هر مسافری که قصد سفر به دیاری می کند یکی از مهمترین کارهایی که انجام می دهد تهیه آذوغه و توشه راه است، سفر به دیار محبوب و زیارت امام حسین(علیه السلام) در ایام اربعین نیز از این قاعده مستثنی نبوده، از این رو سزاوار است راهیان کوی دوست در این سفر معنوی خود را مجهز به برخی مهارت ها و توانایی های دینی و اخلاقی نمایند تااینکه در این جاده بهشتی خاطرات ماندگار و زیبایی را به یادگار بگذارند.
 

یکی از مهمترین و ضروری ترین توشه هایی که زائران امام حسین(علیه السلام)پیش از قدم گذاشتن در کاروان زائران اربعین باید در پی تدارک آن باشند، تصفیه و طهارت روح و قلب است. توفیق زیارت نور بدون رعایت پاکی و طهارت، خلاف عرف و ادب و اخلاق است، کما اینکه هر مسافری که به مهمانی می رود بهترین و زیباترین لباس ها را به تن می کند، از این رو سزاوار است، زائران اربعین حسینی قلب و جان خود را از هر گونه پلیدی، گناه و رذیله اخلاقی با توبه و انابه به درگاه الهی پاک نمایند، تا اینکه برکات معنوی این سفر ارزشمند در جان آنها اثر روح بخش خود برجای بگذارد، چه خوب است پیش از رسیدن ایام اربعین افراد با حلالیت گرفتن از نزدیکان هر گونه کینه و کدورت را از روح و جان خود بزدایند و با مأنوس شدن با آیات رحمانی قرآن کریم و بهره مندی از ذکر شریف استغفار روح و جان خود را معطر نمایند. «تَعَطَّرُوا بِالاسْتِغْفَارِ لَا تَفْضَحَنَّکُمْ رَوَائِحُ الذُّنُوبِ؛[1] با استغفار کردن، خود را معطّر و خوشبو کنید تا رایحة (متعفن)گناه، شما را مفتضح ننماید!.»

جنس و ماهیت سفر و زیارت اربعین با تمام سفرهای دنیوی متفاوت است، چرا که زائران امام حسین(ع) در ماه حزن و عزای اهل بیت(علیهم السلام) برای سیاحت و دنیا گردی، وخوشگذرانی پا به سرزمین کرب و بلا نمی گذارند، چراکه شیعیان و محبان راستین خاندان عصمت و طهارت غم و عزای اهل بیت پیامبر را غم و عزای خود می دانند؛ کما اینکه درمنابع روایی از امام رضا(علیه السلام) این چنین نقل شده است:

«یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَسْکُنَ الْغُرَفَ الْمَبْنِیَّةَ فِی الْجَنَّةِ مَعَ النَّبِیِّ ص فَالْعَنْ قَتَلَةَ الْحُسَیْنِ یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ یَکُونَ لَکَ مِنَ الثَّوَابِ مِثْلَ مَا لِمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَیْنِ بْنِ عَلِیٍّ ع فَقُلْ مَتَى ذَکَرْتَهُ‏ یا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ سَرَّکَ أَنْ تَکُونَ مَعَنَا فِی الدَّرَجَاتِ الْعُلَى مِنَ الْجِنَانِ فَاحْزَنْ لِحُزْنِنَا وَ افْرَحْ لِفَرَحِنَا وَ عَلَیْکَ بِوَلَایَتِنَا فَلَوْ أَنَّ رَجُلًا أَحَبَّ حَجَراً لَحَشَرَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَعَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ؛ اى ابن شبیب![2] اگر دوست دارى با پیامبر اکرم -صلى اللَّه علیه و آله- در غرفه ‏هاى بهشت همراه باشى، قاتلان حسین را لعنت کن، اى ابن شبیب! اگر دوست دارى ثوابى مانند ثواب کسانى که همراه حسین  بن علىّ (علیه السّلام) شهید شدند داشته باشى، هر گاه بیاد او افتادى بگو: «یا لَیْتَنِی کُنْتُ مَعَهُمْ فَأَفُوزَ فَوْزاً عَظِیماً؛ اى کاش با آنان مى‏ بودم و به فوز عظیم می رسیدم.» اى ابن شبیب! اگر دوست دارى با ما در درجات عالى بهشت همراه باشى، در اندوه ما اندوهگین و در خوشحالى ما، خوشحال باش، و بر تو باد به ولایت ما، زیرا اگر کسى سنگى را دوست داشته باشد، خداوند در روز قیامت او را با آن سنگ محشور خواهد کرد.» از جمله نکات مهمی که باید در این سفر نورانی مد نظر زایرین باشد این است که، نباید در برابر سفره ی اکرام و مهمان نوازی موکب های عراق، رفتاری خلاف حزن و عزا از خودمان نشان داد، به طوری که تصور شود در این ایام خدای ناکرده کارناوال شادی و پذیرایی به راه افتاده است.
زائران گران قدر اربعین حسینی باید در این سفر معنوی و زیارتی آداب و اخلاق اسلامی را به نمایش بگذارند از این رو سزاوار است با همراهان و همسفران خود با خوش اخلاقی و زبان نیک معاشرت کنند و از هر گونه تند مزاجی و بد خلقی اجتناب نمایند.

همان طور که در مباحث قبلی نیز بیان شد سفر اربعین سفری معنوی و الهی است، که باید رنگ بوی عبودیت و بندگی حق تعالی را به همراه داشته باشد از طرفی باید به یاد داشت که امام حسین(علیه السلام) برای اقامه دین و احیای سنت پیامبر گرامی قیام نمود، به همین خاطر باید زائران حسینی از هر گونه بی اعتنایی و کم محلی به نماز اول وقت و سهل انگاری در امور واجب دینی پرهیز نمایند؛ چرا که هر گونه سستی و ولنگاری در اهتمام به امور واجب دینی در تضاد جدی با فرهنگ عاشورا و اربعین است. در اهمیت پرداختن به امور واجب دینی همچون نماز در منابع روایی از امام علی(علیه السلام) نقل شده است: «لا یَخرُجُ الرَّجُلُ فی سَفرٍ یَخافُ مِنهُ علی دِینِهِ و صَلاتِهِ؛[3] انسان نباید به سفری برود که در آن بر دین و نماز خود احساس خطر و آسیب کند.»

حضور میلیونی زائران حسینی در سرزمین کربلا و سایر بُقاع متبرک موجب بروز برخی سختی ها و کاستی ها می شود، شلوغی، فقدان جای مناسب استراحت و پذیرایی، وجود گرما و سرما، و یا فقدان وسایل ارتباط جمعی و حمل و نقل ماشینی شاید در مواردی موجب خستگی برخی زوار شود، در این چنین شرایطی هر گونه بی صبری و ناراحتی می تواند زیبایی های این سفر معنوی را با چالش مواجه کند؛ بهترین کار در این چنین شرایطی تقویت قوه صبر و بردباری است. نباید از دیگران انتظارات بی جا و خارج از توان و طاقت داشت، باید تحمل کرد و توشه ی معنوی این راه را با بردباری به دست آورد. هر گونه خشم و خشونت و بی طاقتی می تواند شیرینی همسفری با کاروان اربعین حسینی را از انسان سلب نماید. در اهمیت صبر و بردباری در منابع از رسول اکرم (صلى الله علیه و آله) روایی نقل شده است: «فَأَمَّا الْحِلْمُ فَمِنْهُ رُکُوبُ الْجَمِیلِ وَ صُحْبَةُ الْأَبْرَارِ وَ رَفْعٌ مِنَ الضِّعَةِ وَ رَفْعٌ مِنَ الخَسَاسَةِ وَ تَشَهِّی الْخَیْرِ وَ تَقَرُّبُ صَاحِبِهِ مِنْ مَعَالِی الدَّرَجَاتِ وَ الْعَفْوُ وَ الْمَهَلُ وَ الْمَعْرُوفُ وَ الصَّمْتُ فَهَذَا مَا یَتَشَعَّبُ لِلْعَاقِلِ بِحِلْمِه؛[4] حاصل بردبارى: آراسته شدن به خوبی ها، هم نشینى با نیکان، ارجمند شدن، عزیز گشتن، رغبت به نیکى، نزدیک شدن بردبار به درجات عالى، گذشت، آرامش  و تأنى، احسان  و خاموشى. این ها ثمره  بردبارى  عاقل  است.»

زائران گران قدر اربعین حسینی باید در این سفر معنوی و زیارتی آداب و اخلاق اسلامی را به نمایش بگذارند از این رو سزاوار است با همراهان و همسفران خود با خوش اخلاقی و زبان نیک معاشرت کنند و از هر گونه تند مزاجی و بد خلقی اجتناب نمایند؛ کما اینکه در اخلاق و آداب اسلامی سفر از امام صادق(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «عَنْ أَبِی الرَّبِیعِ الشَّامِیِّ قَالَ: کُنَّا عِنْدَ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع وَ الْبَیْتُ غَاصٌّ بِأَهْلِهِ‏ فَقَالَ لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحْسِنْ صُحْبَةَ مَنْ صَحِبَهُ وَ مُرَافَقَةَ مَنْ رَافَقَهُ وَ مُمَالَحَةَ مَنْ مَالَحَهُ وَ مُخَالَقَةَ مَنْ خَالَقَه‏؛[5]در خدمت ابو عبد اللَّه صادق (ع) بودیم و خانه پر از جمعیت بود. ابو عبد اللَّه گفت: کسى که با معاشران خود خوشرفتارى نکند و با رفقاى خود رفق و مدارا پیشه نسازد و حق نمک را رعایت نکند و به اخلاق نیک دیگران احترام نگذارد، با ما خاندان رسول پیوندى ندارد.» اهمیت خوش زبانی در سفر به اندازه ای است که در منابع روایی نقل شده است: «پیامبر اسلام -صلی الله علیه و آله- در سفری که عازم مکه بود، به همسفرانش فرمود: «مَنْ کَانَ سَیِّئَ الْخُلُقِ وَ الْجِوَارِ فَلَا یَصْحَبُنَا؛[6] هر کس بدخلق است، با ما مصاحبت و همراهی نکند.» مؤمنین در این سفر معنوی باید خود را متخلق به اخلاق الهی نموده و در صورت نیاز از هر گونه سخاوت و گشاده دستی نسبت به همسفران کوتاهی نکند؛ چرا که این نوع رفتار اخلاق مدارانه ریشه در آداب و سنن اسلامی ما دارد. در حدیثی از امام صادق(ع) وارد شده است: «المُرُوَّةُ فِی السَّفَرِ کَثرَةُ الزّادِ وَ طیبُهُ وَ بَذلُه لِمَن کانَ مَنکَ؛[7]مردانگی در سفر، عبارتند از: زیادی توشه، نیکو بودن آن و بخشش آن به همراهان.»
 
پی نوشت ها:
[1]. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشیعة، ج‏16، ص70.
[2]. عیون أخبار الرضا علیه السلام،  ج‏1، ص300.
[3]. وسائل الشیعة، ج‏11، ص344.
[4]. تحف العقول ص16.
[5]. الکافی، ج‏4، ص286، ح4.
[6]. مکارم الأخلاق، ص251.
[7]. بحار الأنوار (ط – بیروت)، ج‏73، ص266.