بدون شک یکی از موارد آزمون و امتحان بشر در عصر کنونی شروع و شیوع بیماری فراگیر کرونا ویروس است. بیماری خطرناک و پیچیده ای که با ورودش به حیات بشری خسارت های مالی، جانی، فکری و روانی فراوانی را برای جامعه انسانی به بار آورد و افراد بسیاری را داغدار فقدان عزیزان و نزدیکان شان کرد. بیماری که با سرعت خیره کننده ای توانست اقیانوس ها و صحرا را در نوردد و سایه شوم خود را بر سر مردم جهان بگستراند. در این بین بسیاری از کارشناسان علوم بهداشتی و درمانی مبادرت به تهیه و تدوین پروتکل های بهداشتی و درمانی کردند تا اینکه با این چنین قوانینی، بلکه بتوانند مانع شیوع و گسترش این ویروس ناخوانده و منحوس در جهان شوند. در این بین یکی از کاستی ها و چالش هایی که در میان مردم جهان مشاهده شد، نادیده گرفتن جایگاه و نقش پروتکل های اخلاقی و دینی در مبارزه با (COVID-19) بود. موضوع بسیار مهمی که اگر به خوبی در میان جوامع انسانی مورد توجه قرار می گرفت می شد با کمک آن عوارض و تبعات این آزمایش بزرگ را با موفقیت پشت سر گذاشت.

 
دو نگاه علمی  و درون دینی به ویروس کووید 19

با نگاه درون دینی و از جنبه دین شناسی می توان دو نگاه متفاوت به ویروس کووید 19 داشت:

نگاه اول: یکی اینکه آن را محصول عملکرد و تبعات ناصحیح اعمال و رفتار انسانی معرفی کرده و آن را نوعی بلای همه گیر و عذاب الهی دانست که در اثر شیوع و گسترش انواع گناهان در میان مردم به وجود آمده است.[1] چرا که برخی از روایات حاکی از آن است که با بروز و گسترش گناه در میان جوامع انسانی بلایا و گرفتاری های جدید آنها را احاطه خواهد کرد. از عباس بن هلال شامى، یکى از موالى امام کاظم (علیه السلام) گوید: شنیدم امام رضا (علیه السلام) مى ‏فرمود: «کُلَّمَا أَحْدَثَ الْعِبَادُ مِنَ الذُّنُوبِ مَا لَمْ یَکُونُوا یَعْمَلُونَ أَحْدَثَ اللَّهُ لَهُمْ مِنَ الْبَلَاءِ مَا لَمْ یَکُونُوا یَعْرِفُونَ؛[2]هرگاه که بندگان، گناهان تازه ای پدید آورند که قبلا مرتکب نمی شدند، خداوند بلای تازه ای برایشان پیش می آورد که قبلا نمی شناختند». بدون شک در عصر کنونی هیچ انسانی نمی تواند منکر انواع گناه هان شوم و ویران گر در جامعه بشری باشد، گناهانی از جنس ظلم و استعمار، شهوترانی های شیطانی و … بر اساس روایات اسلامی رابطه ی نزدیکی و مستقیمی میان نوع عملکرد منفی انسان ها و نزول بلایا و مصیبت ها وجود دارد.

نگاه دوم: از جنبه ی دیگر می توان فراگیری کووید 19 را نوعی امتحان بشری به حساب آورد، بدین معنا که خدای متعال بنابر سنت قطعی عالم هستی، جامعه انسانی را وارد در یک آزمان بزرگ وارد نموده است.«وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَیَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذینَ صَدَقُوا وَ لَیَعْلَمَنَّ الْکاذِبینَ؛[3] و به یقین، کسانى را که پیش از اینان بودند آزمودیم، تا خدا آنان را که راست گفته ‏اند معلوم دارد و دروغگویان را [نیز] معلوم دارد». آزمونی که در نهایت ثابت می کند چه کسی رفتار خدا پسندانه بهتری از خود نشان می دهد و چه کسی گرفتار در منیّت و خودخواهی های مادی و دنیوی می شود.گاهی اوقات چنان ترس، دلهره، استرس، نگرانی و پریشانی سایه سیاه خود را بر زندگی انسانی می گستراند که زندگی روزمره و طبیعی افراد از حالت عادی خود خارج می شود. اینچنین رویه غلط و شاخص تخریبی می تواند روند گسترش و شیوع بیماری را پیچیده تر و وخیم تر نماید.

چگونه با کرونا ویروس زندگی به یاد ماندنی داشته باشیم

1-رعایت حق الناس

یکی از مهمترین و زیباترین شاخص های دینی برای ایمن سازی جامعه انسانی در مواجه با کرونا ویروس، احترام گذاشتن به حقوق دیگران و تضییع نکردن آن است. موضوع بسیار مهمی که در واقع نوعی واکسیناسیون کردن جامعه انسانی به شمار می آید؛ چرا که رعایت آن افراد را در سپر حفاظتی و امنیتی قرار می دهد. و اجازه  نمی دهد هیچ انسانی به همنوع خود ظلم و ستم نماید. در واقع اگر هر انسانی در جامعه به اهمیت و ضرورت این موضوع واقف باشد و به آن احترام بگذارد بدون شک دامنه تخریب و ویرانی کرونا ویروس به مراتب کمتر خواهد شد. رعایت حق الناس در آیین و شریعت مقدس اسلامی بسیار مورد توجه بوده است، به طوری که در منابع روایی با سفارش ها و تأکیدات فراوانی در این خصوص مواجه هستیم. بر این اساس اگر کسی در روابط اجتماعی با بی مبالاتی به نوعی موجب تضییع حقوق دیگران شود، ضامن بوده و خسارت دنیوی و آخروی آن ظلم گریبان گیر او خواهد شد.  براساس این شاخص دینی همه انسان ها مکلف هستند از مواردی که موجب متضرر شدن دیگران می شود، جلوگیری نماید و وارد آن مناطق ممنوعه نشود.

 
2-امر به معروف و نهی از منکر در زندگی کرونایی

شاید تا پیش از فراگیری و گسترش ویروس مرگبار کووید 19 بسیاری از افراد برداشت ناصحیحی از شاخص «امر به معروف و نهی از منکر» داشتند. بسیاری از افراد بر این باور بودند که رفتار اجتماعی هر کسی به خود او مربوط است و دیگران نباید در آن دخالتی داشته باشند. این در حالی است که ورود ویروس کووید 19 خط بطلانی بر این برداشت های سطحی از  شاخص های دینی داشت. چرا که همه به این باور رسیده اند که اگر رفتار ناشایستی از خود نشان دهند موجب گرفتار شدن دیگران می شود، به طور مثال کسی که در فضای عمومی بدون رعایت نکات بهداشتی عطسه می کند، یا اینکه یک شخص کرونایی بدون توجه به حقوق دیگران در محیط اجتماعی مبادرت به سیگار کشیدن نماید. قاعدتاً بر این اساس هیچ کسی نمی تواند بگوید که سیگار کشیدن من در جامعه به خودم مربوط است؛ چرا که دود این سیگار به طور مستقیم در چشم و سینه کسانی وارد می شود که در نزدیکی و در ارتباط با او هستند. فرامین اسلامی و دینی در این خصوص همه انسان ها را مکلف به شاخص امر به معروف و نهی از منکر کرده است. امر به معروف در این خصوص، دعوت همگان به رعایت نکات بهداشتی و پرهیز از رفتارهای پرخطر همچون سیگار کشیدن، رعایت نکردن فاصله اجتماعی، …است.

 
3-استفاده از اهرم دعا و استغفار

یکی دیگر از عناصر و شاخص های دینی در زندگی کرونایی استفاده از اهرم دعا و استغفار به درگاه الهی است. بدون شک رابطه راز گونه ای میان بهره گیری صحیح از شاخص دعا و استغفار و کاهش و درمان آلام و گرفتاری در زندگی مادی وجود دارد. از اینرو در منابع دینی به این موضوع توجه بسیار شده است که یکی از علل و عوامل بروز حوادث و بلایای دنیوی، باز گرداندن جامعه بشری به سوی درگاه الهی است. قرآن مجید درباره اثر هشدار دهندگی برخی بلاها چنین می فرماید: «وَلَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذَابِ الْأَدْنَی دُونَ الْعَذَابِ الْأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یرْجِعُونَ»؛[4] به آنان از عذاب نزدیک (عذاب این دنیا) پیش از عذاب بزرگ (آخرت) می چشانیم، شاید باز گردند!». در واقع از این آیه شریفه چنین استفاده می شود که، فلسفه برخی از مصیبت ها و بلایا جنبه تربیتی و بیدار کنندگی دارد. تا اینکه انسان در نوع عملکرد و رفتار خود جدید نظر نماید و به سوی آستان کبریایی حق باز گردد. بر اساس آموزه های ربانی استفاده صحیح و هوشمندانه از ابزار استغفار و بازگشت به سوی خدای متعال وسیله دست یابی به امنیت و آرامش در حیات مادی است؛ کما اینکه براساس آیه‌۳۳ سوره انفال تا زمانی که مردم اهل استغفار باشند، خداوند آنان را عذاب نخواهد کرد: «…‌وما‌کانَ‌اللّهُ مُعَذِّبَهُم وهُم یَستَغفِرون؛[5] و تا آنان طلب آمرزش مى‏ کنند، خدا عذاب‏ کننده ایشان نخواهد بود».

4-صبر و بردباری در زندگی کرونایی

صبر و بردباری لازمه زندگی دینی و حیات طیبه الهی است. بر این اساس یکی از مراتب و انواع صبر، صبر بر مصیبت و بلایای زندگی مادی است. کسانی که در زندگی فردی و اجتماعی صبر را سرلوحه کارهای خود قرار نمی دهند، در پرتگاه های وحشتناکی گرفتار خواهند شد. بدون شک هم کسانی که به بیماری کووید19 مبتلا شده و دوره ی درمانی خود را سپری می کنند و همچنین خانواده های نگران ایشان باید صبور باشند و هم عزیزانی که داغدار از دست دادن نزدیکان خود شده اند، می بایست در غم فراق آشنایان خود صبوری به خرج دهند. بی صبری سم مهلکی است که علاوه بر آثار و تبعات مادی می تواند مقاومت و نیروی انسان را در مقابله با کووید 19 تضعیف نماید.  

 
5-پرهیز از ترس های مذموم و ناشایست

گاهی اوقات چنان ترس، دلهره، استرس، نگرانی و پریشانی سایه سیاه خود را بر زندگی انسانی می گستراند که زندگی روزمره و طبیعی افراد از حالت عادی خود خارج می شود. اینچنین رویه غلط و شاخص تخریبی می تواند روند گسترش و شیوع بیماری را پیچیده تر و وخیم تر نماید. از این رو در مواجه با کرونا ویروس هر چند باید محتاط بود، ولی این موضوع نباید منجر به ترس و نگرانی افراطی در زندگی انسان شود.

 
6-تقویت نیروی امیدواری در زندگی

نیرو و شاخص امید همواره انسان را در سخت ترین شرایط به سوی قله های پیروزی و موفقیت سوق می دهد، تقویت این نیرو موجب می شود که مراکز دانش بنیان و درمانی برای دست یابی به واکسن و داروی پیشگیری و درمانی مأیوس نشوند و با توان هر چه بیشتر به پیروزی بی اندیشند، نیروی امید موجب می شود افرادی که به بیماری(کووید-19) مبتلا شده اند به راحتی در برابر آن تسلیم نشوند و از خود مقاومت نشان دهند و برای بهبودی هر چه زودتر خود و دیگران دست به دعا، استغفار بردارند،…از اینرو در آیات متعددی همواره خدای متعال بندگان خود را متوجه عنصر امید در زندگی دینی می نماید. «قالَ وَ مَنْ یَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّالُّونَ؛[6] گفت: «چه کسى- جز گمراهان- از رحمت پروردگارش نومید مى‏ شود؟».

 
7-تقویت نیروی احسان و دستگیری

در فرهنگ و اندیشه اسلامی احسان کردن به هم نوعان و دستگیری از نیازمندان یکی از عوامل و شاخص های راز گونه ای است که ارتباط مستقیمی در رفع و دفع بلایای دنیوی دارد. بسیاری از روایات و حکایات دینی گواه بر این است که امت هایی که به خوبی از عنصر احسان مداری در زندگی استفاده کرده اند، توانسته اند با کمک آن سایه شوم مصیبت و گرفتاری را از جامعه خود برطرف کرده اند. از طرفی آیات قرآن نیز به خوبی حاکی از اهمیت و ارزش رفتار احسان مدارانه در زندگی قرآنی و الهی دارد. «وَأَنْفِقُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَلَا تُلْقُوا بِأَیْدِیکُمْ إِلَى التَّهْلُکَةِ ۛ وَأَحْسِنُوا ۛ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ؛[7]و در راه خدا انفاق کنید، و خود را با دست خود به هلاکت نی فکنید! و نیکى کنید که خدا نیکوکاران را دوست مى‌دارد».
 
پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه شوری آیه30. «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدیکُم‏؛ و هر [گونه‏] مصیبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست».
[2]. الکافی (ط – الإسلامیة)، ج‏2، ص275، ح 29.
[3]. سوره مبارکه عنکبوت، آیه 3.
[4]. سوره مبارکه سجده، آیه21.
[5]. سوره مبارکه انفال آیه 33.
[6]. سوره مبارکه حجر، آیه 56.
[7]. سوره مبارکه بقره، آیه 195.