پيامبر اكرم(ص) چگونه نمازي مي خوانده است؟ آيا مانند شيعيان بر مهر سجده و دستها را آزاد رها مي کرده است يا مانند سني ها بدون مهر سجده مي کرد و دستها را بر روي همديگر قرار مي داده است؟

پاسخ اين پرسش را در ضمن دو سؤال زير بيان مي کنيم:
1. آيا پيامبر اكرم (ص) در حال خواندن نماز دستها را روي همديگر قرار مي دادند و يا كشيده نگاه مي داشتند؟
2. آيا پيامبر اكرم (ص) از مهر استفاده مي كردند و يا بدون مهر نماز مي خواندند؟
پاسخ پرسش اول: ما در نماز و كيفيت آن بايد پيرو قرآن و سنت پيامبر(ص) باشيم. در قرآن مجيد چيزي در اين باره ذكر نشده و در زمان پيامبر (ص) نيز گذاشتن دست ها بر روي همديگر در حال خواندن نماز، معمول نبوده و ديده نشده است. درباره ريشه و خواستگاه اين کار نقل شده: در زمان خليفه دوم عمر، هنگامي كه اسيراني ايران را در برابر او حاضر كردند آنها دستها را روي هم قرار داده و با احترام ايستاده بودند. پرسيده شد، چرا اين گونه متواضعانه و با حالت خاص ايستاده ايد، پاسخ دادند: ما در برابر بزرگان اين چنين تواضع مي کنيم عمر، با الهام از اين حالت توصيه کرد که در حال خواندن نماز دستها را بر روي يكديگر قرار دهيد.[1] در فقه شيعه اين عمل مورد اعتراض و انکار قرار گرفته و استدلال شده است كه، سنت مجوس نبايد در نماز مورد توجه قرار گيرد. مرحوم صاحب جواهر به اين نكته اشاره دارد كه قرار دادن دستها بر روي هم ديگر در ميان يهوديان سابقه داشته است و از فرهنگ اسلامي نيست.
علاوه، در ميان خود اهل سنت اين امر مورد اختلاف مي باشد.[2] شافعي مي گويد: بهتر است دستها آويزان باشد. حنبلي ها اين امر را مستحب مي دانند. بعضي ديگر آن را در نمازهاي نافله مستحب مي شمارند و در غير نافله قائل به استحباب نيستند.
افرادي كه قرار دادن دست ها را بر روي هم ديگر لازم يا جايز شمرده اند، به روايت وائل بن حجر استدلال کرده اند كه مي گويد: پيامبر را در حال نماز ديدم که دست چپ را با دست راست گرفته بود.
اولاً، حديث مبهم است و اختصاص به حال قيام ندارد. ثانياً، علامه حلّي در تذكره پس از نقل حديث مي فرمايند: اين حديث حجيّت ندارد؛ چون صاحب نظران در مفاد و مفهوم آن اختلاف دارند.
مرحوم شيخ طوسي مي فرمايند: دست روي دست قرار دادن به اتفاق عالمان شيعه نماز را باطل مي كند.
علاوه، اثبات كردن جواز عملي در نماز، و مشروعيت آن، دليل مي خواهد و آن هم بايد از قرآن و سنت باشد و در اين دو منبع دليلي بر گذاشتن دست ها بر روي همديگر وجود ندارد.
امام صادق ـ عليه‎ السلام ـ از آن عمل نهي نموده، مي فرمايند: دستها را روي يكديگر قرار ندهيد، زيرا كه اين كار، سنت مجوسيان است. در كتابهاي فقهي مثل عروه، تحرير و ساير كتابها فرموده اند: اين عمل نماز را باطل مي کند.[3]جواب قسمت دوم سؤال: پيامبر اكرم فرموده است: زمين براي من سجده گاه و ماية طهارت قرار داده شده است.[4] بر اين اساس، سجده بايد بر زمين و يا چيزي كه در سنت رسول (ص) سجده بر آنها مجاز است، انجام گيرد، مانند: خاك، كلوخ، سنگ و نيز چيزهايي كه از نوع خوراك و پوشاك نباشد. البته، خاك و تربت سيد الشهداء ـ عليه‎ السلام ـ بهتر است.

به نقل تاريخ و احاديث:
سجده گاه پيامبر هم از اشيائي كه سجده بر آنها صحيح است مفروش بوده و پيامبر هرگز مهري كه الان در ميان ما معمول است نداشته و در زمان رسول اكرم نيز سجده بر زمين و يا روي چيزي كه سجده بر آنها صحيح است انجام مي گرفته است؛ ولي در زمان بعضي از ائمه سجده بر تربت سيد الشهداء (ع) رواج يافت. لذا امام صادق ـ عليه‎ السلام ـ سجده بر تربت حضرت سيد الشهداء را كه همواره همراه خود داشت، ترجيح مي داد.[5] علامه اميني تمام روايات شش كتاب معتبر اهل سنت را جمع نموده و در سه گروه دسته بندي كرده است. از مجموع آنها چند نكته استفاده مي شود:
1. رسول خدا(ص) و اصحابش به خاك يا ريگ سجده مي كرده اند. 2. رسول خدا هرگز روي فرشهايي كه در زمان ما وجود دارد سجده نكرده است، و گرنه در تاريخ و احاديث منعكس مي شد. بيهقي، يكي از دانشمندان اهل سنت، نقل مي كند: رسول خدا حصيري داشتند كه روي آن نماز مي گزارد. در سفر و حضر آن را همراه خود داشت و مي فرمود چقدر نيكو است اين حصير! و عايشه مي گويد: پيامبر حصيري داشتند كه هنگام نماز و بر آن نماز مي خواندند و شبها آن را زير سر خود مي نهادند.[6]پس مهر هم چيزي، جز مقداري خاك تميز نيست كه در مكانهايي كه به خاك و چيزهايي كه سجده بر آنها صحيح است دست رسي ممکن، نباشد، بر آن سجده مي كنند. مراجع تقليد هرگز نگفته اند: بايد سجده بر مهر باشد؛ بلكه فرموده­اند: بر زمين و تمام علفهائي كه از زمين مي­رويد و خوراك و پوشاك انسان نيست سجده جايز است. و پيامبر(ص) در حال خواندن نماز، هرگز دستها را بر روي همديگر قرار نمي دادند و از مهري كه الآن در زمان ما رايج است، استفاده نكرده است. بلكه پيشاني را زمين و چيزهايي كه سجده بر آنها صحيح است، مي گذاشتند.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. راه و روش ما و روش پيامبر ما است، علامه اميني، تهران، انتشارات مكتبة امام علي ـ عليه السلام ـ ، چاپ دوم 1394، ص 231.
2. ايده ها و عقيده ها، سيد محمد شفيعي، قم، بنياد معارف اسلامي، چاپ اول، 1379، صص 290 ـ 303.
 
پي نوشت ها:
[1] . نجفي، محمد حسن، جواهر كلام، ‌لبنان، داراحياء التراث العربي، چاپ هفتم، ج11،‌ص 19 و 20.
[2] . الفقه علي مذاهب الاربعه، بيروت، چاپ اول، ص 251.
[3] . نجفي، محمد حسن، جواهر الكلام، بيروت، داراحياء التراث العربي، چاپ هفتم، ج 11، ص 19 و 20؛ ‌و طباطبائي يزدي، سيد کاظم، عروة الوثقي، تهران، مكتبه العلميه الاسلاميه، ج 1، ص 706؛ و شفيعي، سيد محمد، ايده ها و عقيده ها، ‌قم، بنياد معارف اسلامي، ‌چاپ عترت، چاپ اول، 1379، ص 290، و الفقه علي المذاهب الاربعه، بيروت، ج 1، ص 251.
[4] . اميني، راه و روش ما راه و روش پيامبر ما است، مترجم سيد باقر موسوي، تهران، مكتبه الامام اميرالمؤمنين، چاپ دوم، 1394، ‌ص 231.
[5] . اسماعيلي معزي، جامع احاديث الشيعه، ‌قم، موسسة الواصف، 1374، ج 5، ص 513.
[6] . شفيعي،‌ سيد محمد، ايده ها و عقيده ها، قم بنياد معارف اسلامي، چاپ اول، 1379، ص 300.