لحظه ورود به عالم برزخ لحظه ی بسیار حساسی است؛ بگونه ای که انسان در تحیر و سرگردانی عجیبی بسر می برد؛ از طرفی انسان در زندگی دنیایی خود، با عوامل مادی گذرانده و وابستگی وی به جسم و مادیات وی را دچار مشکل می کند؛ و از طرف دیگر ورود وی به عالمی که تفاوت بسیاری با عالم دنیا دارد، او را به تحیر و سرگردانی وا می دارد.

راه برون رفت از تحیر و سرگردانی، آن است که انسان بداند، در قبر به چه چیزهایی نیاز دارد؟. اگر هر آنچه که انسان در قبر بدان نیازمند است، در زندگی دنیا بدانها ملتزم باشد، در حقیقت در امتحان قبر، سربلند و پیروز خواهد بود.

نیازمندی انسان در قبر

حال در قبر چه چیزهایی نیاز است؟

جواب این سوال در حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آمده است که فرمود: «اَلْقَبْرُ یُنَادِی فِی کُلِّ یَوْمٍ بِخَمْسِ کَلِمَاتٍ، اَنَا بَیْتُ الْوَحْدَه فَاحْمِلُوا اِلَیَّ اَنِیساً، وَ أَنَا بَیْتُ الظَّلَمَه فَاحْمِلُوا اِلَیَّ سِرَاجاً اَنَا بَیْتُ التُّرَابِ فَاحْمِلُوا اِلَیَّ فِرَاشاً، اَنَا بَیْتَ الْفَقْرِ فَاحْمِلُوا اِلَیَّ کَنْزاً، وَ اَنَا بَیْتُ الْحَیَّاتِ فَاحْمِلُوا اِلَیَّ تَرْیَاقاً، وَ اَمَّا الْاَنِیسُ فَتِلَاوَه الْقُرْآنِ، اَمَّا السِّرَاجُ فَصَلَوه اللَّیْلِ وَ اَمَّا الْفِرَاشُ فَعَمَلُ الصَّالِحِ وَ اَمَّا الْکَنْزُ فَلَا اِلَهَ اِلَّا الله وَ اَمَّا التَّرْیَاقُ فَالصَّدَقَه.»[1]

پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: قبر هر روز با پنج جمله، ندا می‌دهد:

۱. من خانه تنهایی هستم، پس انیس و همرازی به سوی من بیاورید.

۲. من خانه تاریکی هستم، پس به سوی من چراغ همراه آورید.

۳. من خانه خاکی هستم پس فرش همراه داشته باشید.

۴. من خانه فقر و نداری هستم، پس [سرمایه و] گنج همراه بیاورید.

۵. من خانه مارها هستم پس پادزهر با خود حمل کنید.

اما انیس، تلاوت قرآن می‌باشد، امّا چراغ [قبر] پس نماز شب است، اما فرش، پس عمل نیک است،  اما گنج [عالم قبر] [کلمه توحید و گفتن] لا اِله اِلّا الله است، و اما پادزهر آن، صدقه است.

در روایت مذکور، نیاز مندی های انسان در قبر بیان شده است؛ در حقیقت چیزهایی که انسان در قبر بدان نیازمند است، پنج چیز است؛ انیس، چراغ، فرش، گنج، پادزهر.

1. انیس در قبر: تلاوت قرآن

در سبک زندگی دینی، انسان مومن باید نسبت به تلاوت قرآن نظر جدی داشته باشد؛ یکی از وظایف مهم مومن، یادگیری قرآن است؛ در دنیای پر از غفلت امروزی، اگر مومن می خواهد غفلت از خویش بزداید، یکی از راهکارهای آن، تلاوت روزانه حداقل ده آیه از قرآن کریم است؛ چنانچه در روایتی از نبی اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرماید: «هر کس در یک شب ده آیه از قرآن بخواند از غافلین نوشته نشود…»[2] در مورد تلاوت و فضیلت برخی از سوره ها، روایت دیگری امام باقر (علیه السلام) فرمودند: سوره ملک، سوره مانعه است و مانع از عذاب قبر می شود.

بنابر این، انسان می تواند در تنهایی قبر، انیس و مونس چون قرآن کریم را به همراه داشته باشد.
 

2. چراغ قبر: نماز شب

مسئله نماز شب بقدری اهمیت فوق العاده دارد که یکی از وصایای نبی اکرم صلی الله علیه و آله و سلم به امیرمومنان علیه السلام، با سه بار تاکید بر آن اصرار نموده و فرمود: «تو را به اموری سفارش می کنم، همه را حفظ کن؛ سپس فرمود: خداوندا! او را بر انجام این وظایف یاری فرما؛ تا آنجا که فرمود: بر تو باد به نماز شب! بر تو باد به نماز شب! بر تو باد به نماز شب!»[3] در روایتی از امام صادق علیه السلام، ایشان چهار بار تاکید فرمودند.[4]

3. فرش قبر: عمل نیک

در قرآن کریم، هر جا سخن از ایمان آمده در کنارش سخن از عمل صالح نیز آمده است؛  مثلاً می فرماید: «مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثی‏ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما کانُوا یَعْمَلُونَ»[5] هر کس عمل صالحى انجام دهد چه مرد باشد چه زن در حالى که ایمان دارد ما او را زنده مى‏کنیم به زندگى پاک و پاکیزه‏اى و پاداش مى‏دهیم او را به بهتر از آنچه عمل مى‏کنند.

در این آیه مبارکه عمل صالح در صورتی پذیرفته و نتیجه بخش است که همراه با ایمان و اعتقاد راسخ بدان باشد، و نتیجه ی آن بدست آوردن زندگی پاک وپاکیزه از سوی خداوند است. «حیات طیّبه» یعنى، زندگى پاکیزه از هر نظر، پاکیزه از آلودگیها، ظلمها و خیانتها، عداوتها و دشمنیها، اسارتها و ذلتها و انواع نگرانیها و هرگونه چیزى که آب زلال زندگى را در کام انسان ناگوار مى‏سازد.[6]

پس عمل صالح همراه ایمان چنین هدیه ای بدنبال دارد.

در روایتی ایمان بدون عمل و عمل بدون ایمان اساساً مورد پذیرش قرار نمی گیرد. چنانچه رسول اللَّه ‏صلى الله علیه و آله و سلم فرمود: «لا یُقْبَلُ إیمانٌ بلا عملٍ، و لا عملٌ بلا إیمانٍ».[7] ایمان بدون عمل و عمل بدون ایمان پذیرفته نمى‏شود.

اینکه چرا ایمان و عمل صالح منوط بر یکدیگرند، به این دلیل که این دو به مثابه ی دو بال یک پرنده اند، با یک بال پرنده قادر به پرواز نخواهد بود، و در صورتی که هر دو بال سالم باشند، توانایی پرواز خواهد داشت.

4. گنج قبر، گفتن لا اله الّا الله

جابر جعفی از امام باقر علیه‌السلام روایت می‌کند که پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: «به مردگان خود کلمه «لا إله إلّا اللّه» را تلقین نمایید؛ زیرا باعث آمرزش گناهان آنان است، عرض کردند: گفتن آن در حال صحت و سلامت چه گونه است؟ سه مرتبه فرمود: بیش‌تر گناهان را منهدم می‌کند، برای این که کلمه طیّبه «لا إله إلّا اللّه» در زندگی و مرگ و حشر، مایه انس است.»[8]

در روایت مذکور، تلقین «لا اله الا الله» علاوه بر آمرزش گناهان مردگان، باعث از بین رفتن گناهان گوینده آن می شود؛ و علت آن نیز همان است که در روایت ابتدای مقاله بیان شد؛ گفتن این ذکر، باعث مانوس شدن انسان در قبر، حشر و زندگی می شود.

در روایت دیگری از دیگر آثار گفتن این ذکر در زندگی، روشن شدن صورت انسان در محشر است؛ چنانچه پیامبر (صلی الله علیه و آله) می‌فرماید: «جبرئیل گفت: کاش انسان‌ها را که در محشر دو گروهند می‌دیدی: یک گویندگان و معتقدان به «لا إله إلّا اللّه» که با روی‌های درخشان محشور می‌شوند و ذکرشان کلمه طیّبه «و اللّه اکبر» است و دیگر مشرکین که با صورت‌های سیاه به محشر آمده و شیون کنان می‌گویند: ای وای بر ما، تباه شدیم و هلاک گشتیم!!»[9]
 

5. پادزهر قبر، صدقه

صدقه دادن نوعی رابطه انسان با همنوع خود است. صدقه دادن به معنای کم شدن وابستگی انسان به مال است که در صورتی که ادا نشود، نشان دهنده وابستگی نفس انسان به مال است؛ خداوند صدقه دادن و انفاق را برای رفع وابستگی انسان به مال قرار داده است و چندین بار در قرآن کریم از آن به عنوان جهاد در راه خدا نام برده است؛

مثلاً کسانی که در راه خدا جهاد می کنند دو گروهند: عده ای که با جان خود جهاد می کنند و عده ای که با مال خود در راه خدا جهاد می کنند. نتیجه چنین جهادی، کسب مقام برتر نزد خدا و رستگاری و سعادتمندی است؛ یعنی راه رستگاری و سعادتمندی در آخرت، جهاد جانی و مالی در راه خداست. جایی که فرمود: «الَّذِینَ آمَنُوا وَهَاجَرُوا وَجَاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّـهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِندَ اللَّـهِ وَأُولَـئِکَ هُمُ الْفَائِزُونَ.»[10] آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است؛ و آنها پیروز و رستگارند!

بنابر این، کسی که در زندگی دنیوی جهت کمک به نیازمندان قدم بر می دارد، در آخرت که همه انسان ها محتاج و نیازمند خواهند بود، همین صدقات و انفاق ها، مانع عذاب و فشار قبر و اذیت وی خواهد شد.

پس راهکار برون رفت از مشکلات قبر، پنج چیز است.

پی نوشت:

[1]  مجموعه ورّام، ابی الحسین ورام، ص 200
[2]  اصول کافى، ترجمه مصطفوى، ج4، ص415
[3]  وسائل الشیعه، ج 6، ص 268،9
[4]  بحار الأنوار : ۶۹/۳۹۲/۶۸
[5]  نحل، 97
[6]  تفسیر نمونه، ذیل آیه.
[7]  کنزالعمال/ 260
[8]  وسائل الشیعة: 2/ 456، باب 36، حدیث 2638
[9]  وسائل الشیعة: 2/ 456، باب 36، حدیث 2638
[10]  سوره توبه، آیه ۲۰