سوره بقره/ آيه 2:
«ذَالِكَ الْكِتَبُ لَا رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِين»؛ (آن كتاب با عظمتى است كه شك در آن راه ندارد و مايه هدايت پرهيزكاران است.)
ملاحظه مي شود كه خداوند در آيه 2 سوره بقره، هدايت قرآن را ويژه متقيان و پرهيزكاران دانسته است. مطابق اين آيه مي توان گفت متقين از دو هدايت برخوردارند؛ هدايت اول، همان هدايتي است كه به واسطه آن به مقام تقوا نايل شده اند. و هدايت دوم، هدايتي است كه خداوند به پاس تقوايشان به ايشان كرامت فرمود.
چنانچه كفار و منافقين نيز داراي دو ضلالت اند. يكى ضلالت و كورى اول، كه باعث اوصاف خبيثه آنان از كفر و نفاق و غيره شد، دوم ضلالت و كورى اى كه ضلالت و كورى اولشان را بيشتر كرد. خداوند ضلالت و كوري اول را به خود آنان نسبت داد، و دومى را بخودش، كه بعنوان مجازات دچار ضلالت و كورى بيشترشان كرد. هم چنان كه در آيات بعد در باره منافقين مى فرمايد: «فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ فَزادَهُمُ اللَّهُ مَرَضاً»[1] مرض اولى را بخود منافقين نسبت مي دهد، و مرض دومى ايشان را بخودش.
بنابراين متقين ميان دو هدايت واقعند، هم چنان كه كفار و منافقين بين دو ضلالت قرار گرفته اند، و هر سه طبقه(متقين، كفار و منافقين) از دو خصيصه خود، اولى را خودشان داشته اند و دومى را خداوند به عنوان جزا بر خصوصيت اول اضافه كرده است.[2] بنابراين تا مرحله اى از تقوا در وجود انسان نباشد (مرحله تسليم در مقابل حق و پذيريش آنچه هماهنگ با عقل و فطرت است)، محال است انسان از هدايت كتاب هاى آسمانى و دعوت انبياء بهره بگيرد. به تعبير ديگر: افراد فاقد ايمان دو گروهند: گروهى هستند كه در جستجوى حق اند و اين مقدار از تقوا در دل آنها وجود دارد كه هر جا حق را ببينند پذيرا مى شوند وگروه ديگرى افراد لجوج، متعصب و هوا پرستى هستند كه نه تنها در جستجوى حق نيستند بلكه هر جا آن را بيابند براى خاموش كردنش تلاش مى كنند.
مسلماً قرآن و هر كتاب آسمانى ديگر تنها به حال گروه اول مفيد بوده و هست و گروه دوم از هدايت آن بهره اى نخواهند گرفت. و باز به تعبير ديگر: علاوه بر «فاعليت فاعل» «قابليت قابل» نيز شرط است، هم در هدايت تكوينى و هم در هدايت تشريعى. زمين شوره زار، هرگز سنبل بر نيارد، اگر چه هزاران مرتبه باران بر آن ببارد، بلكه بايد زمين آماده باشد تا از قطرات زنده كننده باران بهره گيرد. سرزمين وجود انسانى نيز تا از لجاجت و عناد و تعصب پاك نشود، بذر هدايت را نمى پذيرد، و لذا خداوند مى فرمايد: «قرآن هادى و راهنماى متقيان است». [3]
پي نوشت:
[1] . در دلهاى آنان يك نوع بيمارى است خداوند بر بيمارى آنان افزوده است. بقره، 10
[2] . ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعهى مدرسين حوزه علميه قم،1374، ج1، ص: 70
[3] . تفسير نمونه، دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1374، ج1، ص68