هر مسلمان به خوبی می دانید که واجبات چیست و همه آنها را نمی توان در اینجا یادآور شد، اما فهرست وار به بعضی از آنها اشاره میکنم: نماز، روزه گرفتن، زکات دادن، جهاد در راه خدا، و دفاع از دین و کشور اسلامی و… از واجبات و جلوه های معروف است. مثلا رعایت عدل، یعنی هر کسی باید با دیگران بر طبق عدالت رفتار کند؛ در برابر خانواده، فرزند، پدر، همسایگان و امتی که با آنها زندگی می کند، عادل باشد و به آنان ظلم و ستم نکند.
 
اما منکرات یعنی همه چیزهایی که در آیین اسلام حرام بوده، شرع مقدس اسلام، از آنها نهی کرده است و انسان باید آنها را ترک کند. ولی در غیر این صورت بر دیگران واجب است او را نهی کنند که این عمل را انجام ندهد. تعدادی از محرمات از باب نمونه عبارتند از: شراب خواری و میگساری، قمار، سرقت، تجاوز به مال و حق دیگران، فحشا و بی بندوباری و انحراف های اخلاقی، خیانت به بیت المال، کمک به دشمن، دروغ، غیبت، تهمت، ظلم و ستم و دیگر محرمات اخلاقی. در چنین مواردی انسان نمی تواند ساکت باشد بلکه باید کسی را که مرتکب آنها می شود نهی کند و بگوید: «این کار خلاف را نکن» و جلوی رواج آن منکر را بگیرد.
 
پس معروف به طور مسلم واجبات را در بر میگیرد . اما آیا شامل مستحبات هم می شود یا نه، که فقها در این باره با هم اختلاف دیدگاه دارند. گروهی از آنان می گویند: «مستحبات نیز از مصادیق معروف اند.» ولی برخی دیگر معتقدند چنین نیست. امام می فرماید: «مستحبات جزو معروف هایند که باید به آنها امر بشود.» اما این نکته را نیز افزوده که: «اگر معروف از واجبات دینی باشد، امر به آن واجب است ولی اگر در شمار مستحبات باشد، امر به آن مستحب است.» یعنی اگر فردی مستحبی را ترک کند، مستحب است انسان او را امر بکند که این مستحب را بجا آورد. مثلا کسی که به دیگران سلام نمی کند، یا نماز نافله را نمی خواند، انسان به او بگوید: این کارها در اسلام مستحب است و خوب است انجام دهی و از ثواب آنها بهره مند گردی.
 
از سوی دیگر به یقین منکرات کارهای حرام را شامل می شود، اما در این که مکروهات جزء منکرات اند یا نه؟ بین فقها اختلاف است. امام رحمه الله می فرماید: «مکروهات از منکرات هستند.» نهایت این که نهی از آنها واجب نیست بلکه مستحب است. بنابراین، درباره کلیه واجبات معترضه – بر فرض که مستحبات و مکروهات را نیز کنار بگذاریم – وظیفه حتمی ماست که امر به معروف یعنی امر به واجبات کنیم و از همه محرمات، نهی نماییم.
 

برخی مصادیق معروف

مواردی چند از معروف های مهم و قابل توجه که سزاوار است به آنها حساسیت بیشتری داشته باشیم، عبارتند از:
 

1. دفاع از مظلوم:

 یعنی اگر به مال و آبروی کسی ظلم و ستم شد، واجب است مسلمان ها از او دفاع کنند، و نمی توانند رد بشوند و بگویند کاری نداریم! در این زمینه مناسب است به قسمتی از وصیت مهم امام على علیه السلام ان توجه کنیم که در واپسین ساعات از عمر شریفش به امام حسن و امام حسین(علیهما السلام) علیه فرمود: (کونا للظالم خصما و للمظلوم عونا) فرزندانم! شما را سفارش می کنم که دشمن ستمگر و یار و یاور مظلوم باشید. در حدیث دیگری از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) چنین می خوانیم: من اخذ للمظلوم من الظالم کان معی فی الجنة مصاحبا؛ هر کس دایر ستم دیده را از ستمگر بگیرد، در بهشت هم نشین من است.
 

۲. رعایت حقوق دیگران:

 اسلام حقوقی را برای افراد ذکر کرده است؛ مثلا پدر به گردن فرزند و فرزند بر گردن پدر حق دارد، شوهر در برابر همسرش و بالعکس، همسایه با همسایه، همکار در مقابل همکار. به هر حال حقوق اسلامی را یکایک مسلمانان باید رعایت کنند. اینها از مصادیق معروف است که انسان باید برای اجرای امر به معروف، افراد را دعوت کند تا به آنها عمل کنند.
 

٣. دفاع از دین و مقدسات اسلامی:

 اگر دشمن به یکی از مقدسات یا عقاید اسلامی، یا قرآن اهانت کند و در نوشته ها و گفته هایشان، به یکی از مقدسات دین، حمله و جسارت و استهزا کردند، بر هر مسلمانی واجب است جلوی آن را بگیرد تا بدگویی به اسلام نشود.
 

۴. انجام وظایف شغلی:

 انسانی که به شغلی گمارده شده و کارمند یکی از اداره ها یا مسئول یکی از کارها و نهادهاست و یا در هر کاری، استخدام شده، باید وظیفه شغلی اش را به خوبی انجام دهد. کسی که تعهد کرده روزی هفت یا هشت ساعت کار کند واجب است همین قدر از ساعت کار کند. بی جهت تعطیل یا کم کاری نکند، و به وظایف خویش در برابر مراجعین عمل کند.
 

5. رعایت حجاب اسلامی:

 پوشش اسلامی بر بانویی که می خواهد از منزل خارج شود، یا در مقابل نامحرم ها واجب است. اصل حجاب و عفاف برای زنان جامعه موضوع مهم و وظیفه اسلامی است که بر آن تأکید فراوان شده است. بنابراین، خواهران و بانوان دینی باید بیشتر مراقبت کنند و جوانان نیز در نگاه خود عفت لازم را داشته باشند و اگر زمینه فساد و گناه در جامعه فراهم شد، عفیف و پاک دامن باشند. در عصر ما که بعضی آن را «عصر برهنگی و آزادی جنسی» نام نهاده اند و افراد غرب زده بی بندوباری زنان را جزئی از آزادی آنان می دانند، سخن گفتن از حجاب برای آن دسته ناخوش آیند است و گاهی این سخنان افسانه به حساب می آورند؟ پی آمدهای این بی بندوباری نیز فراوان و گوناگون است که باید در جای خود بحث شود، اما در محیط اسلامی که ما زندگی میکنیم و باید ارزش های اسلامی پاسداری شود، یکی از محورها همان موضوع حجاب است. در سوره نور از آن به عنوان حجاب و عفاف و پاکدامنی زنان و مردان جامعه از آلودگی های جنسی یاد شده است و حکم خدا راه نفوذ شیطان را از همان آغاز بسته و فرموده است: همگان، چه مردان و چه زنان مراقب چشم های خود باشند و به نامحرم لذت جویانه نگاه نکنند.

حجاب برای بانوان، پاسداری از شخصیت خویش است و اگر در محیطی زنان عشوه گر وجود داشتند، مردان و جوانان باید بیشتر مراقبت کنند تا به انحراف های جنسی و گناه دچار نگردند.
 
در این زمینه روایات فراوانی داریم که به حدیث جالبی بسنده می کنم: امام علی علیه السلام فرموده است: کسی که در راه خدا جهاد کند و شهید گردد، اجرش بزرگ تر از کسی نیست که بتواند گناه کنند اما عفت ورزد. همانا انسان عفیف و پاکدامن نزدیک است که فرشته ای از فرشتگان خدا شود. پس واجب است بانوان به آن گونه که اسلام گفته – حجاب اسلامی را رعایت کنند. اگر کسی این واجبات را رعایت نمی کند، بر دیگران واجب است از باب امر به معروف به او امر کنند تا وظیفه اش را انجام دهد.
 
منبع: مهم ترین واجب فراموش شده: امر به معروف و نهی از منکر، آیة الله ابراهیم امینی،صص41-36، مؤسسه بوستان کتاب (مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم)،قم، چاپ دوم، ۱۳۹۲