واریکوسل چیست؟

واریکوسل بزرگ شدن رگ‌ها در داخل اسکروتوم است. این رگ‌ها را plexiniform plexus (شبکه پیچکی) می‌گویند.

واریکوسل فقط در اسکروتوم مشاهده می‌شود و بسیار شبیه رگ‌های واریسی است که در پا ایجاد می‌شود. واریکوسل می‌تواند منجر به کاهش تولید و کیفیت اسپرم شود که در بعضی موارد منجر به ناباروری می‌شود. کاهش اندازه بیضه ها نیز از دیگر عوارض واریکوسل است. 

واریکوسل‌ها شایع هستند. این بیماری در 15٪ از جمعیت مردان بالغ و حدود 20٪ از نوجوانان یافت می‌شوند. در مردان 15 تا 25 ساله شایع‌تر است.

واریکوسل‌ها عموماً در دوران بلوغ شکل می‌گیرند و بیشتر در سمت چپ بیضه وجود دارد. آناتومی سمت راست و چپ اسکروتوم یکسان نیست. واریکوسل در هر دو طرف وجود دارد، اما بسیار نادر است. همه واریکوسل‌ها بر تولید اسپرم تأثیر نمی‌گذارند.

چه عواملی باعث ایجاد واریکوسل می شوند؟

بیضه ها از طریق اتصال به طناب منوی در جای خود نگه داشته شده‌اند. طناب نگهدارنده هر بیضه، همچنین حامل سیاهرگ‌ها، سرخرگ‌ها و اعصاب متعلق به هر غده بیضه می‌باشد. در سیاهرگ‌های سالم در داخل کیسه بیضه، یک سری دریچه‌های یک طرفه وجود دارد که خون را از داخل بیضه به کیسه بیضه می‌برند و از آنجا آن را به طرف قلب بر می‌گردانند. گاهی اوقات خون به راحتی در داخل این سیاهرگ‌ها حرکت نمی‌کند و در آنجا انباشته شده و باعث بزرگ شدن سیاهرگ می‌شود.

هیچ فاکتور خطر مشخصی برای ایجاد واریکوسل وجود ندارد و علت دقیق آن مشخص نیست. 1

علائم و نشانه های واریکوسل

واریکوسل معمولا منجر به بروز درد نمی شود، اما ممکن است درد:

هنگام انجام فعالیت های شدید و یا ایستادن های طولانی مدت تشدید یابد.

خفیف و یا شدید باشد.

با دراز کشیدن و یا خوابیدن به پشت، کمتر شود.

معمولا خود فرد متوجه واریکوسل نمی شود، اما با معاینات فیزیکی تشخیص داده می شود. با این حال، توصیه می شود در صورت مشاهده علائم زیر به پزشک مراجعه شود:

هر گونه تغییر در اندازه، شکل و ظاهر بیضه ها

توده

مشکلات باروری

تورم کیسه بیضه

عوارض واریکوسل

در برخی موارد، واریکوسل می تواند منجر به بروز عوارض زیر شود:

ناباروری

ناباروری، یکی از جدی ترین عوارض واریکوسل می باشد. در حدود ۳۵ تا ۴۴ درصد آقایانی که مشکل ناباروی اولیه دارند، مبتلا به واریکوسل هستند. ناباروری اولیه به زمانی اطلاق می شود که زوجین بعد از دوازده ماه رابطه جنسی محافظت نشده، قادر به باروری نیستند.

واریکوسل، علت ۴۵ تا ۸۱ درصد ناباروری ثانویه می باشد. زمانی که زوجین بعد از یک سال رابطه جنسی محافظت نشده، موفق به بارداری نشده اند، ناباروری ثانویه در نظر گرفته می شود.

کوچک شدن بیضه

آتروفی یا کوچک شدن بیضه، یکی دیگر از عوارض واریکوسل می باشد. لوله های تولید کننده اسپرم، باعث حجیم شدن بیضه ها می شوند. در صورتی که این لوله ها آسیب ببینند، بیضه کوچک تر و نرم تر خواهد شد.

بر هم خوردن تعادل هورمونی

همزمان با واکنش سلول ها نسبت به افزایش فشار، تغییر هورمونی نیز اتفاق می افتد و باعث بالا رفتن سطح LH می شود. این هورمون در هر دو خانم ها و آقایان وجود دارد، اما در خانم ها بیشتر است. واریکوسل ممکن است بر سطح تستوسترون نیز تاثیر بگذارد. 2

تشخیص واریکوسل 

واریکوسل در جریان بررسی کیسه بیضه توسط خود شخص و یا در جریان یک معاینه‌ی معمول پزشکی قابل تشخیص است. واریکوسل به دلیل شکلی که دارد و احساسی که ایجاد می‌کند به عنوان کیسه‌ی کرم‌ها (bag of worms) شناخته می‌شود.

برای معاینه‌ی بیمار، پزشک از او می‌خواهد که سر پا بایستید. بعد پزشک از بیمار می‌خواهد تا نفس عمیق کشیده و بعد نفس خود را نگه دارد تا پزشک کیسه بیضه و بیضه‌ها را معاینه کند. به این روش مانور والسالوا (Valsalva maneuver) می‌گویند که به پزشک کمک می‌کند تا هر گونه رگ بزرگ شده را پیدا کند. 

برای تشخیص بهتر سونوگرافی اسکروتال (scrotal ultrasound test)  هم انجام می‌شود. در سونوگرافی با کمک امواج صوتی تصویری از داخل بدن روی صفحه نمایش به تصویر در خواهد آمد. نشانه واریکوسل در سونوگرافی رگ‌هایی با قطر بیش‌تر از 3 میلی‌متر بوده که در حین انجام مانور والسالوا خون درون آن‌ها در مسیری اشتباه جریان پیدا می‌کند.

با کمک سونوگرافی اندازه بیضه‌ها هم مشخص خواهد شد. اندازه‌ی بیضه‌ها پارامتری است که به پزشک کمک می‌کند تا بهترین درمان برای نوجوانان را انتخاب کند. اگر مشکلی در حین انجام معاینه بالینی احساس نشود، نیازی هم به گرفتن سونوگرافی نیست. 

درمان واریکوسل 

در اغلب موارد واریکوسل درمان نمی‌شود. اما در مواردی هم درمان انجام می‌شود:

مشکلات باروری 

درد 

رشد آهسته بیضه چپ 

نتیجه آنالیز مایع منی غیر طبیعی 

دارویی برای درمان یا پیشگیری از واریکوسل وجود ندارد. اما در صورت داشتن درد مسکن‌هایی مانند ایبوپروفن و استامینوفن کمک کننده هستند. 

در صورت نیاز اصلی‌ترین درمان، جراحی خواهد بود. روش درمانی غیر جراحی برای حل این مشکل آمبولیزاسیون یا مسدود کردن رگ‌هاست. 

روش‌های جراحی واریکوسل 

برای انجام جراحی واریکوسل راههای زیادی وجود دارد. اساس همه‌ی این روش‌ها مسدود کردن جریان خون در شبکه وریدی پامپینی فرم است. 

جراحی تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود. دو روش جراحی برای درمان واریکوسل رایج است:

واریکوسلکتومی میکروسکوپی : در این روش جراح، یک برش یک سانتی متری بالای کیسه بیضه ایجاد می‌کند و با کمک گرفتن از یک میکروسکوپ، تمام وریدهای کوچک را مسدود می‌کند. این عمل دو تا سه ساعت طول کشیده و بیمار همان روز مرخص خواهد شد. 

واریکوسلکتومی لاپاراسکوپی: در این روش جراح لوله‌ای باریک را از ناحیه شکم وارد می‌کند و به کمک آن وریدهای  خونی را مسدود می‌کند‌. از آنجایی که در این ناحیه رگ‌های کم‌تری برای مسدود شدن وجود دارند این عمل چیزی در حدود سی الی ۴۰ دقیقه طول می‌کشد. بیمار بعد از انجام عمل مرخص خواهد شد.

مراقبت‌های پس از جراحی واریکوسل

معمولاً بعد از جراحی، فرد به سرعت بهبود یافته و درد خفیفی خواهد داشت. فرد باید به مدت ۱۰ تا ۱۴ روز از ورزش کردن خودداری کند و مرتب با پزشک اورولوژیست در تماس باشد. اگر جراحی به منظور مشکلات باروری انجام شده باشد، سه تا ۴ ماه بعد از عمل جراحی تست آنالیز مایع منی انجام خواهد شد.

نرخ بازگشت واریکوسل در صورت انجام آمبولیزاسیون و جراحی یکسان است. اما در برخی از موارد انجام آمبولیزاسیون بر جراحی مقدم است.

تاثیر اصلاح واریکوسل بر باروری چندان مشخص نیست. نتایج برخی پژوهش‌ها حکایت از بهبود باروری بعد از اصلاح واریکوسل دارد در صورتی که گروه دیگری از تحقیقات این فرضیه را رد می‌کنند. از هر ده مرد نابارور در ۶ نفر آن‌ها بعد از اصلاح واریکوسل کیفیت اسپرم بهبود پیدا می‌کند. این درمان باید در کنار سایر روش‌های درمانی ناباروری انجام شود.

در نوجوانان که دلیل اصلی جراحی آهسته بودن رشد بیضه است، احتمال رخ دادن و یا رخ ندادن رشد جبرانی (catch-up growth) وجود دارد. 3

پی نوشت:
1.www.darmankade.com
2.www.aminmc.ir
3.www.drdr.ir