چرا در نماز شب اشك از ديدگانم جاري نمي‌شود؟

گريه كردن هنگام نيايش، برترين ادب نزد پروردگار است، چرا كه اوج هيجان و احساسات و عشق و علاقه در اين هنگام بروز مي‌كند و خبر از نرمي دل و خشوع قلب مي‌دهد و آن هم دليل پاك دلي و صفاي باطن فرد گريه‌كننده است. در روايت است كه امام صادق ـ عليه السلام ـ فرمودند: اگر نتوانستيد گريه كنيد، خود را به حالت گريه‌كنندگان درآوريد.»[1]به قول شاعر:
آب كم جو، تشنگي آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست
تا نگريد طفلك نازك گلو
كي روان گردد زپستان شير او

راه‌كارهاي گريه در نيايش و به خصوص نماز شب
1. در موقع نماز متوجه باشيم كه خداوند ما را مشاهده مي‌كند. چنانكه پيامبر اكرم فرمودند: «خداوند را جوري عبادت كن كه تو او را مي‌بيني؛ اگر تو او را نمي‌بيني او تو را مشاهده مي‌كند.»[2]2. جوري با خداوند راز و نياز كنيد مثل اين‌كه آخرين وداع شما با نمازاست. امام زين‌العابدين ـ عليه السلام ـ فرمودند: «وقتي نماز مي‌خوانيد مثل آن كسي باشيد كه مي‌خواهد با نماز وداع كند.»[3] زيرا ممكن است اجل نگذارد به نماز بعدي برسي، و خودِ معصومين ـ عليهم السّلام ـ همين حال را داشتند. وقتي امام زين‌العابدين ـ عليه السّلام ـ نماز مي‌خواندند آتش سوزي در مكان مجاور آن حضرت اتفاق افتاد، براي خاموش كردن آن سر و صدا شد، حضرت متوجه نشدند، بعد از آن‌كه نمازشان تمام شد به عرض ايشان رساندند كه در اينجا آتش گرفته بود و ما داشتيم خاموش مي‌كرديم و با اين همه سر و صدا شما متوجه نبوديد؟! فرمودند خير، عرض كردند: چطور؟ فرمود من داشتم يك آتش ديگري را خاموش مي‌كردم، من داشتم آتش آن عالم را خاموش مي‌كردم.[4] پس يكي از عواملي كه مي‌تواند در گريه كردن انسان در حين عبادت نقش داشته باشد، به ياد آتش روز قيامت بودن است.
3. اعتراف به گناهان:
اعتراف به تقصيرات و گناهان باعث مي‌شود انسان به خدا نزديك‌تر شده، قلبش خاشع ‌شود. علاوه بر اين ياد آوري گناهان، انسان را به حالت گريه كردن نزديك‌تر مي‌كند. مقصر دانستن خود در پيشگاه الهي،‌ اين‌كه از عهده تكاليف الهي بر نيامده‌ايم، آن طور كه بايد اطاعت و فرمانبرداري خدا نكرده‌ام، انسان را به گريه كردن وا مي‌دارد. چنانكه امام زين‌العابدين ـ عليه السلام ـ در دعاي ابوحمزه ثمالي با سوز و گداز چنين مي‌گويد: «چه كسي بد حال‌تر از من است، اگر با اين حالت به قبرم منتقل شوم، قبري كه آنرا براي خوابيدن مهيا نكرده‌ام، آن را با عمل صالح فرش نكرده‌ام، چرا نگريم در حالي كه نمي‌دانم مسير به چه طرف است. مي‌بينم نفس با من خدعه مي‌كند روزگارم با مكاري و عقاب مرگ بر سرم پر و بال گشوده، چرا نگريم؛ مي‌گريم براي خروج نفس و جانم، مي‌گيرم براي تاريكي قبرم براي تنگي لحدم، مي‌گريم براي سؤال نكير و منكر از من، مي‌گريم براي خارج شدن از قبرم، در حالي كه برهنه و عريانم و ذليل و حمل‌كننده بار اعمالم بر پشتم هستم…»[5] برادر گرامي: بايد بدانيم كه عبادات‌، توشه راه آخرت ما است، راهي بس دور و دراز و دشوار پيش رو داريم. آيا اين عبادات كفاف آنهمه راه و برآوردن نيازهاي ما را مي‌كند. مگر ناله‌هاي علي ـ عليه السلام ـ بلند نيست كه: آه از كمي توشه، دوري راه، ما، بيش از دنيا در عقبه‌هاي بعدي در قبر، برزخ، محشر و آخرت، به خدا و عنايات او سخت نيازمنديم. آيا اين عبادت‌ها تأمين‌كننده آن همه نيازها مي‌باشد؟ فكر كردن به اين مسائل واقعاً انسان را وادار مي‌كند كه انسان در درگاه خداي منان زار زار گريه كند بلكه ضجه بزند. واقعاً ائمه ـ عليهم السّلام ـ بخصوص علي ـ عليه السلام ـ باور داشت كه چنين نيازهايي وجود دارد كه در موقع عبادت مانند مارگزيده به خود مي‌پيچد و مانند مادر فرزنده مرده اشك مي‌ريخت. به حديث زير توجّه كنيد:  ابودرداء مي‌گويد: در مسجد پيامبر ـ صلّي الله عليه و آله ـ درباره اعمال اهل بدر وبيعه رضوان گفتگو بود. من گفتم: عبادت و ورع علي بن ابيطالب از همه بيشتر است. وقتي اين سخن به عده‌اي گران آمد، اين خاطره را كه خود شاهد آن بودم نقل كردم، شبي علي ـ عليه السلام ـ را ديدم كه در نخلستان پنهان شد او را تعقيب كردم ولي از نظرم ناپديد گشت، فكر كردم به خانه رفت ولي صداي او را مي‌شنيدم كه مي‌گفت: خدا… آه از آن گناهي كه من فراموشش كرده‌ام ولي تو به حسابم نوشته‌اي،… آه از آن آتش سوزان… آنقدر گريست كه بي‌هوش و بي‌حركت شد فكر كردم از دنيا رفته است به خانه زهرا ـ سلام الله عليها ـ رفتم تا خبر دهم، حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ فرمود اين حالت، از خوف خدا براي علي ـ عليه السلام ـ پيش مي‌آيد؛ سپس آبي آورديم و علي ـ عليه السلام ـ به هوش آمد و من نيز مي‌گريستم. وقتي به هوش آمد، گفت اي ابودردا! چگونه مرا مي‌بيني، آنگاه كه در قيامت،‌ مرا بسوي حساب، فرا خوانند و گناهكاران به عذاب خدا يقين كنند.[6]4. برخي از عالمان وارسته براي ايجاد نشاط در نماز شب توصيه مي‌كردند كه قبل از شروع به نماز مقداري خوراكي صرف شود.
البتّه در پايان، تذكر اين نكته لازم است كه مسئله مُهم بپاداشتن مداوم و با شوق نماز شب است و حتي اگر اشك انسان در نماز جاري نشود دليل بر عدم پذيرش نماز نيست بلكه مي‌توان با استفاده از راه‌كارهاي فوق در جهت تكميل ارزش نماز شب تلاش نمود.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. جوادي آملي . اسرار عبادت .
2. فهري زنجاني . احمد . شمع سحر در فضيلت احكام و آداب نماز شب .
3. ستاد اقامه نماز . نماز حقيقت درخشنده .
4. امام خميني (ره) . آداب نماز .
5. قرائتي . محسن . يكصد و چهارده نكته درباره نماز .
 
پي نوشت ها:
[1] . كليني . محمّد بن يعقوب . اصول کافي . ج 4 . ص 233 . تهران . اهل‌بيت .
[2] . مجلسي . محمّد باقر . بحارالانوار . ج 74  . ص 74 .  تهران . دارالكتب الاسلاميه .   
[3] . ابن بابويه . محمّد بن علي . امام الصدوق . مجلس 44 . نجف .المطبعة الحيدرية .
[4] . مجلسي . محمّد باقر . بحارالانوار . ج 46 . ص 78 . تهران . دارالكتب الاسلاميه .
[5] . قمي . عباس . مفاتيح الجنان . دعاي ابوحمزه ثمالي . قم . مسجد مقدس جمكران .
[6] . مجلسي . محمّد باقر . بحارالانوار . ج 41 . ص 21 . تهران . دارالكتب الاسلامية .