قرآن؛ کتاب يادآوري
 

قرآن کريم در سازندگي شخصيت انسان و تهذيب و روان آدمي، نقش بسيار مهمي دارد. خداوند در اين باره مطالب بسيار پر ارجي را در قرآن مجيد بيان مي فرمايد که به برخي از آنها اشاره مي کنيم :
قرآن کريم «ذکر» است ، چنان که در ابتداي آيه پنجاه سوره مبارکه انبيا آمده است:« و هذا ذکرمبارک انزلنا؛ و اين کتاب که آن را نازل کرده ايم ، يادآوري خجسته است».
ذکر، به معني حضور يک شي در نفس است و برخي بر ضد فراموشي و غفلت مي کند. بنابراين، ذکر از امور قلبي آدمي است. انساني که همواره با قلب خود در حال توجه به يک موضوع است و آن را از ياد نمي برد ، همواره در حال ذکر است. قرآن مجيد ، کتاب ذکر است و براي بيداري انسان ها و نجات آنها از حالت فراموشي خدا و بي راهه رفتن آمده است. به گفته علامه طباطبائي، در قرآن هر جا کلمه ذکر به طورمطلق آمده و به چيزي اضافه نشده است متعلق آن، خداست . بنابراين ، در اين آيه شريفه و آيه هايي مانند آن که ذکر به صورت مطلق بيان شده ، به معني «ذکرالله » است. پس قرآن کريم ، ذکر الله است ، يعني قلب هاي تاريک غفلت زده را متوجه خدا مي سازد و تلاوت آيه ها و انديشيدن در عمق آيه ها، زنگار خودخواهي را از قلب مي زدايد و آن را با ياد خدا نور و صفا مي بخشد.(1)
در کتاب شريف نهج الفصاحه حضرت رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم درباره قرآن کريم فرمود: «دوروا مع کتاب الله حيثما دار، هرجا که قرآن (حضوردارد) با او باشيد.»(2)

پيام متن:
 

بهترين چيزي که آدمي را به ياد خدا مي اندازد و دل او را از زنگار ها پاک مي کند، سخنان خداوند در قرآن کريم است.

قرآن، کتاب موعظه، شفا ، هدايت و رحمت
 

در آيه پنجاه و هفتم سوره يونس مي خوانيم :
يا ايها الناس قد جاءتکم موعظه من ربکم و شفاء لما في الصدور و هدي و رحمه للمؤمنين .
اي مردم، به يقين ، براي شما از جانب پروردگارتان اندرزي و درماني براي آنچه در سينه هاست و رهنمود و رحمتي براي گروندگان (به خدا) آمده است.
به عقيده علامه طباطبائي، اين چهار ويژگي ، چهار مرحله براي تکامل معنوني انسان هاست.(3) نخستين مرحله ،«وعظ» است . قرآن کريم براي انسان ها موعظه است و وعظ و موعظه ، چنان که زبان شناسان ،گفته اند به معني چيزي است که قلب را نرم و آماده مي سازد تا به شايستگي ها روي آورد و از ناشايستگي ها روي گرداند. (4) پس هرگونه نصيحت تو خيرخواهي ، موعظه نيست .
ويژگي ديگر موعظه آن است که افزون بر دعوت به خير و صلاح ، به گونه اي باشد که دل ها را جذب خود کند و آماده پذيرش سازد. پس نخست ، قرآن کريم قلب ها را مخاطب قرار مي دهد و براي پذيرش مواعظ الهي زمينه مناسب را فراهم مي آورد . بدون شک، تا انسان در اين مرحله توفيق نيابد ، از پيمودن مراحل بعدي نيز ناکام خواهد بود، زيرا وعظ و اندرز براي هشياري و آماده سازي انسان هاي غفلت زده لازم است و هيچ موعظه اي در صداقت و تأثير و نفوذ با موعظه هاي خداوند مهربان برابر نيست ، چنان که حضرت علي عليه السلام فرمود : «ان الله سبحانه لم يعظ احدا بمثل هذا القرآن ، خداوند سبحان هيچ کس را به وسيله اي چون قرآن موعظه نکرده است»(5)
«قرآن کريم شفاء است » بدين معنا، قلب را از احساسات و گرايش هاي پست و شيطاني خالي مي کند تا پس از آن آماده پذيرش علم و اخلاق شايسته شود و درمان پذيرد و بي ترديد، تا جان آدمي از اين گونه آلودگي ها پيراسته نشود، نمي تواند گامي براي آراستن خود به پاکي ها و شايستگي ها بردارد. حضرت علي عليه السلام درباره شفابخشي قرآن کريم مي فرمايد : « و دواء ليس بعده داء؛ و دارويي که پس از آن دردي نمي ماند»(6)
«قرآن مجيد، کتاب هدايت است.» در واقع پس از آنکه نفس انسان از رذيلت هاي فکري و روحي پيراسته شده ، آماده هدايت و رواه يابي به حريم امن الهي مي شود. قرآن کريم اين مرحله از مسئوليت را نيزعهده دار است و انسان را پس از شفاء به عقيده درست و اخلاق شايسته و عمل صالح هدايت خواهد کرد.
«و قرآن کريم رحمت است» به اين بيان که پس از پيموده شدن مرحله هاي قبل ، انسانها مشمول رحمت قرآن کريم خواهند شد و اين رحمت، جز همان سعادت حقيقي و پايدار براي پيروان قرآن مجيد نيست . البته اين رحمت تنها شامل مؤمناني است که توفيق گذر از مرحله هاي پيشين را يافته اند ، همان گونه که در بخشي از آيه پنجاه و هفتم سوره يونس آمده است :«و رحمه للمومنين» ولي گروه لجوجي که به مواعظ قرآن کريم گوش دل نسپرده و خود را از پستي و گناه خالص نساخته و از دلالت ها و ارشادهاي قرآن کريم سودي نبرده اند ، قرآن مجيد براي اينها نه تنها رحمت نيست ، بلکه وسيله اي براي سرکشي و لجام گسيختگي بيشتر آنان خواهد شد. به تعبير زيباي حافظ:
باران که در لطافت طبعش ملال نيست
در باغ، لاله رويد و در شوره زار خس

پيام متن:
 

کسي که به دنبال شنيدن بهترين موعظه ها و خواهان سلامت نفس و به دنبال هدايت و رحمت خداست، به قرآن کريم پناه آورد.

قرآن ؛ عامل اصلي انسجام مسلمانان
 

قرآن کريم، محور وحدت مسلمانان است ، چنان که در ابتداي آيه صد و سوم و سوره آل عمران آمده است « و اعتصموا بحبل الله جميعا و لا تفرقوا و همگي به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراکنده نشويد.» «حبل» در اين آيه ، به چند معني تفسير شده که يکي از آنها قرآن کريم است . پس قرآن کريم «حبل الله » است يعني ريسمان الهي . پس بنا به فرمان خداوند ، مسلمانان بايد از چنگ زدن به اين ريسمان ، خود را از تفرقه هاي جاهلانه بر کنار بدارند؛ زيرا قرآن کريم ترسيم کننده اصول سياست و اقتصاد و روابط اجتماعي مسلمان است . بدون شک با پاي بندي مسلمان به اين اصول هرگز خطر پراکندگي امت جامعه اسلامي و چيرگي بيگانگان ، مسلمانان را تهديد نخواهد کرد. هم اکنون نيز تنها راه نجات جوامع اسلامي از استبداد ، استثمار و استعمار ، بازگشت آشکار و سريع آنان را به دامان آموزه هاي قرآن کريم است. حضرت علي عليه السلام مي فرمايد:
ان الله سبحانه لم يعظ احدا بمثل هذا القرآن فانه حبل الله المتين .(7)
خداوند سبحان هيچ کس را پند نداد مانند اين پند که قرآن ريسمان محکم و استوار خداست .

پيام متن:
 

اگر مسلمانان به ريسمان الهي که قرآن کريم است، چنگ زنند، خود را در کنار يکديگر و با همديگر خواهند يافت .

پي نوشت :
 

1-محمد سيد حسين طباطبائي ، تفسير الميزان ج 8 ص 175و ج 17، ص 181.
2-ابوالقاسم پاينده ، نهج الفصاحه ، ح 2718.
3-الميزان ،ج 10،ص 120.
4-راغب المفردات ، ماده «وعظ»
5-نهج البلاغه ، خطبه 175.
6-نهج البلاغه، خطبه 189.
7-همان ، خطبه 175.
 

منبع: ماهنامه ي طوبي 25
/س