وضوى پیامبر صلى الله علیه و آله

دلایل و مستندات تاریخى متعدّدى وجود دارد مبنى بر این که در زمان خلافت ابوبکر و عمر تا زمان عثمان اختلافى میان مسلمانان راجع به وضو وجود نداشته به گونه اى که تمامى مسلمانان یکسان وضو مى گرفتند و حتى خود عثمان نیز چندین سال بعد از خلافتش همانند دیگران وضو مى گرفت اما پس از مدتى اقدام به تغییر وضو نموده است.عمده ترین تغییراتى که عثمان در وضو ایجاد کرد این بود که دست ها را از پایین به بالا شست و به جاى مسح، پاها را شستشو نمود، که این اقدام وى با مخالفت صحابه، تابعین و عامه مردم که از نحوه وضو گرفتن رسول خدا صلى الله علیه و آله به خوبى آگاه بودند مواجه گردید.[1]
سیره اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله :
براساس حدیث مورد اتّفاق همه مسلمانان: «انى تارک فیکم الثقلین کتاب الله و عترتى ما ان تمسکتم بها لن تضلوا ابدا»[2] ؛ «دو شى ء گران بها میان شما باقى مى گذارم: کتاب خدا و اهل بیتم، مادامى که به این دو چنگ بزنید گمراه نخواهید شد».
اگر ائمه علیهم السلام حکم شرعى یا کیفیت عملى را بیان مى کنند، مورد قبول خواهد بود و از گمراهى به دور مى باشد. آنچه که از سیره اهل بیت پیامبر صلى الله علیه و آله در خصوص نحوه وضو گرفتن آنها نقل شده همگى گویاى آن است که سیره این بزرگواران در وضو گرفتن آن بوده که دست ها را از بالا به پایین مى شستند و پاها را نیز مسح مى نمودند کما این که شیعه نیز به تبعیت از ایشان همین گونه وضو مى گیرد.[3]
روایات متعدّدى نیز از شیعه و سنّى نقل گردیده و در آن با بیان نحوه صحیح وضو، شیوه ابداعى عثمان که بر خلاف وضوى پیامبر بود رد شده که در اینجا تنها به دو نمونه از این روایات اشاره مى نماییم:
امام باقر علیه السلام وضوى رسول خدا صلى الله علیه و آله را تشریح و بیان داشته اند: «فَغَسَلَ یدَهُ الْیمْنَى مِنَ الْمِرْفَقِ إِلَى الْأَصَابِعِ لاَ یرُدُّ الْمَاءَ إِلَى الْمِرْفَقَین»[4] ؛ «دست راست خود را از آرنج تا سر انگشتان شست و آب را به سوى آرنج ها باز نمى گرداند».
قرآن مى فرماید:
«فَاغْسِلُوا وُجُوهَکُمْ وَ أَیْدِیَکُمْ إِلَى الْمَرافِقِ»[5] ؛ «دست هاى خود را تا آرنج (یا با آرنج) بشویید».
نکته مهم در این آیه آن است که هدف از آوردن کلمه «إلى المرافق»؛ «شستن تا آرنج» چیست؟ آیا هدف بیان تعیین محدوده شستشوى دست به هنگام وضو مى باشد، یا این که هدف از آوردن این کلمه بیان نحوه شستن دست از نوک انگشتان تا به آرنج مى باشد؟!
در این باره علاوه بر سنّت پیامبر صلى الله علیه و آله و امامان علیه السلام که براساس حدیث ثقلین عمل به روش آنها ما را از گمراهى دور مى کند، از آیات دیگر قرآن نیز مى توان به عنوان نمونه استفاده کرد.
گروهى از مفسّران معتقدند واژه «إلى» در آیه به معنى «انتها» یا به تعبیر فارسى «تا» نیست، بلکه به معنى «مع» و «همراه» است. و هدف از آوردن «إلى» این است که آرنج هم باید شسته شود و نظیر آن در قرآن دو آیه یاد شده در زیر است:
«وَ لا تَأْکُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِکُمْ»[6] ؛ «اموال یتیمان را همراه اموال خود نخورید».
«وَ یَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلى قُوَّتِکُمْ»[7] ؛ «نیرویى بر نیروى خود بیفزایید».
در این صورت با استدلال به این که «ألى» به معنى «مع» باشد دیگر هیچ توجیهى براى شستن دست ها از نوک انگشتان تا به آرنج باقى نخواهد ماند[8] . دانشمند و فقیه سنّى مذهب آقاى وهبة الزحبلى نیز به این امر اعتراف نموده، مى گوید: «در نزد تمامى دانشمندان و عالمان – از جمله امامان مذاهب چهارگانه اهل سنت – داخل نمودن دو آرنج در شستن واجب است، زیرا حرف «الى» که براى انتهاى غایت است در این جا به معناى «مع» مى باشد مانند دو آیه شریفه «وَ یَزِدْکُمْ قُوَّةً إِلى قُوَّتِکُمْ» و «لا تَأْکُلُوا أَمْوالَهُمْ إِلى أَمْوالِکُمْ» که در این دو نیز «الى» به همین معنا است.[9] از همین رو، هیچ یک از مذاهب اهل سنّت شستن دست ها را از پایین به بالا واجب یا مستحبّ نمى دانند بلکه برخى «الى» را به معناى «مع» مى گیرند.[10]
پاورقی:
1- ر.ک: وضُوء النّبىّ صلى الله علیه و آله من خلال ملابسات التّشریع، على شهرستانى که با عنوان وضوى پیامبر به ترجمه حسین صابرى منتشر گردیده است.
2- فضائل پنج تن علیهم السلام در صحاح ششگانه اهل سنّت، ج2، ص 243 به نقل از: صحیح، ترمذى، ج2، ص308.
3- همان.
4- تهذیب، ج 1، ص 56.
5- مائده 5، آیه 6.
6- نساء 4، آیه 2.
7- هود 11، آیه 52.
8- جعفر سبحانى، سیماى فرزانگان، ج 2، به نقل از: سایت تبیان با کمى تغییر.
9- الفقه الاسلامى و ادلته، ج1، ص218.
10- ر.ک: الفقه على المذاهب الاربعه، عبدالرحمن الخریرى، دارالفکر، ج 1، ص 53 ؛ حلیه العلما فى معرفه مذاهب الفقها، القفال، مکتبه الرسالة الحدیثه، ج 1، ص 145.