژوهشهاي نوين هستند.با استفاده از کامپيوتر مي توان ويژگيهاي سبک شناسي،دستور زباني و واژگاني را کشف و با هم مقايسه کرد.يکي از معروف ترين پژوهشهاي قرآني که با استفاده از کامپيوتر شکل گرفته است،نقدشناسي رشاد خليفه درباره تعداد کلمات و حروف قرآن است.او ثابت کرد که فراواني بسياري از کلمات قرآن،مضربي از عدد 19 است.افراد ديگر نيز سعي کرده اند تا تجزيه و ترکيب متن قرآن را با کمک کامپيوتر انجام دهند.در چنين پژوهشهايي علاوه بر متن قرآن،به فهرست کاملي از مشتقات کلمات و ريشه آنها نياز است و اين همان چيزي است که بسياري از نرم افزارهاي قرآني به راحتي در اختيار کاربران قرار مي دهند.اين برنامه ها،عباراتي را که مشتمل بر واژه هاي مورد نظر باشند،به سرعت جست و جو کرده و ارائه مي دهند.با استفاده از نمودار توزيعي مي توان فراواني تکرار يک واژه و ميزان هماهنگي و ارتباط کلمات را با يکديگر کشف کرد و بدين سان بسياري از حوزه هاي پژوهش نشده را مورد کاوش قرار داد.
آنچه گفته شد فقط بخش اندکي از خدمات کامپيوتري است که مي تواند به پژوهشهاي قرآني ارائه دهد،اما با وجود سرعت نوآوريهاي فني،خواننده بايد به خاطر داشته باشد که اين مقاله تنها مي تواند پيشرفتهايي را مورد توجخ قرار دهد که در زمان تأليف آن در دسترس بوده است.
منبع:ماهنامه قرآني،آموزشي نسيم وحي (شماره اول)
/خ