انسان فطرتاً نياز به «ارتباط با آفريدگارش» دارد، و بايد اين نياز دروني را با شيوه ي مفيد و سازنده، اشباع کرد و به آن پاسخ مثبت داد.
اگر اين نياز دروني، رها شود و به آن توجه نگردد، هرگز نابود نمي شود، بلکه در ميان سردرگمي، يا سر از الحاد (انکار خدا) در مي آورد، و يا خدايان باطل (بت پرستي) را جايگزين خداي حقيقي مي کند.
نماز، در اسلام يک برنامه ي بسيار حساب شده و جامع و زنده ي توحيدي است که انسان را از سردرگمي بيرون آورده و نياز ارتباط با آفريدگار را براي انسان به صورت صحيح، هدايت مي نمايد.
تکرار نماز در هر شبانه روز، اين ارتباط را همواره تر و تازه نگه داشته و کامل مي نمايد، چرا که غفلت، همچون ابر تيره اي است که بر سر راه نور ارتباط سايه افکنده، و اثر ارتباط را خنثي مي سازد، نماز و تکرار آن، اين ابر تيره را از سر راه، بيرون رانده، و برنامه ي ارتباط و پيوند با خدا را شکوفا مي سازد.
از اين رو در آيات متعدد از قرآن، و در روايات بي شمار، از نماز به عنوان «ذکر» تعبير شده است، چرا که ياد الهي را زنده مي کند و حجاب غفلت را نابود مي نمايد.
اصولاً ياد خدا، مايه حيات قلوب و آرامش دلها است، و هيچ چيز به پايه آن نمي رسد.
در آيه 14 سوره ي طه مي خوانيم:
اقم الصلوة لذکري.
«نماز را براي ياد من بپادار».
و در آيه 45 سوره ي عنکبوت مي خوانيم:
و اقم الصلوة ان الصلوة تنهي عن الفحشاء و المنکر و لذکر الله اکبر.
« و نماز را برپادار که نماز انسان را از زشتي ها و گناه باز مي دارد، (ولي) ذکر خدا از آن هم بالاتر و برتر است».
بر اساس اين آيه، نماز «ذکرالله» است، و از ظاهر اين جمله استفاده مي شود که: نماز فلسفه ي مهمتري دارد که آن ذکر و برقرار ساختن ارتباط با خدا است، به عبارت روشن تر: يکي از آثار و برکات نماز، ذکر و ياد خدا و غفلت زدائي است، که مهمتر از اثر ديگر نماز يعني نهي از زشتي ها و گناه، مي باشد، چرا که ياد خدا، مايه و پايه ي اصلي هر خير و سعادت است، و حتي عامل اصلي پرهيز ار گناه و انحراف مي باشد.
ياد خدا، بسياري از فضائل انساني را در درون انسان زنده مي کند، و انسان را به انجام مسئوليتها وامي دارد.
يادخدا، موجب آرامش و رفع پريشاني و اضطراب است.
ياد خدا، ياد اولياء خدا، و ياد پاداش ها و کيفرها و ياد خودسازي و به سازي است.
هنگامي که انسان از بستر خواب برمي خيزد، با انجام نماز صبح، به ياد خدا مي افتد، و همين ياد الهي تا مدتي او را از هوس هاي نفساني بيمه مي کند، و همين که شعله ي ياد خدا در قلبش کم فروغ مي گردد، وقت نماز ظهر و سپس عصر فرا مي رسد، و اين شعله را پرفروغ مي يابد، سپس نماز مغرب و عشاء، با فاصله هاي کوتاه فرا مي رسد، و هرکدام ياد خدا را در وجود نمازگزار زنده مي سازند، و قطعاً يادخدا داراي برکات بسيار است، و هر چه پيوند معنوي انسان با خدا مستحکم تر گردد، بازده و نتيجه درخشان تري خواهد داشت.
در قرآن، در آيه 9 سوره ي منافقون مي خوانيم:
يا ايها الذين آمنوا لا تلهکم اموالکم و لا اولادکم عن ذکر الله و من يفعل ذلک فاولئک هم الخاسرون.
«اي افراد با ايمان! اموال و فرزندانتان شما را از ياد خدا سرگرم و غافل نکند، و کساني که چنين کنند از زيان کاران هستند.»
ولي اگر ياد خدا، در زندگي انسان نباشد، چنين کسي در سرازيري سقوط قرار گرفته و قلبش مزرعه ي مناسبي براي رشد بذرهاي فساد و انحرافات قرار مي گيرد، و به دنبال آن، زندگي بسيار ناگوار و تلخ و پررنج به سراغ او خواهد آمد، چنانکه در آيه 124 سوره ي طه، خداوند مي فرمايد:
و من اعرض عن ذکري فان له معيشة ضنکاً و نحشره يوم القيامة اعمي.
« هر کس از ياد من، اعراض کند، براي او زندگي سخت و تنگي است، و او را در روز قيامت به صورت نابينا محشور مي کنيم.»
و با توجه به اينکه بر اساس قانون «تجسم اعمال»، مجازات قيامت، تجسم عيني اعمال دنيا است، کوري آخرت بيانگر آن است که انساني که در دنيا نماز نمي خواند و به ياد خدا نيست، زندگيش تاريک و بي فروغ است و در سردرگمي و گمراهي مي باشد.

نقش ياد خدا، در غلبه بر نگراني ها:

يکي از علماي بسيار وارسته، عالم بزرگ، شيخ عبدالله شوشتري (ره) است که معاصر علامه مجلسي (ره) بود، و سرانجام بعد از نماز شب در شب 26محرم سال 1012 از دنيا رفت و علامه ميرداماد با جمعي از علماء بر جنازه ي او نماز خواندند، از زهد و پارسائي او اينکه نقل مي کنند، عمامه اي را چهارده شاهي خريد، چهارده سال بر سر نهاد و از آن استفاده کرد.
در حالات اين عالم وارسته و بزرگ مي نويسند: براي نماز جمعه وارد مسجد شد، بسيار پريشان بود، زيرا فرزندش به بيماري سختي مبتلا بود، او به عنوان امام جمعه، مشغول نمارجمعه شد، هنگامي که سوره ي منافقون را (در رکعت دوم بعد از حمد) مي خواند به اين آيه (9 منافقون) رسيد:
يا ايها الذين آمنوا لا تلهکم اموالکم و لا اولادکم عن ذکر الله:
«اي افراد با ايمان، اموال و فرزندانتان شما را از ياد خدا، غافل نکند».
چندين بار همين آيه را تکرار کرد. (با توجه به اينکه تکرار آيات قرآن در وقت وسيع، در نماز جايز است).
بعد از نماز، بعضي از همراهان از علت اين تکرار سؤال کردند، فرمود: «فرزندم بر اثر بيماري سخت بستري است، من هنگامي که به اين آيه رسيدم به ياد فرزندم افتادم، و با تکرار آن به مبارزه با نفس خود برخاستم، آن چنان با ياد خدا (که در اين آيه آمده) ياد ديگران را از دلم زدودم که فرض کردم فرزندم مرده و جنازه اش در برابر من است، و من از خدا غافل نيستم، آنگاه بود که ديگر آيه را تکرار نکردم».(1)
آري! يکي از آثار ياد خدا، هموار کردن دشواري ها، و غلبه بر نگراني ها است.

هشت هدف، براي نماز، از زبان حضرت رضا عليه السلام:

محمد بن سنان، مسائلي از حضرت امام رضا عليه السلام (از جمله در مورد فلسفه ي نماز) پرسيد، حضرت رضا عليه السلام در پاسخ (در مورد فلسفه ي نماز) چنين فرمود: همانا علت تشريع نماز آن است که :
1- به ربوبيت خدا اقرار کني.
2- شريک و همتا را از ذات پاک خدا دور سازي.
3- با کمال کوچکي و بيچارگي و نهايت تواضع در پيشگاه خدا بايستي.
4- به گناهان خود اعتراف کرده و تقاضاي بخشش نمايي.
5- همه روز براي تعظيم پروردگار، پيشاني خود را به زمين بگذاري.
6- همواره هشيار و در ياد خدا باشي به طوري که گرد و غبار فراموشکاري و غفلت و غرور و مستي از صفحه دلت زدوده شود.
7- در نهايت خشوع، خواهان افزايش مواهب دين و دنيا از درگاه الهي گردي.
8- حصول مداومت در ذکر و ياد خدا، در پرتو نماز، که موجب عدم فراموشي آفريدگار مدبّر خواهد شد، و همين ياد خدا، انسان را از سرکشي و غرور باز مي دارد، و او را از گناهان و هرگونه فساد، دور مي سازد.(2)

پي نوشت:

1- سفينة البحار، ج2، ص131.
2- وسائل الشيعه، ج3، ص4.

منبع: کتاب نماز از ديدگاه قرآن و عترت
/خ