جواد الائمه(علیه السلام) و سه کرامت بزرگ

امام نهم که نامش «محمد»، کنیه اش «ابو جعفر» و معروف‏ترین القاب او «تقی» و «جواد» است، در ماه رمضان سال ۱۹۵ هجری قمری در شهر «مدینه» دیده به جهان گشود.

پدر آن حضرت «امام علی بن موسی الرضا علیهماالسلام» امام هشتم بود.

مادر او نیز «سبیکه» نام داشت که از خاندان «ماریه قبطیه» همسر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) به شمار می رفت و از نظر فضائل اخلاقی در درجه والایی قرار داشت و برترین زنان زمان خود بود؛ به طوری که امام رضا – علیه السلام – از او به عنوان بانویی منزه و پاکدامن و با فضیلت یاد می کرد.
 

دلیل شناخت کمتر نسبت به امام جواد(علیه السلام)

امام جواد(علیه السلام) به دو دلیل، در بین مردم نسبت به دیگر امامان کمتر شناخته شده است:
 

اول) کوتاه بودن عمر آن حضرت

بنا بر آنچه در تاریخ آمده است، امام جواد(علیه السلام) در سن ۲۵ سالگی به شهادت رسید. لذا کوتاه بودن عمر حضرت جواد(علیه السلام) یکی از دلایلی است که می توانیم بگوییم که امام جواد(علیه السلام) نسبت به ائمه دیگر که از عمر بیشتری برخورد بودند، کمتر در بین مردم مطرح شده است.

اما در واقع مطابق آنچه در منابع حدیثی شیعه آمده، ما در مورد امام جواد(علیه السلام) کم معارف نداریم، یعنی دانستنی ها و مطالب زیادی داریم که متاسفانه این ها کمتر در میان شیعه مطرح شده است. اگر محققین و اهل تحقیق بتوانند در این زمینه میراث فرهنگی و علمی زندگی دوران امام جواد(علیه السلام) را برای مردم تشریح و مطرح کنند، شاید بتوان گفت که آنچه که در مورد امام نهم حضرت جواد(علیه السلام) وجود دارد، نسبت به ائمه دیگر کمتر نیست.
 

دوم) شرایط خاص دوران امام(علیه السلام)

امام جواد(علیه السلام) در دوره و برهه خاصی از تاریخ زندگی می کردند که با پیچیدگی ها و مسائلی روبه رو شد که این موارد در زندگانی سائر امان شیعه(علیه السلام) کمتر وجود داشت. امام(علیه السلام) در دوران حکومت «مأمون» و «معتصم» عباسی زندگی کردند.

در این دوران حکومت عباسیان در افولی قرار گرفته بود که با مرگ مأمون عباسی و قدرت گرفتن معتصم، رو به نزول بیشتر گرایید. زمانی که یک حاکم قدرتمند در در جامعه زندگی می کند بر روی تمام مسائل آن زمان تاثیر دارد؛ مانند وقتی که «یزید» به حکومت رسید و امام حسین(علیه السلام) در برابر او قیام کرد و آن حادثه مهم اتفاق افتاد و نقطه اوجی شد که در زمان سایر ائمه و امامان معصوم(علیه السلام) وجود ندارد.
 

ویژگی های اخلاقی و علمی امام جواد الائمه(علیه السلام)

۱. اخلاق حسنه

حضرت جوادالائمه(علیه السلام) این ویژگی را از جدّ بزرگوارشان پیامبر مکرم حضرت محمدبن عبدالله(صلی الله علیه و آله) به ارث بردند. در قرآن هم تاکید می شده که مسلمانان از اخلاق پیامبر(صلی الله علیه و آله) الگو و سرمشق بگیرید، یعنی به مسلمانان توصیه شده است که در رفتار و زندگی خودشان در تمام مراحل باید از پیامبر الگو بگیرند. فرزندان پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(علیه السلام) مانند پیامبر بزرگوار(صلی الله علیه و آله) متّصف و متخلّق به آن اخلاق نیکو و حسنه هستند.
 

۲. علم فراوان

یکی از ویژگی های دیگر امام جواد(علیه السلام) علم فراوان و وسیع ایشان است؛ چنانچه پدران بزرگوارشان هم این علم وسیع (علم لدنی) را داشتند و به معنای واقعی کلمه عالم بودند. این امر در مناظراتی که ایشان انجام دادند و چند نمونه آن وجود دارد قابل مشاهده است. ما شیعیان معتقد هستیم که این علم از طریق اجدادشان منتقل شده و به قدرت الهی، علم پیامبر(صلی الله علیه و آله) به امام علی بن ابی طالب(علیه السلام) و نسل به نسل تا حضرت مهدی موعود(عج) منتقل شده و این علم لدنی که خداوند در اختیار این الگوهای بشریت گذاشته در نزد امام جواد(علیه السلام) هم بوده است.
 

۳. تقوا و پارسایی

امام جواد(علیه السلام) مانند همه امامان شیعه، الگوی کامل تقوا و پارسایی و نمونه بارز عبادت، بندگی و سجده های طولانی برای خداوند بودند.
 

۴. ادب و گشاده رویی با دوست و دشمن

امام جواد(علیه السلام) با همگان با ادب و احترام برخورد می کردند. این امر باعث جذب مخالفان و دشمنان امام به سوی ایشان می شد. سازش و نرم خویی با دوستان و شیعیان نیز از صفات ایشان است.
 

۵. حرّیت و آزادگی

همه ائمه اهل بیت(علیه السلام) از این ویژگی برخوردار بودند. آن بزرگواران هیچ گاه تسلیم ظلم و ستم نمی شدند و حاضر بودند در این راه تمام سختی ها را تحمل کنند. این ویژگی الگویی برای ماست که در هیچ زمانی ظلم و ستم را قبول نکنیم و با آزادگی، اعتقادات و مبانی خودمان را مطرح کنیم و تسلیم فتنه ها و توطئه های دشمنان قسم خورده اسلام و مخالفان نشویم.

در این زمان که حمله به مقدسات مسلمانان از سوی آمریکائی ها و صهیونیست ها با چاپ و نشر کاریکاتورها و فیلم ها شروع شده مسلمانان و به ویژه پیروان واقعی اهل بیت(علیه السلام)می بایست با وحدت و یکپارچگی خاص با حضور در راه پیمائی ها و تظاهرات به مبارزه با استکبار جهانی برخیزند که همین کار هم کردند.
 

کرامات مهم در زندگی حضرت جواد(علیه السلام)

اول) تولد حضرت(علیه السلام)

تولد امام جواد(علیه السلام) ـ که در اواخر عمر امام رضا(علیه السلام) رخ داد ـ یک کرامت الهی بود؛ آنچنانکه امام رضا(علیه السلام) بارها از حضرت جواد(علیه السلام) به عنوان مولودی پرخیر و برکت یاد می کرد. «ابو یحیای صنعانی» می گوید: روزی در محضر امام رضا – علیه السلام -، فرزندش ابو جعفر را که خردسال بود، آوردند.

امام فرمود:«این مولودی است که برای شیعیان ما، با برکت تر از او زاده نشده است». دو تن از شیعیان به نام «ابن اسباط» و «عبّاد بن اسماعیل» هم می گویند: در محضر امام رضا – علیه السلام – بودیم که ابو جعفر را آوردند، عرض کردیم: این همان مولود پرخیر و برکت است؟ حضرت فرمود: «آری، این همان مولودی است که در اسلام بابرکت تر از او زاده نشده است».

دلیل این خیر و برکت و کرامت خاصّ این بود که عصر امام رضا(علیه السلام) عصر ویژه ای بوده و تعیین جانشین و معرفی امام بعدی، با مشکلاتی روبرو شده بود که در عصر امامان قبلی، بی سابقه بود؛ زیرا از یک سو پس از شهادت امام کاظم(علیه السلام) گروهی که به «واقفیه» معروف شدند، براساس انگیزه های مادی، امامت حضرت رضا(علیه السلام) را انکار کردند و از سوی دیگر امام رضا(علیه السلام) تا حدود چهل و هفت سالگی دارای فرزند نشده بود و چون احادیث رسیده از پیامبر حاکی بود که امامان دوازده نفرند که نه نفر آنان از نسل امام حسین خواهند بود، فقدان فرزند برای امام رضا(علیه السلام)، هم امامت خود آن حضرت، و هم تداوم امامت را زیر سؤال می برد و واقفیه این موضوع را دستاویز قرار داده امامت حضرت رضا(علیه السلام) را انکار می کردند.

گواه این معنا، اعتراض «حسین بن قیاما واسطی» از سران «واقفیه» بود که طی نامه ای به امام رضا(ع) او را متهم به عقیمی کرد و نوشت: چگونه ممکن است امام باشی در صورتی که فرزندی نداری؟! امام(علیه السلام) هم در پاسخ نوشت: «از کجا می دانی که م دارای فرزندی نخواهم بود، سوگند به خدا بیش از چند روز نمی گذرد که خداوند پسری به من عطا می کند که حق را از باطل جدا می کند.»
 

دوم) امامت حضرت(علیه السلام) در کودکی

اینکه امامت به قدرت الهی به یک نوجوان هشت ساله که هنوز به سن بلوغ نرسیده است منتقل شد یک کرامت مهم بود؛ آنچنانکه پیش از این، نبوت به حضرت عیسی(علیه السلام) در نوزادی داده شده بود.
 

سوم) مناظرات علمی حضرت(علیه السلام)

مناظراتی که امام(علیه السلام) با دانشمندان فرقه ها و مذاهب مختلف در این دوره دارد، بسیار مهم است. اینکه چگونه یک نوجوان می تواند در مناظرات و بحث های مختلف اسلامی و فکری با دانشمندان آن زمان، آنان را مغلوب کند، هم کرامتی بزرگ بود و هم علامتی بر حقانیت امامت ایشان.
 

شاگردان امام جواد(علیه السلام)

امام جواد(علیه السلام) با وجود کوتاهی دوران حیات و امامت، شاگردان بزرگی را تربیت می کنند؛ امثال «حضرت عبدالعظیم حسنی»، «جناب علی بن مهزیار اهوازی»، «فضل بن شاذان نیشابوری»، «محمد بن سنان زاهری»، «ابو نصر بزنطی کوفی» و «دعبل خزاعی» از شاگردان آن حضرت هستند که نزد ایشان، رشد علمی یافته و تربیت شدند و یا از آن حضرت(علیه السلام) حدیث نقل کردند.

روایان احادیث جوادالائمه(علیه السلام) تنها محدثان شیعه نبودند؛ بلکه علماء و دانشمندان اهل تسنن نیز معارف و حقایقى از اسلام را از آن حضرت نقل کرده‏اند. به عنوان نمونه «خطیب بغدادى‏» احادیثى با سند خود از آن حضرت نقل کرده است. همچنین «حافظ عبدالعزیز بن اخضر جنابذى‏» در کتاب معالم العترة الطاهرة و مؤلفانى مانند «ابو بکر احمد بن ثابت»، «ابواسحاق ثعلبى» و «محمد بن مندة بن مهربذ» در کتب تاریخ و تفسیر خویش روایاتى از آن حضرت نقل کرده ‏اند.
 

شهادت امام جواد(علیه السلام)

مأمون خلیفه عباسی که چون سایر خلفای بنی‌عباس از نفوذ باطنی امامان معصوم در بین مردم هراس داشت سعی کرد ابن الرضا(علیه السلام) را تحت مراقبت خاص خویش قرار دهد که یکی از حیله‌های وی برای اینکار ازدواج دخترش با امام بود. لذا دختر خویش «ام الفضل» را به ازدواج حضرت امام جواد(علیه السلام) درآورد تا مراقبی دائمی و از درون خانه، بر امام گمارده باشد.

دلیل دیگری که مأمون دختر خود را به ازدواج امام در آورد کشاندن امام به سمت خود بود؛ چرا که تصور می کرد امام با این وصلت مجذوب مادیات و جاه و مقام شده، قداست وی خدشه دار و از راه اصلی منحرف، شیعیان متفرق شده و مأمون خود قوی می شود.

مأمون همچنین می خواست با این وصلت علویان را از اعتراض و قیام بر ضد خود باز داشته، خود را دوستدار و علاقمند به آنان نشان دهد.

امام جواد(علیه السلام) نیز ـ که مانند بقیه امامان(علیه السلام) از آینده اطلاع داشت و هیچ کاری را بدون آگاهی انجام نمی داد ـ بخوبی از دسیسه های مأمون آگاه بود و با علم به وصلت با دختر وی رضایت داد. یکی از دلایل پذیرش این وصلت از سوی امامان، حفظ شیعیان از دسیسه های کینه توزانه مأمون حفظ کند .

لذا امام(علیه السلام) اگرچه تن به این ازدواج داد، اما شواهد تاریخی گواه این حقیقت است که مأمون نتوانست به حیله‏های از پیش تعیین شده خود دست یابد.

امام جواد(علیه السلام) تا پایان خلافت مأمون در مدینه ساکن بود و پس از مرگ مأمون به دستور معتصم عباسی و در سال ۲۲۰ هجری قمری، به همراه همسرش ام الفضل به بغداد رفت. ایشان در ماه ذی القعده سال ۲۲۰ هجری قمری، با دستور معتصم عباسی مسموم و در بیست و نهم ماه ذی القعده به شهادت رسید.

مزار مطهر وی در کاظمین بغداد و در کنار قبر جدش «امام کاظم(علیه السلام)» هم اکنون قبله حاجات عابدان و موحدان است.
 

منابع علمی درباره تاریخ و زندگانی امام جواد(علیه السلام)

در باره تاریخ اهل بیت عصمت و طهارت(علیه السلام) ـ عموماً ـ و امام جواد(علیه السلام) ـ خصوصاً ـ کتاب های فراوانی منتشر شده است که هم به صورت تشریحی و هم توصیفی در این مورد بحث کرده است. مانند کتاب معجم ما کتب عن الرسول(صلی الله علیه و آله) و اهل بیته(علیه السلام) اثر «عبد الجبار الرفاعی» که در واقع یک دایرة المعارف بزرگ است و در ۱۰ جلد چاپ شده است.

کتاب الذریعة الی تصانیف الشیعة از «مرحوم آغا بزرگ تهرانی» و سائر کتب رجالی و حدیثی و تاریخی بزرگان شیعه مانند «شیخ کلینی»، «شیخ مفید»، «شیخ صدوق»، «علامه برقی» و «شیخ طوسی» هم پر است از آثار مختلف که اهل علم و نخبگان با آنها آشنا هستند.

به غیر از این کتاب ها، منابع زیر را نیز می توان معرفی کرد:
 

الف) کتاب‌های عربی

۱. اعلام الهدایة؛ الامام محمد بن علیّ “الجواد”علیه السلام؛ لجنه التالیف فی المجمع العالمی لاهل البیت(ع)، قم المقدسه ۱۴۲۲ق، ۲۵۱ص

۲. الامام التاسع أبو جعفر محمد الجواد علیه السلام، الشیخ محمدحسن القبیسى العاملى، بیروت: ۱۴۰۳ه ـ ۱۹۸۳م ، ۱۱۷ص .

۳. الامام الجواد علیه السلام، السید عبدالرزاق الموسوى المقرّم ، النجف الاشرف: المطبعة الحیدریة، ۱۳۷۱ه، ۱۰۳ص.

۴. الامام الجواد علیه السلام، لجنة التألیف فى مؤسسة البلاغ، طهران: مؤسسة البلاغ، ط ۲ ۱۴۰۹ه ۱۹۸۹م ، ۱۱۹ص.

۵. الامام الجواد علیه السلام؛ قدوة و أسوة، السید محمدتقى المدرسى، طهران: رابطة الاخوة الاسلامیة ۱۳۶۳ش / ۱۹۸۴م، ۷۲ص.

۶. الامام الجواد علیه السلام من المهد الى اللحد، السید محمدکاظم القزوینى، بیروت: مؤسسة البلاغ، ۱۴۰۸ه.

۷. الامام محمد بن على الجواد علیه السلام، عبد الزهراء عثمان محمد، مشهد: مجمع البحوث الاسلامیة، ۱۴۰۸ه ۱۴۹ص۲۰ .

۸. الامام المعجزة محمد الجواد علیه السلام؛ سیرة ودراسة وتحلیل، کامل سلیمان ، بیروت: دار الکتاب اللبنانى .

۹. الحیاة السیاسیة للامام الجواد علیه السلام؛ نبذة یسیرة؛ السید جعفر مرتضى العاملى، بیروت: الدار الاسلامیة، ۱۴۰۵ه ـ ۱۹۸۵م، ۱۱۷ص.

۱۰. محمد الجواد علیه السلام، الامام المعجزة (سیرة و دراسة و تحلیل)، کامل سلیمان، بیروت: الشرکة العالمیة ـ ۱۹۸۸م، ۳۶۰ص .

۱۱. مسند الامام الجواد علیه السلام، الشیخ عزیز الله العطاردى. مشهد: الموتمر العالمى للامام الرضا(ع) ، ۱۴۱۰ه، ۳۵۵ص .

۱۲. أبوجعفر؛ محمد الجواد علیه السلام… [تاسع أئمة اهل البیت الطاهر”صلوات الله علیهم اجمعین”، مولده و وفاته و مدة عمره و مدفنه فی اعیان الشیعة ] السید محسن الامین العاملی، بیروت: دارالتعارف للمطبوعات، ۱۴۰۳ه ـ ۱۹۸۳م .
 

ب) کتاب‌های فارسی

۱. پیشوایان هدایت؛ جواد الائمه، حضرت امام محمدتقی(علیه السلام) ؛ تألیف: گروه پژوهش مجمع جهانی اهل بیت(علیه السلام)؛ ترجمه: اداره ترجمه مجمع جهانی اهل بیت(علیه السلام)، قم: انتشارات مجمع جهانی اهل بیت(علیه السلام) وزیری، ۳۸۵ ص.

۲. امام جواد(علیه السلام)، گروه نویسندگان مؤسسة البلاغ، ترجمه: محمود شریفى، تهران، سازمان تبلیغات اسلامى، ۱۳۶۸، جیبى، ۱۶۸ص؛

۳. امام محمد تقى(علیه السلام)، سید کاظم ارفع، تهران، مؤسسه انتشاراتى فیض کاشانى، ۱۳۷۰، رقعى، ۴۹ ص؛

۴. پیشواى نهم حضرت امام محمدتقى(علیه السلام)، گروه نویسندگان، چاپ مکرر، قم، مؤسسه در راه حق، ۱۳۷۱، رقعى، ۵۶ ص؛

۵. تحلیلى از زندگانى و دوران امام محمدتقى(علیه السلام)، فضل الله صلواتى، اصفهان، انتشارات خرد، ۱۳۶۴، رقعى، ۶۱۰ص؛

۶. تحلیلى از زندگانى و زمان امام جواد(علیه السلام)، گروه نویسندگان، زیر نظر قوام الدین وشنوى قمى، قم، مؤسسه احیاء و نشر میراث اسلامى، ۱۳۵۹، جیبى، ۱۳۸ص؛

۷. ذکر حالات حضرت امام محمدتقى(علیه السلام) و… ، عباس فیض قمى(م۱۳۹۴ق)، قم، چاپخانه قم، ۱۳۶۴ق، رقعى، ۳۲۰ص؛

۸. حضرت امام جواد(علیه السلام)، گروه کودکان و نوجوانان بنیاد بعثت، بازنویسى: مهدى رحیمى، چاپ دوم، تهران، بنیاد بعثت، ۱۳۷۴، رقعى، ۶۸ص؛

۹. حضرت امام محمدتقى(علیه السلام)، عبدالامیر فولاد زاده، تهران، انتشارات اعلمى، ۱۳۵۹، وزیرى، ۳۵ص؛

۱۰. حضرت امام محمدتقى(علیه السلام)، فضل الله کمپانى(م۱۴۱۴ق)، تهران، انتشارات مفید،۱۳۶۲؛

۱۲. حضرت امام محمدتقى(علیه السلام)، میر ابوالفتح دعوتى، قم، انتشارات شفق، بى تا، وزیرى، ۳۲ص؛

۱۳. زندگانى امام جواد(علیه السلام)، احمد صادقى اردستانى، قم، انتشارات نقش، ۱۳۷۶ش، رقعى، ۲۵۰ص؛

۱۴. زندگانى امام جواد(علیه السلام)، سیف الله یعقوبى قمشه‌اى، تهران، مسجد الغدیر، ۱۳۶۴، رقعى، ۱۲۴ص؛

۱۵. زندگانى امام محمدتقى(علیه السلام)، حسین عمادزاده(۱۴۱۰ق)، تهران، شرکت سهامى طبع کتاب، ۱۳۴۱ش۱۳۸۲/ق، وزیرى، ۳۳۴ص؛

۱۶. زندگانى امام محمدتقى(علیه السلام) نهمین پیشواى معصوم، عبدالرحیم عقیقى بخشایشى، قم، انتشارات نسل جوان، ۱۳۵۷ش ، جیبى، ۱۱۹ص؛

۱۷. زندگانى امام نهم حضرت امام جواد(علیه السلام)، نوشته: هیئت تحریریه مؤسسه در راه حق، ساده‌نویسى، دفتر تحقیق و تألیف کتب درسى، چاپ سوم، تهران، سازمان نهضت سواد آموزى، ۱۳۷۵، رقعى، ۲۴ص؛

۱۸. زندگانى حضرت امام جواد(علیه السلام)، مرتضى مدرسى چهاردهى(۱۴۰۷ق)، چاپ پنجم، تهران، انتشارات موسوى، ۱۳۶۱، رقعى، ۲۵۲ص؛

۱۹. زندگانى سیاسى امام جواد(علیه السلام)، تألیف: سید جعفر مرتضى عاملى، ترجمه: سید محمد حسینى، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى، ۱۳۶۷، رقعى، ۱۴۴ص؛

۲۰. زندگى امام جواد(علیه السلام)، سید محمد حسینى شاهرودى، تهران، انتشارات فیض کاشانى، ۱۳۷۵، وزیرى، ۲۲۴ ص؛

۲۱. نگاهى بر زندگى امام جواد(علیه السلام)، محمد محمدى اشتهاردى، تهران، نشر مطهر، ۱۴۱۶/ق، رقعى، ۱۴۴ص؛ ۲۲. نگاهى گذرا بر زندگانى امام جواد(علیه السلام)، تألیف: سید عبدالرزاق موسوى مقرّم(۱۳۹۱ق)، ترجمه: پرویز لولاور، مشهد، بنیاد پژوهش‌هاى اسلامى، ۱۳۷۱ ش، وزیرى، ۱۷۷ص.

۲۳. امام جواد(علیه السلام)، امید امیدار، قم، انتشارات شفق، ۱۳۵۵، جیبى، ۳۲ ص؛

منبع: سایت عصر شیعه