چرا بر اساس آیاتی از قرآن کریم، خداوند به جای آن‌که به هدایت گمراهان بپردازد، آنان را مجازات می‌کند؟

آنچه در جواب پرسش مطرح شده باید گفت؛ این است که اگر چه همه‌ی امور عالم، از جمله بهشت و جهنم و ثواب و عقاب به دست خداوند است، اما خدای متعال مهربان‌تر از آن است که کسی را به مجرد گمراهی مجازات کند. و به عبارت دیگر، خدای متعال کسی که ناخودآگاه و بدون هیچ تقصیری به ضلالت و گمراهی افتاده را مجازات نمی‌کند، بلکه مجازات و جهنم، نتیجه‌ی عملکرد افرادی است که عامدانه خود را به وادی گمراهی افکنده‌اند. مَثَل چنین افراد گمراهی دقیقاً مانند کسی است که برای پیمودن یک مسیر و رسیدن به سر منزل مقصود، با وجود تابلوهای بسیار گویا و روشن، به علائم مسیر توجه نکرده و بر طبق میل و خواسته خودش حرکت کند، چنین فردی به طور طبیعی به سر منزل مقصود نمی‌رسد، بلکه به بی‌راهه می‌رود و به جای رسیدن به هدف، به پرتگاه سقوط می‌افتد، و چنین سرانجامی تقصیر راه و راهنما نیست و راهنما او را به دره سقوط نکشانده، بلکه او با توجه به علائم هشدار دهنده، خود مسیر سقوط را انتخاب نموده و سرانجام به دره هلاکت سقوط کرده است.
بنابر این مجازات قیامت دقیقاً این‌گونه است؛ یعنی خداوند با فرستادن پیامبران و راهنمایان خود، انسان را به مسیر درست و صحیح فراخوانده و راه را از چاه به وی نشان داد، و انسان گمراه با وجود علائم هشدار دهنده، خود مسیر انحرافی را انتخاب نمود که پایان راهش، جهنم و عذاب آخرت است.
قرآن کریم آن‌جا که می‌فرماید: «گروه بسیارى از جن و انس را براى دوزخ آفریدیم آنها دل‌هایى دارند که با آن اندیشه نمی‌‏کنند، و چشمانى که با آن نمی‌‏بینند و گوش‌هایى که با آن نمی‌‏شنوند، آنها مانند چارپایان، بلکه گمراه‌ترند»،^[1]دقیقاً بیانگر حال کسانی است با در اختیار داشتن عقل، گوش و چشم و دانستن سرانجام مسیر، مانند چارپایان با این علائم برخورد کرده و هیچ توجهی به هشدارها نکرده و مسیر انحرافی را انتخاب نموده و سر از جهنم درآوردند؛ لذا مجازات، نتیجه طبیعی عملکرد خودشان است. و دلیل جهنمی بودنشان با داشتن همه ‏گونه امکانات هدایت، خودشان هستند:
«ثُمَّ تُوَفَّى کُلُّ نَفْسٍ ما کَسَبَتْ وَ هُمْ لا یُظْلَمُونَ»؛[2] هر کس هر عمل نیک و بد در دنیا به جا آورد در قیامت تمام و کامل به جزاى آن می‌رسد و به هیچ‌کس ستم نخواهد شد (چرا که محصول اعمال خود را خواهند دید).
و «کُلُّ نَفْسٍ بِما کَسَبَتْ رَهینَة»؛[3] هر کس در گرو اعمال خویش است.
بر این اساس، آیاتی، مانند آیه «وَ بُرِّزَتِ الْجَحِیمُ لِلْغاوِینَ»؛[4] (و دوزخ براى گمراهان آشکار می‌شود)، ناظر به گمراهانی نیست که ناخودآگاه و بدون تقصیر نتوانسته‌اند به بخشی از حقیقت دست یابند؛ بلکه در وصف کسانى است که با اراده خود گمراه شدند و یا پس از علم پیدا کردن هم، بر گمراهى باقى ماندند.[5]
در طرف مقابل، خداوند در آیات فراوانی؛ مانند آیه 257 سوره بقره و آیه 69 سوره عنکبوت به صراحت اعلام فرمود آنانی که دل پاکی داشته و به دنبال حقیقت‌اند، خداوند خودش دست آنان را گرفته و از ظلمات و گمراهی رهایشان می‌کند.

---