چگونه ما مي توانيم در هنگام انجام كارهاي زشت و ناپسند بر نفس خود غلبه كنيم و مانع انجام چنين كارهايي شويم؟

اگر كسي لبة پرتگاهي بنشيند اميد نجات و نيفتادن او در دره، بسيار كم است. لذا اولين قد م براي ترك گناه نرفتن به غرق‌گاهها است. مهيا نكردن عمدي زمينه و مقدمات گناه به انسان اين امكان را مي‌دهد كه به راحتي از عهدة نفس خويش برآيد و از آلوده شدنش جلوگيري كند.
به هر حال اگر خداي ناخواسته زمينة گناهي براي انسان پيش آمد براي جلوگيري از مبتلاء شدن به گناه مواردي را به عرض مي‌رسانيم. اميدواريم با بكاربستن آنها در موارد خاص از آلوده شدن نفس پاكتان جلوگيري كنيد لازم به ذكر است كه خودشناسي و خودسازي نياز به برنامه ريزي، ثبت، محاسبه و مراقبت دارد و از تجارت هاي دنيايي ارزش كمتري ندارد؛ بنابراين بايد برنامة جدي اي داشته باشيم.
1. توجه كامل: اين كه خداوند متعال در همة حالات، آگاه و ناظر بر اعمال ماست و حتي بر خطورات قلبي ما که در دل مي گذرد احاطه دارد. اين آگاهي بايد در تمام لحظات روز با ما باشد. چون ما اغلب در غفلت، شكار شيطان و نفس مي شويم بنابراين لازم است با شيوه‌هاي غفلت زدائي مثل ذكر دائم، همنشين خوب، مطالعه كتب اخلاقي- به شكل كم و دائمي-، عيادت مريض و … آشنا شويم.
اگر انسان چنين يقيني داشته باشد، خجالت مي‌كشد كه گناه كند و از دستورهاي خالقش سرپيچي كند. براي اين‌كه انسان به چنين مراقبت و توجهي موفق شود، هميشه به ياد خدا بودن بسيار سودمند است. اين‌كه گفته مي‌شود انسان بايد به ياد خدا باشد، به اين دليل است كه انسان با ياد خدا، از عوامل بدبختي و هلاکت دور مي شود و به سعادت نزديك مي‌گردد.
امام علي ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: «ذكر دو نوع است: ياد خدا به هنگام مصيبت و بهتر از آن، ياد خدا در رويارويي با حرام است كه مانع از ارتكاب آن مي شود».[1]به ياد داشتن اين كلام حضرت امام خميني (قدس سره) كه عالم محضر خداست، در محضر خدا گناه نكنيد. و دروني كردن اين مطلب كه ما در محضر او هستيم و او شاهد و حاكم ماست در جلوگيري از گناه بسيار مفيد است. شرم حضور خداوند متعال و فرشتگان الهي كه هميشه همراه انسان هستند و بر تمامي افعال انسان آگاهي دارند انسان را از مبتلا شدن به گناه مصون مي دارد.
توجه داشته باشيد كه اگر در همان حالي كه شخصي در حال گناه است كسي از خانواده مثل: پدر، مادر و … و يا حتي از اقوام دور، او را ببيند چقدر خجالت خواهد كشيد و آيا اصلاً دست به گناه مي زند؛ پس چطور است كه انسان در حال گناه چنين احساسي را ندارد و با حضور خداوند متعال و فرشتگان خجالت نمي كشد و دست از گناه بر نمي دارد.
2. توجه به چهرة كريه و زشت واقعي سيئات: اگر انسان در هنگام فراهم شدن مقدمات گناه، به چهرة واقعي و زشت گناهان توجه بكند و با خود مقداري فكر كند كه مثلاً: در هنگام غيبت كردن، در حال خوردن گوشت مردة آن شخص است،[2] و يا حتي وقتي مي خواهد دست به گناهي بزند، خود را در صحراي محشر ببيند كه به‌خاطر آن گناه در مقابل همة مردم در حال محاكمه است دست از گناه بر مي‌دارد.
3. يادآوري نعمت‌هاي الهي: در هنگام فراهم شدن معصيت از ديگر اموري است كه انسان را از گناه منصرف مي‌سازد. اگر انسان در اين هنگام به شمارش تعداي از نعمت هاي الهي كه در دوران زندگي خداوند به او داده است برآيد حتماً از فكر كردن و اقدام به گناه منصرف خواهد شد.
وقتي كه فكر گناه به سراغ شما مي‌آيد بلافاصله بياد آوريد كه چگونه خداوند شما را بدون هيچ درخواستي از مرحله طفوليت به اين مرحله رسانده است. و حتي از آنچه كه شما از او نخواسته بوديد، از نعمت گوش و چشم و دست و … به شما عطاء نموده است. آيا الآن رواست كه شما با همان عطايا به جاي شكر و تشكر به جنگ خداوند متعال برويد. آيا رواست بجاي تشكر از نعمت زبان، با غيبت كردن زمينة گناه و ناسپاسي را فراهم آوريد. آيا رواست با نعمت پا به استقبال گناه برويد، آيا خداوند متعال چشم را به شما عطا كرد كه با او خداي ناكرده معصيت كنيد و … .
پس در هنگام فراهم شدن گناه تأملي در نعمت‌هاي الهي داشته باشيد.
4. با توجه به اين مطلب كه عمر انسان زودگذر و مرگ ناگهاني است و در آيندة نزديك به نتايج اعمالش خواهد رسيد. اگر انسان به اين مسئله عنايت داشته باشد و چنين خيالي را در ذهن خود نپروراند كه فعلاً خبري از سراي آخرت نيست، يا ما كجا و قيامت كجا، در عدم ارتكاب گناه مؤثر است.
5. تفكر در عواقب وخيم گناه و مقايسة عذاب الهي با لذت آني گناه، بسيار مفيد است. اگر شما يك لحظه درنگ كنيد كه آيا مقرون به صرفه است كه من با يك لحظه لذت آني گناه كه آنهم همراه با بسياري از ترس ها و استرس ها است، خداي ناكرده مدت هاي مديدي در عذاب سخت الهي باقي بمانم؟ انسان را از ورود و دست زدن به گناه نگهداري مي كند.
6. توسل به خداي متعال و ائمه معصومين ـ عليهم السّلام ـ به‌خصوص حضرت صاحب الزمان (عج)كه امام حاضر و ناظر است. و درخواست واقعي براي رهايي از گناه بسيار سودمند است.
7. توجه به محروميت هاي اخروي و دنيوي گناه: اگر شما توجه داشته باشيد كه اگر خداي ناكرده به گناه آلوده شويد علاوه بر عذاب اخروي از بعضي از نعمت هاي دنيوي هم بي بهره خواهيد ماند دست به گناه نمي زنيد. رسيدن اجل و مرگ، كم شدن روزي، … از جمله مضرات دنيوي گناه است.
امام صادق ـ عليه السّلام ـ مي فرمايد: «كساني كه بر اثر گناهان مي ميرند، از كساني كه بر اثر رسيدن اجل مي ميرند، بيشترند.[3]» و در جاي ديگر مي فرمايد: «خداوند متعال هر نعمتي را كه به بنده اي داد از او نگرفت مگر به سبب گناهي كه سزاوار سلب آن نعمت باشد.[4]»
8. نمازهاي خود را كاملاً با توجه و حضور قلب و دقت كامل بخوانيد. زيرا نماز بزرگترين عامل بازدارنده از كژي هاست. خداوند متعال در قرآن مي فرمايد: «و أقم الصلاة انَّ الصلاة تنهي عن الفحشاء و المنكر»، نماز را به پا دار، كه نماز از كار زشت و ناپسند باز مي دارد.
9. تغيير مكان و تغيير حالت از ديگر عوامل فرار از گناه است. مثلاً: اگر در جاي خلوتي براي انسان مقدمات گناه كردن فراهم شد بلافاصله، مكان خود را تغيير دهد و خود را به مكان ديگري كه امكان حضور افراد ديگري هست برساند.

پي نوشت ها:
[1] . آثار الصادقين، ج 6، ص 252، به نقل از مجله با معارف اسلامي آشنا شويم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم، شماره 60، ص 118.
[2] . حجرات/12.
[3] . محمدي ري شهري، محمد، منتخب ميزان الحكمه، ترجمه و تلخيص حسين شيخي، دارالحديث، چاپ دوم، ح2431، ص223
[4] . همان، ح 2429.