در روانشناسی، تفاوت‌های فردی به‌معنای تفاوت در ویژگی‌های یک فرد با دیگر افراد است، ویژگی‌هایی مانند نگرش‌ها و گرایش‌ها، ارزش‌ها، اعتماد‌ به نفس، میزان رشدِ شناختی (توسعۀ توانایی مغز کودکان در پردازش اطلاعات، یادگیری زبان، مهارت‌های ادراکی و …) و میزان سازگاری. در طول تاریخ، علوم روان‌شناختی با تمرکز بر «رفتار میانگین» (رفتار بیشتر مردم یا عرف)»، تفاوت‌های فردی را نادیده گرفته‌اند. مثلا همه می‌دانیم که نشانه‌های بلوغ در دختران (به‌طور میانگین) در حوالی ۱۰٫۵ سالگی بروز می‌کند. این اطلاعات قطعا مهم است اما در نظر گرفتنِ تفاوت‌های افراد در رسیدن به دوران بلوغ نیز اهمیت دارد. برخی دختران خیلی زود به بلوغ می‌رسند و برخی خیلی دیر! روان‌شناسان دریافته‌اند که هر دو وضعیت (بلوغ زود‌رس یا دیر‌رس) تأثیر عمیقی بر آیندۀ دختران دارند. اگر از تفاوت‌های فرد غافل شویم (و تنها بر رفتار میانگین تمرکز کنیم)، اطلاعاتی حیاتی دربارۀ رشد کودکان را نادیده گرفته‌ایم.

فرزند شما در دوران پیش‌نوجوانی کدام تفاوت‌های فردی را بروز می‌دهد؟

تفاوت‌های فردی اغلب به‌عنوان زیر‌مجموعه‌ای از حوزۀ «توسعۀ شخصیت» مورد مطالعه قرار گرفته است. روان‌شناسان داده‌های فراوانی دربارۀ تفاوت‌های شخصیتی افراد گردآوری کرده‌اند. مثلا تفاوت‌های فردی در ویژگی‌های شخصیتیِ آزمون «پنج عامل بزرگ شخصیت» (Big Five) (آزمون شخصیت شناسی معروفی که ۵ ویژگی شخصیتی اصلی را تعیین می‌کند)، اولین بار در دوران پیش‌نوجوانی ظهور می‌کنند.1

در ادامه به بررسی این ۵ ویژگی شخصیتی و نقش آنها در تفاوت‌های فردی می‌پردازیم.
 

عامل اول: برونگرایی 

این عامل در برگیرنده صفاتی همچون جامعه پذیری، معاشرتی بودن، سلطه جویی، هیجان خواهی، فعال بودن، پر حرف بودن، پرانرژی بودن، قاطعیت و…است. افرادی که در عامل برونگرایی نمره بالایی به دست می‌آورند بسیاری از صفات فوق درآن‌ها دیده می‌شود. برای مثال، آن‌ها مهارت‌های اجتماعی زیادی دارند ودائماً در جنب و جوش هستند و به ریسک‌های زیادی در زندگی خود علاقه نشان می‌دهند. اگر کسی درعامل E  نمره‌ی پایین گرفته باشد باید او را در طرف دیگر این پیوستار قرار دهیم. در این صورت این افراد به عنوان درون گرا شناخته می‌شوند که صفت‌ها و ویژگی‌هایی مانند کم حرف بودن، کمتر فعال بودن و غیر معاشرتی بودن در آن‌ها دیده می‌شود.

صفات مرتبط با برونگرایی

گرمی: این صفت به میزان صمیمیت بین افراد و نیز روابط فرد با دیگران اشاره دارد.

قاطعیت: این صفت به قاطع بودن و جرأت و رک گویی افراد اشاره دارد.

فعالیت: این صفت بیانگر تحرک، قدرت و انرژی درافراد است.

هیجان خواهی: یعنی فرد دائماً در جستجوی تحریک و هیجان است.

هیجان‌های مثبت : یعنی افراد به هیجان‌های مثبت و لذت بخش، خنده ،شادی و عشق گرایش دارند.

عامل دوم: روان رنجورخویی

این عامل که اساس آن را تجربه هیجانات منفی و نامطلوب تشکیل می‌دهند از تعدادی صفت مانند اضطراب،افسردگی، آسیب پذیر بودن و بی‌ثباتی هیجانی تشکیل شده است. یکی از مشخصه‌های اصلی این عامل ناسازگاری و عواطف منفی است. یعنی افرادی که در این عامل نمره بالایی بدست می‌آورند با محیط بیرونی سازگاری کمتری دارند و اغلب دچار عواطف منفی می‌شوند. بر عکس، افرادی که در این عامل نمره پایینی می‌آورند،با محیط سازگاری بیشتری دارند و از لحاظ عواطف و هیجانات در سطح مطلوبی برخوردارند.

صفات مرتبط با روان رنجور خویی

اضطراب: ترس، نگرانی، استرس وانگیختگی را شامل می‌شود.

پرخاشگری: به خشم افراد نسبت به یک چیز یا شخص گفته می‌شود.

افسردگی: به خلق پایین و عواطف منفی و یأس و ناامیدی اشاره دارد.

کمرویی: به حالاتی مانند شرم و خجالت گفته می‌شود و گاهی اوقات ممکن است به ترس‌های مرضی از اجتماع نیز منجر شود.

تکانش‌وری :به رفتارهای انفجاری و تکانشی که نسبتاً غیر ارادی هستند و بدون فکر کردن و تصمیم گیری انجام داده می‌شوند، گفته می‌شود.

آسیب‌پذیری: یعنی افراد در برابر فشارها و استرس‌ها، آسیب روانی و جسمی بیشتری را متحمل می‌شوند.

عامل سوم: گشودگی

این عامل میزان انعطاف‌پذیری افراد را در برابر تجارب تعیین می‌کند. آن دسته از افرادی که در این عامل نمرات بالایی می‌گیرند، عقاید و ارزش‌های جدید و غیر متعارف را بیشتر می‌پذیرند و همچنین هیجان‌های مثبت و منفی را بیشتر و عمیق تر تجربه می‌کنند.

صفات عامل گشودگی

تخیل: به افکار، تصورات و تخیلاتی گفته می‌شود که افراد در دنیای درونی خود دارند.

زیبا پسندی: به درک عمیق از هنرها و زیبایی‌ها ،شعر و موسیقی، گفته می‌شود.

احساسات: به تجارب و ادراک افراد از هیجان‌های درونی خود اشاره دارد.

اعمال: تلاش و فعالیت‌های تازه و متنوع را شامل می‌شود.

عقاید: به کنجکاوی ذهنی و علاقه به عقاید جدید اشاره دارد.

ارزش‌ها : به آمادگی برای امتحان ارزش‌های مذهبی، سیاسی و اجتماعی اشاره دارد.

عامل چهارم: توافق

این عامل میزان اعتماد، همکاری، هم حسی و توافق با دیگران را می‌سنجد. افرادی که در این عامل نمره بالایی کسب می‌کنند به دیگران اعتماد دارند و حس همکاری در آن‌ها زیاد است. و افرادی که نمره پایین می‌گیرند بدبین و بی‌اعتماد هستند و با دیگران هیچ‌گونه توافق و همکاری ندارند.

صفات عامل توافق

اعتماد

رک گویی: ویژگیهایی چون رک بودن صداقت و بی ریایی را شامل می شود.

نوع دوستی: یعنی توجه زیادی به دیگر دارند و میل مساعدت در آن‌ها زیاد است.

همنوایی: فرد با دیگران همنوایی می‌کند و به دیگران احترام می‌گذارد.

تواضع: فروتن و بی‌مغرور می‌باشند.

دل‌رحمی: افراد نسبت به دیگران گرایش داشته و تصمیم آن‌ها از روی احساسات می‌باشد.

عامل پنجم: وظیفه شناسی

این عامل میزان وظیفه شناسی واحساس مسئولیت و همچنین نیاز به پیشرفت را معین می‌سازد. افرادی که درعامل C نمره ی بالایی به دست می‌آورند. درجنبه‌های دیگر زندگی‌شان  نیز پیشرفت زیادی دارند به عنوان اشخاص با وجدان، با اراده و مصمم شناخته می‌شوند.

صفات عامل وظیفه شناسی

کفایت: یعنی شایستگی و قابلیت افراد نسبت به مسائل زندگی

وظیفه شناسی

نظم وترتیب

خویشتن داری

تلاش برای موفقیت

محتاط بودن در تصمیم گیری. 2

روان‌شناسی دوران پیش‌نوجوانی چه کمکی به رشد و پیشرفت فرزند شما می‌کند؟

مطالعۀ تفاوت‌های فردی، در مجموع، هم در درک شباهت‌های افراد مفید است و هم در درک تفاوت‌های آنان. با در‌ نظر‌ گرفتن تفاوت‌‌های فردی می‌توان بهترین درک را از طیف متنوع رفتار‌های انسانی به‌‌ دست‌ آورد.

همچنین با مطالعۀ تفاوت‌های فردی می‌توان منشأ تفاوت‌های معمول را درک کرد. می‌توان فهمید با بروز کدام علائم هشدار‌دهنده باید در روند زندگی کودکان دخالت کرد. مثلا با مشاهدۀ برخی تفاوت‌های فردی می‌توان به بروز اختلالات یادگیری پی‌ برد.

در سال ۲۰۱۴ پژوهشی بر روی دو‌قلو‌های ۱۲ساله صورت پذیرفت. هدف این پژوهش کشف علل اصلی بروز تفاوت‌های فردی در انسان بود. تفاوت‌های فردی ارثی هستند یا اکتسابی؟ پژوهشگران همچنین به‌دقت برهان‌های طرفین دعوا را بررسی کردند. این پژوهش توصیه می‌کند در دوران پیش‌نوجوانی به فرزند خود اجازه دهید تا جای ممکن به تجربه کردن بپردازد. به این ترتیب، او می‌تواند تمایل درونی و میل ذاتی خود برای مهارت‌های مختلف را کشف کند.

رویکرد‌های ازپیش‌انتخاب‌شده و قالب‌های یکسانِ مدل‌های «رفتار میانگین» (عرفی) را به فرزندان خود تحمیل نکنید. [مثل اتفاقی که برای دههٔ شصتی‌ها رخ داده است.] اجازه دهید فرزند‌تان در دوران پیش‌نوجوانی، خودش تجربیات و محیط‌های موردعلاقه‌اش را انتخاب، مدیریت و خلق کند. این موضوع بدان معناست که باید هر کودکی را بر اساس شرایط خاص خودش تربیت کرد. به دنبال یافتن رویکردی شخصی‌سازی‌شده و متناسب با ویژگی‌های فرزند خود باشید. فرزند‌تان را به پیگیریِ ترجیحات و علایق خودش تشویق کنید، علایقی که بهترین تطابق را با تفاوت‌های فردی او دارند.3

پی نوشت:
1.www.chetor.com
2.www.irantahgig.ir
3.www.sarayedanesh.sch.ir