پرسش جناب عالی را در سه بخش مورد ارزیابی قرار می دهیم: در خصوص نماز فرادا، فتوای فقهاء در این زمینه متفاوت است، برخی تأخر زن از مرد در وقت اقامه نماز فرادی را با عبادت احتیاط واجب مطرح کرده اند و برخی دیگر چنین تأخری را مستحب می داند. صورت اصلی مسأله این است که اگر در داخل یک اتاق یا هر مکان دیگر زن و مرد در یک زمان اقدام به اقامه نماز انفرادی نمایند، لازم است موضع اقامه نماز زن نسبت به مرد مؤخر باشد به قدری که موضع سجده زن برابر موضع قدم مرد یا زانوی مرد در حال نماز باشد. یا این که فاصله زن و مرد از هم دیگر به اندازه ده زراع باشد در این صورت زن و مرد می توانند برابر هم به نماز بایستند. به فرض فتوایی که تأخر و تقدم زن و مرد را(بنا به مصالحی از قبیل عفت و حیا) لازم می دانند، در صورتی است که هر یک از زن و مرد همزمان به نماز بایستند اما اگر یکی از آنها جلوتر به نماز ایستاد وظیفه نفر بعدی است که باید فاصله لازم را رعایت نماید.(وسایل الشیعه، ج3، ابواب مکان مصلی، باب 6و7 و توضیح المسائل آیت الله فاضل لنکرانی، ص160 مسأله 901)
. در خصوص نماز جماعت، تأخر مکانی زن از امام و مأموم مرد، مستحب است؛ در این که مأموم نباید از امام از نظر مکانی مقدم باشد میان زن و مرد فرقی ندارد، اما این که زن عقب تر از امام یا مأموم مرد بایستد، مستحب است، نه واجب(توضیح المسائل مراجع ص802) اگر مأموم فقط یک زن باشد طرف راست امام، مقداری عقب تر از موضع امام بایستد، به گونه ای که موضع سجده زن موازی قدم های امام یا زانوهای او باشد.(همان)
دلیل تأخر مکانی زن نسبت به مرد در نماز:
الف) به طور مسلم تدخر و تقدم مکانی نشانه فضیلت و برتری به حساب نمی آید، تا از این رهیافت گفته شود که ارزش زن کمتر از مرد است، بلکه تقدم و تأخر مکانی برای مرد و زن در نماز حکمت و دلایل دیگری دارد؛ که می توان گفت در تمام مهندسی احکام فقهی اسلام، حفظ عفت و حیا برای زن و مرد یک اصل ضروری و مهم به حساب می آید. بنابراین تمام احکام عبادی و توصلی تابع این اصل است: از این رو متناسب با این اصل این است که در نماز نیز مکان زن و مرد به گونه ای مناسب باشد تا این اصل رعایت گردد. به همین جهت در نماز جماعت حایل شدن میان امام مرد و مأموم زن با پرده و چیزهای دیگر اشکال ندارد، در حال که اگر مأموم مرد باشد نباید میان امام و مأموم حتی پرده ای حایل واقع شود.
این استثناء نشانگر آن است که باید میان مردان و زنان در همه حال از جمله در وقت نماز حریم عفت و حیا به خوبی پاس داشته شود. در واقع اسلام در عبادات و سایر تعامل های مربوط به زندگی به گونه ای احکام و تکالیف انسان را طراحی کرده است که هم با نیازهای روحی و روانی انسان بسازد و هم بر تعالی اخلاقی و معنوی انسان تأثیر گذار باشد. از نظر روانی برای زنان مسئولیت ها و تکالیف مطلوب است که در منظر و دید عمومی نباشد، این خصوصیت روانی زنان در احکام عبادی نیز مد نظر واقع شده است. پس هم در نماز فرادا و هم در نماز جماعت تأخر مکانی زن ناظر به همان ویژگی روحی و متناسب با حفظ حیا و عفت است.
ب) اصل تبعیت مأموم از امام در جماعت:4>می توان گفت که تأخر مکانی مأمومین زن در نماز جماعت ناظر به تبعیت مأمومین از امام است. در نماز جامعت نباید مأمومین از نظر مکانی بر امام مقدم باشد و این اقتضای منزلت امام و طبیعت جلوداری است. در خصوص زنان نیز این اصل مطرح شده است که مقداری مکان مأمومین زن از مکان امام مؤخر باشد، حتی مأمومین مرد نیز از امام مؤخراند.. چرا زنان نمی توانند اما جماعت یا جمعه باشند؟
اگر پرسش شما ناظر بر این معنا باشد که چرا زنان نمی توانند امام جماعت یا جمعه باشند، در پاسخ به عرض می رسانیم که بنا به قول مشهور فقها زن در تمام نمازها از جمله در نمازهای یومیه، می توانند برای زنان امامت نماید، ولی برای مردان نمی توانند امامت کنند. دلیل آن این است که متناسب با حفظ اصل حیا و عفت، به زنان مسئولیت امامت مردان داده نشده است. به ویژه اینکه زنان در پاره ای از ایامی که عادت ماهیانه دارند، اصل تکلیف خواندن نماز را ندارند، از این رو مناسب نیست که برای مردان امامت نمایند، همچنین زنان در پاره ای از ایام که وضع حمل می کنند قادر نیست در مسجد حضور برساند. همه این محدودیت های شرعی و جسمانی زن موجب می شود که مسئولیت امامت نسبت به مردان را نتواند انجام دهد. البته بدیهی است که این محدودیت ها نشانه کاهش ارزش زن به حساب نمی آید زیرا خدای متعال برای زن، نماز خواندن در خانه را ثواب معادل مسجد قرار داده و زایمان زنان را اجر شهید قرار داده است. به هر صورت اسلام برای کسب ارزش معنوی زنان تسهیلات ویژه ای قایل شده است تا محدودیت های جسمانی و روانی زن باعث محرومیت معنوی آنان از ازرش های معنوی نگردد، تکالیف و تسیهلات زنان متناسب را روحیات و واقعیات وجودی آنان بوده و لذا کاملا عادلانه و حکیمانه است و هرگز ویژگی های زنانه مانع رشد معنوی و اخلاقی او به حساب نمی آید. پس اینکه زنان از امامت برای مردان معاف شده اند متناسب با واقعیت های وجودی اوست. در نماز جمعه زن حق شرکت و کسب فضیلت معنوی را دارد ولی بر او واجب نیست که در نمازهای جمعه شرکت کند، پس قهرا نمی تواند امام جمعه باشد.
با توجه به مطالب فوق می توان گفت که برای زن نماز خواندن در پشت سر مرد، هیچ نقصی برای زن نیست و هیچ فضیلتی برای مرد، بلکه تمام تکلیف ها و مسئولیت های زن و مرد متناسب با ویژگی های روانی و جسمانی آنان است که خدای حکیم به صورت مناسب و عادلانه طراحی و مهندسی کرده است. امیدواریم همواره موفق باشید.
. در خصوص نماز جماعت، تأخر مکانی زن از امام و مأموم مرد، مستحب است؛ در این که مأموم نباید از امام از نظر مکانی مقدم باشد میان زن و مرد فرقی ندارد، اما این که زن عقب تر از امام یا مأموم مرد بایستد، مستحب است، نه واجب(توضیح المسائل مراجع ص802) اگر مأموم فقط یک زن باشد طرف راست امام، مقداری عقب تر از موضع امام بایستد، به گونه ای که موضع سجده زن موازی قدم های امام یا زانوهای او باشد.(همان)
دلیل تأخر مکانی زن نسبت به مرد در نماز:
الف) به طور مسلم تدخر و تقدم مکانی نشانه فضیلت و برتری به حساب نمی آید، تا از این رهیافت گفته شود که ارزش زن کمتر از مرد است، بلکه تقدم و تأخر مکانی برای مرد و زن در نماز حکمت و دلایل دیگری دارد؛ که می توان گفت در تمام مهندسی احکام فقهی اسلام، حفظ عفت و حیا برای زن و مرد یک اصل ضروری و مهم به حساب می آید. بنابراین تمام احکام عبادی و توصلی تابع این اصل است: از این رو متناسب با این اصل این است که در نماز نیز مکان زن و مرد به گونه ای مناسب باشد تا این اصل رعایت گردد. به همین جهت در نماز جماعت حایل شدن میان امام مرد و مأموم زن با پرده و چیزهای دیگر اشکال ندارد، در حال که اگر مأموم مرد باشد نباید میان امام و مأموم حتی پرده ای حایل واقع شود.
این استثناء نشانگر آن است که باید میان مردان و زنان در همه حال از جمله در وقت نماز حریم عفت و حیا به خوبی پاس داشته شود. در واقع اسلام در عبادات و سایر تعامل های مربوط به زندگی به گونه ای احکام و تکالیف انسان را طراحی کرده است که هم با نیازهای روحی و روانی انسان بسازد و هم بر تعالی اخلاقی و معنوی انسان تأثیر گذار باشد. از نظر روانی برای زنان مسئولیت ها و تکالیف مطلوب است که در منظر و دید عمومی نباشد، این خصوصیت روانی زنان در احکام عبادی نیز مد نظر واقع شده است. پس هم در نماز فرادا و هم در نماز جماعت تأخر مکانی زن ناظر به همان ویژگی روحی و متناسب با حفظ حیا و عفت است.
ب) اصل تبعیت مأموم از امام در جماعت:4>می توان گفت که تأخر مکانی مأمومین زن در نماز جماعت ناظر به تبعیت مأمومین از امام است. در نماز جامعت نباید مأمومین از نظر مکانی بر امام مقدم باشد و این اقتضای منزلت امام و طبیعت جلوداری است. در خصوص زنان نیز این اصل مطرح شده است که مقداری مکان مأمومین زن از مکان امام مؤخر باشد، حتی مأمومین مرد نیز از امام مؤخراند.. چرا زنان نمی توانند اما جماعت یا جمعه باشند؟
اگر پرسش شما ناظر بر این معنا باشد که چرا زنان نمی توانند امام جماعت یا جمعه باشند، در پاسخ به عرض می رسانیم که بنا به قول مشهور فقها زن در تمام نمازها از جمله در نمازهای یومیه، می توانند برای زنان امامت نماید، ولی برای مردان نمی توانند امامت کنند. دلیل آن این است که متناسب با حفظ اصل حیا و عفت، به زنان مسئولیت امامت مردان داده نشده است. به ویژه اینکه زنان در پاره ای از ایامی که عادت ماهیانه دارند، اصل تکلیف خواندن نماز را ندارند، از این رو مناسب نیست که برای مردان امامت نمایند، همچنین زنان در پاره ای از ایام که وضع حمل می کنند قادر نیست در مسجد حضور برساند. همه این محدودیت های شرعی و جسمانی زن موجب می شود که مسئولیت امامت نسبت به مردان را نتواند انجام دهد. البته بدیهی است که این محدودیت ها نشانه کاهش ارزش زن به حساب نمی آید زیرا خدای متعال برای زن، نماز خواندن در خانه را ثواب معادل مسجد قرار داده و زایمان زنان را اجر شهید قرار داده است. به هر صورت اسلام برای کسب ارزش معنوی زنان تسهیلات ویژه ای قایل شده است تا محدودیت های جسمانی و روانی زن باعث محرومیت معنوی آنان از ازرش های معنوی نگردد، تکالیف و تسیهلات زنان متناسب را روحیات و واقعیات وجودی آنان بوده و لذا کاملا عادلانه و حکیمانه است و هرگز ویژگی های زنانه مانع رشد معنوی و اخلاقی او به حساب نمی آید. پس اینکه زنان از امامت برای مردان معاف شده اند متناسب با واقعیت های وجودی اوست. در نماز جمعه زن حق شرکت و کسب فضیلت معنوی را دارد ولی بر او واجب نیست که در نمازهای جمعه شرکت کند، پس قهرا نمی تواند امام جمعه باشد.
با توجه به مطالب فوق می توان گفت که برای زن نماز خواندن در پشت سر مرد، هیچ نقصی برای زن نیست و هیچ فضیلتی برای مرد، بلکه تمام تکلیف ها و مسئولیت های زن و مرد متناسب با ویژگی های روانی و جسمانی آنان است که خدای حکیم به صورت مناسب و عادلانه طراحی و مهندسی کرده است. امیدواریم همواره موفق باشید.