نگاهي به حديث منزلت (1)

پيش از آن که به بررسي متن حديث منزلت بپردازيم، اسامي برخي از اصحاب پيامبر که اين حديث را روايت کرده اند مي آوريم. هم چنين به نام مشهورترين راويان پرآوازه از محدثان، مفسّران و تاريخ نگاران در قرن هاي مختلف اشاره مي نماييم.
1. اميرمؤمنان علي (عليه السلام).
در رأس راويان اين حديث از اصحاب پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله)، نام اميرمؤمنان علي (عليه السلام) مي درخشد.
هم چنين اين حديث را اين عده اي از اصحاب نقل کرده اند که عبارتند از:
2. عبدالله بن عباس؛
3. جابربن عبدالله انصاري؛
4. عبدالله بن مسعود؛
5. سعد بن ابي وَقّاص؛
6. عمر بن خطاب؛
7. ابوسعيد خُدري؛
8. براء بن عازب؛
9. جابربن سمره؛
10. ابوهريره؛
11. مالک بن حويرث؛
12. زيد بن ارقم؛
13. ابورافع؛
14. حذيفه بن أسيد؛
15. انس بن مالک؛
16. عبدالله بن اَبي اَوفي؛
17. ابوايوب انصاري؛
18. عقيل بن ابي طالب؛
19. حُبشي بن جناده؛
20. معاوية بن ابي سفيان.
از راويان اين حديث، زنان اصحاب نيز هستند که عبارتند از:
1. اُم المؤمنين اُمّ سلمه (که رضوان خدا بر او باد)؛
2. اسماء بنت عميس.

حديث منزلت و تواتر آن

بيش از سي نفر از صحابه اين حديث را روايت کرده اند. شايد مجموع راويان مرد و زن از صحابه، تا چهل نفر نيز برسند.
ابن عبدالبرّ در کتاب الاستيعاب درباره حديث منزلت مي نويسد: اين حديث از معتبرترين و صحيح ترين روايات است.
وي در ادامه مي افزايد: حديث سعد بن ابي وَقّاص با سندهاي بسياري نقل شده است.
آن گاه ابن عبدالبرّ عده اي از اصحابي که اين حديث را روايت کرده اند نام برده و در پايان مي گويد: البته گروه ديگري نيز اين حديث را روايت کرده اند که ذکر اسامي آن ها به درازا مي کشد. (1)
مزّي نيز در تهذيب الکمال به اين حديث اشاره کرده و در شرح حال اميرمؤمنان علي (عليه السلام) همين گونه اظهارنظر مي کند. (2)
حافظ ابن عساکر نيز در موارد بسياري از تاريخ مدينة دمشق، به هنگام شرح حال اميرمؤمنان علي (عليه السلام)، طرق و سندهاي اين حديث را از حدود بيست صحابي ذکر مي کند. (3)
هم چنين حافظ ابن حجر عسقلاني در فتح الباري، پس از آن که عده اي از صحابه اي که اين حديث را نقل کرده اند نام مي برد، متن روايات گروهي از آنها را نقل مي کند و مي گويد: ابن عساکر در ضمن شرح حال علي (عليه السلام)، تمامي طُرُق حديث منزلت را ذکر کرده است. (4)
بنابراين، حديث منزلت افزون بر اين که نزد انديشمندان شيعه اماميه متواتر است، در نزد اهل سنت نيز از احاديث صحيح، معروف و مشهور است؛ بلکه نزد آنان نيز از احاديث متواتر به شمار مي آيد.
حاکم نيشابوري در اين زمينه گويد: حديث منزلت به حدّ تواتر رسيده است. (5)
هم چنان که حافظ جلال الدين سيوطي نيز اين حديث را در کتاب قطف الأزهار المتناثره في الأخبار المتواتره (6) – که در بيان احاديث متواتر است – نقل مي کند.
از طرفي شيخ علي متقي هندي نيز در کتاب قطف الأزهار المتناثره في الأخبار المتواتره در نقل اين حديث از سيوطي پيروي کرده است. و از کساني که به تواتر اين حديث اعتراف کرده، شاه ولي الله دهلوي محدث ديار هند است. او اين مطلب را در کتاب ازاله الخفاء في سيرة الخلفاء آورده است.

راويان حديث منزلت در قرون متفاوت

ما به نام عده اي از مشهورترين مشاهير اهل تسنن که در قرن هاي مختلف اين حديث را روايت کرده اند اشاره مي کنيم.
1. محمد بن اسحاق، نويسنده ي کتاب السيره؛
2. ابوداوود سليمان بن داوود طيالسي در مسند؛
3. محمد بن سعد، نگارنده ي کتاب الطبقات الکبري؛
4. ابوبکر بن ابي شِيبه، نگارنده المصنّف؛
5. احمد بن حنبل شيباني، نگارنده المسند؛
6. محمد بن اسماعيل بُخاري در صحيح؛
7. مسلم نيشابوري در صحيح؛
8. ابن ماجه قزويني در صحيح؛
9. ابوحاتم بن حبّان در صحيح؛
10. محمد بن عيسي تِرمذي در صحيح؛
11. عبدالله بن احمد بن حنبل؛
او فرزند احمد بن حنبل شيباني يکي از پيشوايان بزرگ اهل تسنن است که گاهي برخي از علما او را بر پدرش ترجيح مي دهند. وي اين حديث را در بخش زيادات مسند احمد و زيادات مناقب احمد ذکر کرده است.
12. ابوبکر بزّار، نگارنده المسند؛
13. نَسائي، نگارنده الصحيح؛
14. ابويعلي موصلي، نگارنده المسند؛
15. محمد بن جرير طبري، نگارنده تاريخ و تفسير؛
16. ابوعَوانه، نگارنده الصحيح؛
17. ابوشيخ اصفهاني، نگارنده طبقات المحدّثين؛
18. ابوالقاسم طبراني، نويسنده معجم هاي سه گانه؛
19. ابوعبدالله حاکم نيشابوري، نگارنده المستدرک علي الصحيحين؛
20. ابوبکر شيرازي، نگارنده کتاب الألقاب؛
21. ابوبکر بن مردويه اصفهاني، نگارنده تفسير؛
22. ابونعيم اصفهاني، نويسنده حلية الأولياء؛
23. ابوالقاسم تنوخي؛ وي کتابي جداگانه در ذکر اسناد حديث منزلت نگاشته است.
24. ابوبکر خطيب بغدادي، نگارنده تاريخ بغداد؛
25. ابن عبدالبرّ، نويسنده الإستيعاب؛
26. بغوي؛ وي در نزد اهل تسنن به محي السنّه معروف است. کتاب مصابيح السنه را او نگاشته است.
27. رزين عبدري، نويسنده الجمع بين الصحاح؛
28. ابن عساکر، نويسنده تاريخ مدينه دمشق؛
29. فخر رازي، نويسنده التفسير الکبير؛
30. مجدالدين بن اثير جَزَري، نويسنده جامع الأصول؛
31. عزّالدين بن اثير، نويسنده أسد الغابه؛
32. ابن نجار بغدادي، نويسنده تاريخ بغداد؛
33. نَوَوي نويسنده شرح صحيح مسلم؛
34. ابوالعبّاس محب الدين طبري، نويسنده الرياض النضره في مناقب العشرة المبشّرة؛
35. ابن سيد الناس، نگارنده سيره؛
36. ابن قيّم جوزيه، نگارنده سيره؛
37. يافعي، نويسنده مرآة الجنان؛
38. ابن کثير دمشقي، نويسنده تاريخ و تفسير؛
39. خطيب تبريزي، نويسنده مشکاة المصابيح؛
40. جمال الدين مزّي، نويسنده تهذيب الکمال؛
41. ابن شحنه، نويسنده تاريخ معروف؛
42. زين الدّين عراقي محدث معروف، مؤلف کتاب هاي مختلف، از جمله الألفيه في علوم الحديث؛
43. ابن حجر عسقلاني، مؤلف کتاب هاي گوناگون؛
44. سيوطي، نگارنده کتاب هاي بسياري مانند تفسير الدر المنثور و غير آن؛
45. دياربکري، نگارنده تاريخ الخميس؛
46. ابن حجر مکّي، نگارنده الصواعق المحرقه؛
47. متقي هندي،‌ نگارنده کنزالعمّال؛
48. مَنّاوي، نگارنده فيض القدير في شرح الجامع الصغير؛
49. ولي الله دهلوي، نگارنده کتاب هايي مانند کتاب حجة الله البالغه و ازالة الخفاء؛
50. احمد زيني دحلان، نويسنده السيرة الدحلانيّه.
البته اين حديث شريف را جز اين افراد، محدّثان، مورخان و مفسران بسياري در قرن ها و طبقات مختلف در کتاب هاي خود نقل کرده اند.
ادامه دارد…

پي نوشت ها :

1. الاستيعاب: 1097/3.
2. تهذيب الکمال: 483/2.
3. تاريخ مدينه دمشق: 306/1-393؛ شرح حال امام علي (عليه السلام).
4. فتح الباري: 60/7.
5. کفاية الطالب في مناقب عليّ بن ابي طالب (عليه السلام): 283.
6. قطف الأزهار المتناثره في الأخبار المتواتره: حرف الف.

منبع مقاله :
حسيني ميلاني، سيد علي؛ (1390)، نگاهي به حديث منزلت، ترجمه: هيئت تحريريه ي انتشارات الحقايق، قم: الحقايق، چاپ چهارم