الف: پى‏ریزى مبانى فکرى وهّابیّت:

تبلیغ رسمى مبانى فکرى وهّابیّت مبتنى بر انحرافات شدید در امور اعتقادى و اثبات شرک و کفر فِرَق اسلامى به وسیله ابن تیمیّه در سال ۶۹۸ ه . ق. در منطقه شام آغاز شد که با مخالفت آشکار دانشمندان بزرگ اهل سنّت و شیعه روبه‏رو شد، او در سال ۷۲۸ در زندان قلعه دمشق جان سپرد که با مرگش افکار وى نیز به فراموشى سپرده شد.
بار دیگر افکار باطل ابن تیمیّه، از سوى محمّد بن عبد الوهّاب در سرزمین نجد و با هماهنگى محمّد بن سعود، حاکم دِرعیّه، در سال ۱۱۵۷ از سر گرفته شد که با نبردهاى خونین، بر سواحل خلیج فارس و تمامى منطقه حجاز سلطه یافتند.

ب: نخستین دولت سعودى:

خاندان سعود به ترتیب، یک دوره ۷۵ ساله قدرت را تا سال ۱۲۳۳ در اختیار داشتند:
۱. محمّد بن سعود، حاکم و امام وهّابیّت در سال‏هاى ۱۱۵۷ ـ ۱۱۷۹.
۲. عبدالعزیز بن محمّد، رهبر وهّابیّت بعد از پدرش (۱۱۳۳ ـ ۱۲۱۸).
۳. سعود بن عبد العزیز، متوفّاى ۱۲۲۹.
۴. عبد اللّه بن سعود، متوفّاى ۱۲۳۳ که در استامبول کشته شد.
با قلع و قمع دولت نجد به دست ابراهیم پاشاى عثمانى و قتل عبداللّه بن سعود در اسلامبول، خاندان سعودى از قدرت ساقط شد و قریب ۸۰ سال را در عزلت گذراندند.

ج: رهبران قبیله‏اى وهّابیّت پس از فروپاشى:

۱. ترکى بن عبد اللّه بن محمّد بن سعود که در سال ۱۲۴۹ به قتل رسید.
۲. فیصل بن ترکى بن عبد اللّه، متولّد ۱۲۱۳ و متوفّاى ۱۲۸۲.
۳. عبد الرحمن بن فیصل بن ترکى، متوفّاى ۱۳۴۶.

د: دوّمین دولت سعودى:

ملک عبد العزیز بن عبد الرحمن در سال ۱۳۱۹ از کویت به ریاض برگشت و با کمک بازماندگانى از پیروان مسلک وهّابیّت و با تکیه بر کمک‏هاى بى‏دریغ انگلیسى‏ها و فرانسوى‏ها و در طىّ بیست سال مبارزه، دوباره بر حجاز مسلّط شد و با تبدیل نام حجاز به سعودى، سلطنت آل‏سعود را پى‏ریزى کرد و پس از ۵۴ سال حکومت، سرانجام در سال ۱۳۷۳ از دنیا رفت و هم اکنون فرزندان وى بر این کشور حکومت مى‏کنند(۱).

ه: کیفیّت تسلط عبدالعزیز بر حجاز:

عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود که در سال ۱۸۸۰ (۱۲۸۵شمسى) به دنیا آمده بود، در جوانى با خانواده خود براثر فشار «الرشید» که زادگاه آنان ریاض را متصرّف شده بود به کویت رفت و در دسامبر سال ۱۹۰۱ (آذر ۱۲۸۰ شمسى، شعبان ۱۳۱۹ قمرى) در ۲۱ سالگى با نیرویى که از چهل و چند نفر بیشتر نبود به قصد پس گرفتن ریاض عازم نجد شد و اوایل ۱۹۰۲ ریاض را تصرف کرد و سپس به کوتاه کردن دست الرشید از نقاط دیگر پرداخت.
تا سال ۱۹۰۴ (۱۲۸۳ شمسى، ۱۳۲۲ قمرى ) همه نجد را به رغم حمایت نظامى عثمانى از الرشید تصرف کرد و با مرگ الرشید در سال ۱۹۰۶ (۱۲۸۴ شمسى) راه در برابر عبدالعزیز باز شد و به تدریج سایر مناطق تحت سلطه عوامل الرشید را گرفت و در سال ۱۹۱۳ (۱۲۹۲ شمسى، ۱۳۳۱ قمرى) احساء را هم بر قلمرو خود افزود و به ساحل خلیج فارس رسید.
دولت انگلستان که سرگرم عقب راندن عثمانى از سرزمین‏هاى عربى و مسلّط شدن بر آن‏ها بود در سال ۱۹۱۶ (۱۲۹۴ شمسى) اواسط جنگ جهانى اول، نجد و احساء را به عنوان قلمرو عبدالعزیز به رسمیت شناخت. عبدالعزیز در سال ۱۹۲۵ (۱۳۰۳ شمسى، ۱۳۴۳ قمرى) از اختلاف شریف مکه با دولت انگلستان استفاده کرد و حجاز را هم بر قلمرو خود افزود و خود را سلطان نجد و حجاز اعلام داشت.
هفتم ژانویه سال ۱۹۲۶ (۱۷/۱۰/۱۳۰۴ شمسى) قلمرو خود را مملکت سعودى اعلام داشت و ۲۰ ماه مه سال ۱۹۲۷ (۳۰/۲/۱۳۰۶ شمسى ۱۹ ذى‏قعده ۱۳۴۵ قمرى) دولت انگلستان طبق عهدنامه جدّه سال ۱۹۲۷ (۱۳۰۵ شمسى، ۱۳۴۴ قمرى) استقلال آن کشور را که تا نیمه جنگ جهانى اول تحت الحمایه عثمانى بود، به رسمیت شناخت.
آل سعود در هشتم شوال ۱۳۴۴ قمرى حرم امامان بقیع را ویران کرد.
ولى تاریخ اعلام رسمى تاسیس کشور سعودى ۲۳ سپتامبر ۱۹۳۲ (۲/۷/۱۳۱۱ شمسى، ۲۳ جمادى الاول ۱۳۵۱) است.
ملک سعود بن عبد العزیز، که متولد سال ۱۳۱۹ بود پس از مرگ پدرش از سال ۱۳۷۷ تا ۱۳۸۸، به مدت ۱۱ سال حکومت را به دست گرفت.
ملک فیصل بن عبد العزیز، متولد ۱۳۲۴ بود پس از مرگ برادرش ملک سعود از سال ۱۳۸۸ تا ۱۳۹۵ به مدت ۷ سال به عربستان حکومت کرد. و در دوران حکومتش به توسعه حرمین پرداخت.
ملک خالد بن عبد العزیز، متولد ۱۳۳۱، پس از مرگ برادرش ملک فیصل از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۲ به مدت ۷ سال به سلطنت نشست.
ملک فهد بن عبد العزیز، متولد ۱۳۴۰، بعد از مرگ برادرش خالد از سال ۱۴۰۲ تا ۱۴۲۶ به مدت ۲۴ سال زمامدار عربستان بود(2). ملک عبد اللّه بن عبد العزیز، متولّد ۱۳۵۲، پس از مرگ برادرش فهد در سال ۱۴۲۶ در سن ۷۴ سالگى پادشاهى عربستان را به عهده گرفت.

پی نوشت:

(1) ر.ک: محمّد حسین قریب گرکانى، تاریخ وهّابیّت و مجلّه هفت آسمان، سال اوّل، شماره سوم و چهارم، ص ۱۷۷.
(2) ر.ک: رسائل أئمّه دعوه التوحید، از دکتر فیصل بن مشعل بن سعود بن عبد العزیز.

/خ