مقدمه

در همه نظامهاي سياسي دنيا، قشري خاص مامور اجراي قانون، و نظارت مستقيم بر چگونگي اجراي آن هستند.
در نظام سياسي اسلام، اين امر بعنوان وظيفه اي شرعي بر همگان واجب شمرده شده و هر فرد جامعه اسلامي، نه اينکه حق دارد، بلکه موظف است، در چارچوب احکام ديني به نظارت بر اجراي قانون و پاسداري از حدود آن اقدام کند و اين حق نظارت و دخالت، ويژه افرادي خاص يا موارد ويژه نيست.
اين نظارت عمومي که بعهده ي مومنين بوده و ضامن اجراي عدالت و قسط و تضمين کننده ي رسيدن جامعه به کمال وسعادت است «امر به معروف و نهي از منکر» ناميده مي شود.
به عبارت بهتر، اسلام داراي اصولي اعتقادي وعملي است که مهمترين اصل اعتقادي آن توحيد و مهمترين اصل عملي آن امر به معروف و نهي از منکر است.
اين دو فريضه جزء بالاترين و شريف ترين فرائض اسلام است که ساير فرائض به وسيله آن دو اقامه مي شود و وجوب آن دو از ضروريات دين است و منکر آن اگر توجه داشته باشد که انکارش چه لوازمي دارد، از کافران است.
اينکه براي بهتر روشن شدن جايگاه مهم اين دو فريضه الهي ،بدور از هرگونه شرح و تفصيل در مقدمه، مروري خواهيم داشت برگزيده اي از آيات، روايات، سخنان بزرگان و …. تا با مطالعه آن ، به اهميت جايگاه اين دو فريضه ي بزرگ، اما مظلوم، پي برده و به راه وروش صحيح آن آشنا شويم.

امر به معروف ونهي از منکر در قرآن کريم

يا بني اقم الصلوه و امر بالمعروف و انه عن المنکر واصبر علي ما اصابک ان ذلک من عزم الامور
(لقمان:) فرزندم، نماز را برپادار، و امر به معروف و نهي از منکر کن، در برابر مصائبي که به تو مي رسد، استقامت کند، که اين از کارهاي مهم و اساسي است.
(سوره لقمان آيه 17)
يامرهم بالمعروف و ينها هم عن المنکر
(از صفات پيامبر اسلام اين است که) مردم را به نيکيها، دستور مي دهد، و از منکر (بديها) نهي مي کند.
(سوره اعراف آيه 157)
فلما نسوا ما ذکروا به انجينا الذين ينهون عن السوء و اخذنا الذين ظلموا بعذاب بئيس بما کانوا يفسقون فلما عتوا عما نهوا عنه قلنا لهم کونوا قردة خاسئين
اما هنگامي که تذکراتي به آنها داده شده بود، آن را فراموش کردند، نهي کنندگان از بدي را رهائي بخشيديم، و آنها را که ستم کردند بخاطر نافرمانيشان به عذاب سختي گرفتار ساختيم. هنگامي که در برابر فرماني که به آنها داده شده بود، سرکشي نمودند، به آنها گفتيم به شکل ميمون در آئيد و طرد شويد.
(سوره اعراف، آيات 165 و 166)
ولتکن منکم امة يدعون الي الخير و يامرون بالمعروف و ينهون عن المنکر و اولئک هم المفلحون
بايد جمعي در ميان شما دعوت به کار نيک و امر به معروف و نهي از منکر نمايند و آنها رستگارانند.
(سوره آل عمران آيه 104)
کنتم خير امة اخرجت للناس تامرون بالمعروف و تنهون عن المنکر و تومنون بالله
شما بهترين امتي بوديد که پديد آمده ايد (از اين رو که) امر به معروف و نهي از منکر مي کنيد و به خدا ايمان داريد.
(سوره آل عمران، آيه 110)
الذين ان مکناهم في الارض اقاموا الصلوة و اتو الزکوة و امروا بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عاقبة الامور.
ياران خدا کساني هستند، که هرگاه در زمين به آنها قدرت بخشيديم، نماز را بر پا مي دارند و زکات را ادا مي کنند، و امر به معروف و نهي از منکر مي نمايند، و پايان همه کارها در دست خدا است.
(سوره حج آيه 41)
والمومنون و المومنات بعضهم اولياء بعض، يامرون بالمعروف و ينهون عن المنکر
مردان و زنان با ايمان، ولي همديگرند، يکديگر را امر به معروف و نهي از منکر مي کنند.
(سوره توبه آيه 71)
و آيات ديگر که براي رعايت اختصار، تنها به آدرس آنها اکتفا مي کنيم : (توبه آيه 67- مريم آيه 55 – اعراف آيه 165 – مائده آيه 79 – حج آيه 41 – بقره آيه 44 – طه آيه 44 – اعراف آيه 157)

امر به معروف و نهي از منکر در کلام ائمه اطهار (عليهم السلام)

پيامبر اکرم صلي الله عليه و اله وسلم:
من امر بالمعروف و نهي عن المنکر فهو خليفة الله في ارضه و خليفة رسول الله و خليفة کتابه
کسي که امر به معروف ونهي از منکر کند، جانشين خداوند در زمين و جانشن رسول خدا و جانشين کتاب خداست.
(مجمع البيان، ج 3 ص 484)
عده اي به پيامبر صلي الله عليه و اله عرض کردند: ما امر به معروف نمي کنيم، مگر اينکه به تمام خوبيها عمل کنيم و نهي از منکر نمي کنيم، مگر اينکه از همه بديها اجتناب کنيم، پيامبر صلي الله عليه و اله فرمودند: نه اينچنين نباشيد، بلکه امر به معروف نمائيد، اگر چه به تمام خوبيها عمل نمي کنيد و نهي از منکر کنيد، اگر چه از همه بديها اجتناب نمي کنيد. (از روايات امام صادق عليه السلام ، وسائل الشيعه)
از رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و اله سئوال شد، عذاب چه کسي در روز قيامت از همه سخت تر است؟ فرمود: عذاب شخصي که پيامبري را بکشد و يا مردي را که امر به معروف و نهي از منکر مي کند را بکشد. (تفسير صافي ج 1 ص 251)
حضرت امام علي عليه السلام:
و ان الامر بالمعروف و النهي عن المنکر لخلقان من خلق الله سبحانه، و انهما لا يقربان من اجل و لا ينقصان من رزق
امر به معروف و نهي از منکر، دو صفت از صفات خداست، اين دو را قطعاً نه مرگ انسان را نزديک مي کنند، و نه رزق و روزي انسان مي کاهند.
(خطبه 155 نهج البلاغه)
اوصاني خليلي رسول الله صلي الله عليه و اله ان اقول الحق و لو کان مرا، و لا اخشي في الله لومة لائم و اعوذ بالله من الجبن
دوستم رسول خدا صلي الله عليه و اله به من توصيه فرمود: که حق بگويم هر چند (به کام خود و ديگران) تلخ باشد، و در راه خدا از سرزنش هيچ ملامت کننده اي نهراسم و از «ترسيدن» به خدا پناه برم.
(جمهره الاولياء ج 2 ص 46)
و ما اعمال البر کلها و الجهاد في سبيل الله عند الامر بالمعروف و النهي عن المنکر الا کنفثة في بحر لجي
تمام کارهاي نيک و حتي جهاد در راه خدا، در برابر امربه معروف و نهي از منکر همچون قطره اي آب در برابر درياي پهناور است.
(نهج البلاغه کلمات قصار 374)
امرنا رسول الله صلي الله عليه و اله تلقي اهل المعاصي بوجوه مکفهرة
رسول خدا صلي الله عليه و اله و سلم ما را فرمان داده است تا با گناهکاران، با چهره يي خشمگين برخورد کنيم.
(نهج البلاغه کلمات قصار 274)
لاتترکوا الامر بالمعروف و النهي عن المنکر فيولي عليکم شرارکم، ثم تدعون فلا يستجاب لکم
امر به معروف ونهي از منکر را ترک نکنيد، که اشرار بر شما مسلط مي شوند، سپس هر چه دعا مي کنيد مستجاب نمي گردد.
(نهج البلاغه نامه 47)
امام حسين عليه السلام:
اني لم اخرج اشراً و لا بطراً و لا مفسداً و لا ظالماً و انما خرجت لطلبٍ الاصلاح في امة جدي اريد ان امر بالمعروف وانهي عن المنکر
من براي شرارت و سرکشي و فساد وظلم ، خرج نکردم. من براي اصلاح امت جدم قيام کردم. من مي خواهم امر به معروف و نهي از منکر کنم.
امام باقر عليه السلام:
در آخر الزمان، در ميان مردم، قومي پديد مي آيند رياکار و به ظاهر عبادت کننده و پارسا، ولي از لحاظ درک و رشد عقلي ناقص و کارشان بيهوده به دنبال ترک امر به معروف و نهي از منکر مي روند.. از نماز و روزه و آنچه که برايشان زيان جاني يا مالي ندارد، استقبال مي کنند، و حتي اگر نماز هم به ساير کارهايشان و به اموال و جانشان زيان برساند، آن را نيز ترک مي کنند، چنانچه عاليترين و شريفترين فريضه ها (امر به معروف و نهي از منکر) را ترک کردند، و سپس فرمود امر به معروف و نهي از منکر، فريضه بزرگ است که در پرتو آن ساير واجبات اجرا و انجام مي شود، در غير اين صورت ، خشم الهي شامل مردم شده و همگان گرفتار عذاب خدا خواهند شد، نيکان در خانه بدان، و خردسالان در خانه بزرگان، به هلاکت مي رسند.
(فروع کافي ج 1 ص 342)
امام صادق عليه السلام:
ان الله يبغض المومن الضعيف الذي لا زبرله ، و قال : و هو الذي لا ينهي عن المنکر
خداوند دشمن دارد مومن ضعيف النفسي را که عقل ندارد و آن کسي است که نهي از منکر نمي کند.
(وسايل جلد 11 ص 399)
ان الله عزوجل ليبغض المومن الضعيف الذي لا دين له، فقيل و ما المومن الضعيف الذي لا دين له؟ قال الذي لا ينهي عن المنکر
خداوند دشمن دارد مومن ضعيفي را که دين ندارد، شخصي از آن حضرت پرسيد، چنين کسي کيست؟ فرمود: کسي که نهي از منکر نمي کند.
(وسائل ج 11 ص 397)
ان الله غيور، و يحب کل غيور و لغيرته حرم الفواحش ظاهرها و باطنها
همانا خداوند غيرتمند است و هر غيرتمند را دوست دارد، و از جهت غيرت خداوند يش است که گناهان زشت، در آشکار و نهان حرام نموده است.
(کافي ج 5 ص 535)
/خ