1. بدنامی بین مردم

یکی از آثار منفی چشم چرانی این است که مردم فردی را که به چشم چرانی عادت دارد و نگاه او همیشه دنبال ناموس دیگران است، به عنوان فردی چشم ناپاک و هرزه خواهند شناخت و چه بسا بدچشم بودن او باعث شود که حتی نزدیکان و محارم او نیز در زمان حضور او برای خود حریم و حجاب قائل شوند؛ بنابراین یکی از پیامدهای منفی این عمل، کاسته شدن ارزش و اعتبار اجتماعی شخص چشم چران است و هیچ کس در کارها او را امین خود نمی داند و او را به چشم حقارت و ذلت می نگرند.

2. دچار شدن به حسرت و اندوه

امام صادق (ع) در روایتی نگاه کردن حرام را موجب حسرت و ندامت طولانی دانسته و فرموده اند:
«النّظر سهم من سهام ابلیس مسموم و کم من نظرة اورثت حسرة طویلة»؛ (1) نگاه، یکی از تیرهای زهرآگین شیطان است که چه بسا یک نگاه باعث حسرت و پشیمانی طولانی می شود.
در بیان حضرت، نگاه، به تیری مسموم تشبیه شده است؛ چون در زمان های گذشته و در جنگ ها، تیرها را مسموم می کردند تا اگر خود تیر دشمن را به قتل نرساند، زهری که در تیر وجود داشت در وجود او اثر کرده، او را از پای درآورد. نگاه نیز به تیر مسموم تشبیه شده است؛ به این معنا که اثر زهرآگین نگاه در وجود انسان اثر گذاشته، روح او را تخریب می کند؛ به طوری که انسان بر اثر نگاه خود، همواره در یک حسرت دائمی قرار می گیرد و ضمن تضعیف بنیان ایمان و تقوای فرد، او را از پویایی و حرکت به سوی درجات کمال و ترقی باز می دارد و با مشغول کردن فکر و ذهن آنان به مسائل کم اهمیت و بی ارزش، باعث رکود فکر و ذهن آنها می شود.
حضرت علی (ع) فرمودند: «کسی که نگاه خود را کنترل نکند و آن را رها سازد، حسرت و اندوهش زیاد می شود.» (2)

3. کاشته شدن بذر شهوت

حضرت علی (ع) به همراه جمعی نشسته بودند که زنی زیبا از آنجا عبور کرد، حاضران دیده به آن زن دوختند. امام (ع) فرمودند:
«ان ابصار هذه الفحول طوامح و ان ذلک سبب هبابها فذا نظر احدکم الی امراة تعجبه فلیلامس اهله فانها هی امراته»؛ (3) همانا دیدگان این مردان آزمندانه می نگرد و این گونه نگریستن سبب هیجان شهوت و تحریک آنان می شود، پس هرگاه یکی از شما با نگاه به زنی به شگفتی آمد و زیبایی آن زن نظر او را جلب کرد، باید با عیال خود همبستر شود؛ چرا که آن زن هم زنی مانند زن خود اوست. (4)
امام صادق (ع) فرمودند: «حضرت عیسی (ع) به پیروان خود فرمود: از نگاه های ناروا و هوس آلود بپرهیزید؛ زیرا بذر شهوت در دل می کارد و انسان را به فتنه و گناه دچار می سازد.» (5)
حضرت علی (ع) می فرمایند: «القلب مصحف البصر»؛ (6) قلب، بایگانی چشم است.
مُصحَف در لغت عرب به گلاسه بایگانی گفته می شود که پرونده هایی در آن قرار می دهند و آن را با ریسمان مخصوص محکم می بندند.
حضرت در این روایت با اشاره به رابطه ناگسستنی میان چشم و قلب و آثار ماندگاری که نگاه در فکر و ذهن انسان باقی می گذارد، می فرمایند: «آنچه چشم می بیند، قلب (فکر، ذهن و حافظه) آن را ضبط و بایگانی می کند؛ یعنی هیچ گاه از ذهن انسان پاک نمی شود و هر از چند گاهی انسان آن را در فکر و ذهن خود بازگشایی نموده، به مرور آنها می پردازد. حال که این گونه است و تغذیه قلب و فکر انسان از طریق نگاه است، پس چرا به روح، فکر و ذهن مان غذای آلوده و مسموم بدهیم؟

4. ابتلا به بیماری های روانی

یکی دیگر از آثار منفی چشم چرانی، دچار شدن به بیماری های روانی است. بسیاری از ضایعات جسمی هستند که منشأ آنها مسائل روانی است؛ مانند بعضی از انواع کم اشتهایی، بی قراری، خستگی اعصاب و سردرد و یکی از علل عمده افسردگی ها و آزردگی های روانی افراد از طریق چشم و رها بودن نگاه سرچشمه می گیرد.
زمانی که فرد ـ به هر علت ـ با اخلاق و آداب انسانی و اصول مذهبی بیگانه باشد، مشاهده ی صحنه های هیجان انگیز، روح کامجویی و لذت طلبی او را تحریک می کند؛ ولی از آنجا که عوامل طبیعی و موانع اجتماعی از لذت بردن او جلوگیری می کند، احساس محرومیت و فشار روانی درونش را می گدازد و فرد دچار پرخاشگری و کم حوصلگی شده، با کوچک ترین حرکت یا سخنی به شدت واکنش نشان می دهد.
افسردگی، بیماری روانی دیگری است که محصول چشم اندازی به مناظر شهوت انگیز است. وقتی جوانی پیوسته نظاره گر زیبایی های زنان باشد و هیجان و شهوت او به ناکامی بینجامد، غمی جانکاه او را به بیماری افسردگی دچار می کند که درمان آن از درمان بیماری های جسمی بسی سخت تر است.
حضرت علی (ع) در مورد آرامش روانی در سایه کنترل نگاه می فرمایند:
«من غضّ طرفه اراح قلبه»؛ (7) کسی که نگاهش را کاهش دهد، قلبش آرام می گیرد.
همچنین فرمودند: «کسی که نگاهش را کنترل کند، ناراحتی و افسوس (افسردگی) او کم می شود و از نابودی نجات می یابد.» (8)
مؤیّد کلام حضرت، خودکشی هایی است که در پی ناکامی های ناشی از عشق های خیابانی و با یک نگاه هوس آلود و ناپاک شروع شده است.
فردی که به چشم چرانی عادت دارد و هیچ قید و بند و حریمی برای نگاه خود قائل نیست، وقتی خسته و ناکام از این که هوس و نگاه او به لذتی نینجامیده، دچار ناسازگاری و ناهنجاری می شود و برای رهایی از این بن بست، راه عقده تکانی و تخلیه را پیش می گیرد و می خواهد همه را زیر سلطه خود بگیرد و آنچه را که خود روا می بیند بر دیگران تحمیل کند. اگر همسر نیز داشته باشد رفته رفته توقعاتش از او اوج می گیرد و برای دستیابی به لذت بیشتر، همسر خود را با کج خلقی ها، بهانه جویی ها و…، مورد رنج و عذاب قرار می دهد و چه بسا در این بین، اختلافات دامنه داری به وقوع پیوسته، کار به طلاق و جدایی بینجامد.

5. عذاب اخروی

علاوه بر تأثیرات روحی ـ روانی، جسمی و اجتماعی نگاه بر تار و پود انسان، عذاب اخروی نیز دامنگیر افراد چشم چران خواهد شد و از آنجا که نگاه، آتشی است که خرمن ایمان انسان را تهدید می کند و شعله های آن تا اعماق روح و روان انسان اثر می گذارد، در قیامت نیز این شعله ها که صحنه تجسم اعمال است ـ به ظهور می رسد و چشم انسان را از شعله حقیقی آتش پر می کند؛ از این رو در روایات چنین آمده است:
«من ملأ عینیه من حرام ملأ الله عینیه یوم القیامة من النار الا ان یتوب او یرجع»؛ کسی که چشمان خود را از نگاه های حرام پر کند، خداوند نیز در روز قیامت چشمان او را از آتش پر خواهد کرد؛ مگر اینکه توبه کند و از این عمل، دست بردارد. ( 9)

پی نوشت ها :

1. بحار الانوار، ج 101، ص 40؛ وسائل الشیعه، ج 20، ص 191.
2. میزان الحکمة، ج 4، ص 3289؛ بحار الانوار، ج 75، ص 91.
3. نهج البلاغه، ص 550.
4. نهج البلاغه، کلمات قصار شماره ی 420.
5. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 270.
6. نهج البلاغه، کلمات قصار شماره ی 417.
7. مستدرک الوسائل، ج 14، ص 271؛ میزان الحکمة، ج 4، ص 3289.
8. همان.
9. وسائل الشیعه، ج 20، ص 195.

منبع: اخوی، رضا؛ (1356)، مدیریت نگاه: بررسی رابطه نگاه از دیدگاه معارف دینی، قم: بهار دلها، چاپ دوم.