چیکیده

قرآن کریم موضوع وحدت ملی و انسجام اسلامی و اختلاف و تفرقه را تفصیلاً مورد بحث و بررسی قرار داده است. از یک سو فرآیند اختلاف و تفرقه را در تاریخ انسان همراه با علل و عوامل پیدایش و راهکار بر چیدن آن، مطرح ساخته و از سوی دیگر مسئله ی وحدت و انسجام اسلامی و یکپارچی را در کنار اصول و راه های دستیابی به همبستگی، ارائه کرده است. همینطور، پدیده وحدت و انسجام و اختلاف در جامعه اسلامی و خود راهکار اتحاد در بین مسلمانان، از نگاه قرآن دور نمانده است.
نوشتار حاضر بر آن است تا وحدت ملی و انسجام اسلامی را از دیدگاه قرآن کریم، مورد بحث و بررسی قرار دهد. و پایان به نتیجه گیری بحث بپردازد.
واژگان کلیدی: وحدت، وحدت ملی، انسجام، انسجام اسلامی، قرآن کریم.

مقدمه

شاید هیچ واژه ای به اصالت، محتوا و جذابیت واژه وحدت ملی و انسجام اسلامی نباشد. به ویژه آنکه اگر قرار باشد از نگاه قرآن کریم مورد بررسی قرار گیرد. گویا راز این همه جذابیت آن است که این دو واژه در اصل گویای حقیقتی والا، ژرف، ابدی و ازلی است که همانا ذات یگانه حق تعالی است و همچنین از اموری می باشند که مورد پذیرش و اتفاق همه عقلای عالم به ویژه انبیای الهی بوده و هست.

نقش قرآن چون در این عالم نشست
نقش های کاهن وناپاک شکست

فاش گویم: آنچه در دل مضمر است
این کتابی نیست، چیز دیگر است

چون به جان در رفت، جان دیگر شود
جان چو دیگر شد، جهان دیگر شود (1)

$ – اقسام اتحاد ملی و انسجام اسلامی از دیدگاه قرآن
بطور کلی وحدت ملی و انسجام اسلامی را از دیدگاه قرآن کریم می توان در چهار بخش ملاحظه کرد:
الف. وحدت وانسجام بشریت: ای مردم! ما شما را از یک مرد و زن آفریدیم، و شما را تیره ها و قبیله ها قرار دادیم تا یکدیگر را بشناسید…» (2)
ب. وحدت و انسجام ادیان: « برای شما از (احکام) دین همان را تشریح کرد که به نوح توصیه کرده بود، و (نیز) آنچه را به تو وحی کردیم و آنچه را به ابراهیم و موسی و عیسی توصیه نمودیم که دین را بر پا دارید و در آن تفرقه نکنید…» (3)
ج. وحدت توحیدی: «بگو ای اهل کتاب! بیایید بر سر سخن که میان ما و شما مشترک است و بایستیم که جز خدا را نپرستیم و کسی را با وی شریک نکنیم…» (4)
د. وحدت و انسجام امت اسلامی: «همگی به رشته ی الهی در آویزید و پراکنده نشوید و نعمت خدا را بر خود یاد کنید که دشمن یکدیگر بودید، پس او میان دل های شما الفت داد به موهبت او با هم برادر شدید؛ بر لبه ی پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید…»(5)

– شاخصه های وحدت وانسجام اسلامی میان ادیان الهی از نظرگاه قرآن

قرآن کریم به موازات تلاش برای تصحیح انحرافات بنیادینی که دامن گیر پیروان اهل کتاب شد، در آیاتی که در ذیل خواهند آمد به صراحت اشاره نمود و می فرماید:
«بگو ای کتاب در دین خود غلو (زیاده روی) نکنید و غیر از حق نگویید و از هوس های جمعیتی که پیش از این گمراه شدند و دیگران را گمراه کردند و از راه راست منحرف گشتند پیروی ننمایید.» (6)
«آنها که از بنی اسرائیل کافر شدند، بر زبان داود و عیسی بن مریم لعن و (نفرین) شدند، این به خاطر آن بود که گناه می کردند و تجاوز می نمودند» (7)
«آن ها را از اعمال زشتی که انجام می دادند یکدیگر را نهی کردند چه بدکاری انجام می داند» (8)
«بسیاری از آنها را می بینی که کافران و بت پرستان را دوست می دارند و با آن ها طرح دوستی می ریزند چه بد اعمالی از پیش برای معاد خود فرستادند که نتیجه آن خشم خداوند بود و در عذاب الهی جاودانه خواهند ماند»(9)
«و اگر ایمان به خدا و پیابر (ص) و آن چه بر او نازل شده می آوردند (هرگز) آن ها را به دوستی اختیار نمی کردند، ولی بسیاری از آن ها فاسقند» (10)
« و به خاطر بیاورید هنگامی را که خداوند، از پیامبران و پیروان آن ها پیمان موکد گرفت که هرگاه کتاب و دانش به شما دادم، سپس پیامبری به سوی شما آمد که آن چه را با شما است، تصدیق می کند، به او ایمان بیاورید و او را یاری کنید، سپس خداوند به آن ها گفت: آیا به این موضوع اقرار دارید؟ و بر آن، پیمان موکد بسته اید؟ گفتند: (آری) اقرار داریم. (خداوند به آن ها) گفت: پس گواه باشید و من نیز با شما از گواهانم» (11)
«و (به خاطر بیاورید) هنگامی را که خدا، از کسانی که (کتاب) آسمانی به آن ها داده شد، پیمان گرفت که حتماً آن را برای مردم آشکار سازید وکتمان نکنید ولی آن ها، آن را پشت سرافکندند و به بهای کمی فروختند و چه بد متاعی می خرند؟» (12)
«این ها همان کسانند که آخرت را به زندگی دنیا فروخته اند، لذا در مجازات آن ها تخفیف داده نمی شود و کسی آن ها را یاری نخواهد کرد» (13)
«و پاره ای از آن ها عوامانی هستند که کتاب خدا را جز یک مشت خیالات و آرزوها نمی دانند و تنها به پندارهایشان دل بسته اند» (14)

– استراتژایها ی تحقق وحدت ملی و انسجام امت از دیدگاه قرآن

الف. اخوت، مودت، الفت میان مسلمانان:

از دیدگاه قرآن کرمی، همه ی مؤمنان با هم برادرند؛ بنابراین باید با هم متحد باشند و اگر در مواردی بین دو مومن اختلاف یا نزاعی پیش آمد سایر مؤمنان باید بین آن دو صلح و دوستی برقرار کنند:
«اِنَّمَا المُومِنونَ اِخوَهٌ فَأَصلِحُوا بَینَ اَخویکم» (15)
«وَ اذکُرُوا نِعمتَ اللهِ علیکم اِذ کُنتُم أَعداءَ فَألَّفَ بَینَ قُلُوبِکُم فأَصبَحتُم بِنِعمَتِهِ اِخواناً» (16)
«وَ جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّه وَ رَّحمهً اِنَّ فی ذلِکَ لایاتِ لِقَومٍ یَتَفَکَّرون؛ و در میان شما دوستی و مهربانی افکند و در این امر برای اندیشه وران مایه عبرت است» (17)
قرآن کریم مؤمنان را به الفت با یکدیگر ترغیب کرده و می فرماید: «و نعمت خداوند را بر خود یاد کنید که دشمنان همدیگر بودید و از میان دل های شما الفت داد» (18)

ب. رحمت و رأفت مسلمانان بر یکدیگر

قرآن در این باره می فرماید: «وَ جَعَلَ بَینَکُم مَوَدَّهً و رحمهً؛ و در میان شما دوستی و مهربانی افکند» (19)
و بدون شک رأفت مسلمانان به یکدیگر در اتحاد و همدلی آنان نقش به سزایی دارد. قرآن کریم درباره اصحاب عیسی (علیه السلام) می فرماید: «و در دل کسانی که از او پیروی کردند رأفت و رحمت قرار دادیم.» (20)

ج. عفو، فضل، صفح و صلح

قرآن کریم مسلمانان را به عفو فراخوانده و می فرماید: «پس هر که عفو و نیکوکاری پیشه کند پاداش او بر خداوند است» (21)
خداوند در تشویق مسلمانان به فضل و نیکی کردن به یکدیگر می فرماید: «و بزرگواری را در بین خودتان فراموش نکنید» (22)
«وَ لیَعفُوا وَ لیصفَحُوا أَلا تُحِبُّونَ أَن یَغفِرَ اللهُ لَکُم؛ و باید عفو کنند و در گذرند آیا دوست ندارید که خداوند از شما در گذرد» . (23)
و نیز قرآن کریم از مسلمانان می خواهد که در صورت نزاع بین عده ای از مسلمانان، میان آنان صلح و آشتی برقرار کنند: « وَ اِن طائِفَتانِ مِن المُؤمِنینَ اقتَتَلُوا فَاَصلِحُوا بَینَهُما؛ و اگر دو طایفه از مؤمنان، با هم در افتند میان آنان را سازش دهید.» (24)

نتیجه گیری:

با مروری کوتاه بر آیات قرآن کریم در خصوص وحدت ملی و انسجام اسلامی از دیدگاه این کتاب آسمانی، روشن می شود که در بینش توحیدی و جهان بنی اسلامی، همه ی جهان و پدیده هایش از جمله اتحاد و انسجام یا تفرقه و تشتت، در دست خدای سبحان است و مؤثر واقعی و حقیقی اوست؛ اما سنت خداوند چنین است که افراد و جوامع را براساس سعی و تلاش و اعمال اختیاری خودشان به نتیجه ای برساند. اگر زمینه های تکامل و معیارها و عوامل وحدت و پیشرفت را در خود ایجاد کنند به رشد و تعالی و پیشرفت نائل می شوند و اگر عوامل و معیارهای تفرقه، تشتت، انحطاط و ذلت در آن موجود باشد دچار خواری و سقوط می گردند. اما آنچه قابل توجه است، اینکه همگان با وجود اختلافات قومی، زبانی و … به هدف نهایی قرآن که همان ایجاد امت واحده است بیندیشند و سعی در حل اختلافات خویش بنمایند و بدانند که تنها راه احقاق حقوق مسلمانان ایجاد وحدت اسلامی و هماهنگی و همگرایی همه جانبه بین آنان است و بی شک رفع چالش ها و آسیب ها و موانعی که بر سر راه وحدت ملی و انسجام اسلامی موجود است، تنها با آسیب شناسی کارشناسانه و رفع این امور ممکن خواهد بود.

پی نوشت ها :

1- اقبال لاهوری، کلیات دیوان، ص 137
2- حجرات/3
3- شوری 13.
4- آل عمران 64.
5- آل عمران/ 103
6- مائده /77
7- مائده/ 78
8- مائده /79
9- مائده/ 80
10- مائده / 81
11- آل عمران/ 81
12- آل عمران / 187
13- بقره/ 86
14- بقره/ 78
15- حجرات/ 10
16- آل عمران/ 103
17- روم/ 21
18- آل عمران/ 103
19- روم/ 21
20- حدید/ 27
21- شوری/ 40
22- بقره/ 237
23- نور/ 22
24- حجرات/9

منبع :شمیم وحدت (مجموعه سخنرانی ها و مقالات سلسله همایش های تبیین روحانیت در اتحاد ملی و انسجام اسلامی)، (1387)، کرمانشاه: انتشارات طاق بستان(وابسته به حوزه مشاوره امور روحانیت استانداری و اداره کل اوقاف و امور خیریه استان کرمانشاه)، چاپ اول.