چگونه مي‌توان به معاني باطني قرآن كريم راه يافت؟

براي روشن شدن جواب به نكاتي چند اشاره مي‌شود:
1. قرآن کريم هدايت‌گر همه ي انسان‌ها است «  …هُدًى لِلنَّاسِ … [1]» ولي آن كسي از قرآن کريم بهره‌برداري مي‌كند و هدايت پذير مي‌شود كه داراي تقوا و خود نگهداري دروني باشد «هديً للمتقين[2]». به بيان خود قرآن کريم، از قرآن کريم كساني بهره‌مند مي‌شوند كه مؤمن باشند «و از قرآن آن‌چه شفا و رحمت است براي مؤمنان نازل مي‌كنيم و ستمگران را جز خسران و زيان نمي‌افزايد[3]». قرآن کريم، ريسمان الهي است بعضي با آن به پشت بام صعود مي‌كنند و برخي با آن به ته چاه مي‌روند؛ مولوي در اين راستا مي‌گويد:
                      مر رَسَنْ را نيست جرمي اي عنود                   چون تو را سوداي سربالا نبود
2. تأويل، رجوع دادن شيء به اصل آن، و يا ردّ نمودن شيء‌ و كلام را به نهايتي كه از آن اراده شده است:[4] به جهت زيرين بطن و به جهت بالا ظَهر مي‌گويند. هم چنين به هر چيزي پيچيده و غامض نيز، بطن گفته مي‌شود[5].
فهم تأويل قرآن کريم اختصاص به خدا و پيامبر اكرم و ائمه ـ عليهم السّلام ـ دارد، چنان‌كه قرآن کريم مي‌فرمايد: « … وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ … [6]، تأويل آيات متشابه را جز خدا و راسخان در علم نمي‌دانند» و امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: «نحن الراسخون في العلم و نحن نعلم تأويله[7]، راسخان در علم ما هستيم، و ما اهل‌بيت هستيم كه تأويل قرآن کريم را مي‌دانيم» و همچنين فهم تمام معاني باطني قرآن کريم را كسي از افرادي عادي نمي‌داند. قرآن کريم مي‌فرمايد: « إِنَّهُ لَقُرْآنٌ كَرِيمٌ  فِي كِتَابٍ مَكْنُونٍ  لا يَمَسُّهُ إِلا الْمُطَهَّرُونَ[8]، يعني كه قرآ‌ن كريمي است كه در كتاب محفوظي جاي دارد، و جز پاكان نمي‌توانند به آن دست زنند (= دست يابند‌‌).»
 علّامه طباطبايي مي فرمايند: معناي آيه اين است كه به كتاب مكنوني كه قرآن در آن است، راه نمي‌يابد مگر پاكان و (مطهرّون). پاكان كساني هستند كه خداوند آن‌ها را با تطهيرشان گرامي داشته. آن‌ها را از پليدي‌ها و آلودگي‌ها بلكه از تعلّق قلب به غير خدا پاكيزه نموده است[9] چنان كه قرآن کريم مي‌فرمايد: « خداوند فقط خواسته است پليدي و گناه را از اهل بيت شما دور كند و كاملاً شما را پاك سازد[10].
و در روايات هم آمده است: « ما في القرآن آية ‌الا و لها ظَهر و بطن… قال ظَهره تنزيله و بطنه تأويله… قال الله و ما يعلم تأويله الاّ الله و الراسخون في العلم، نحن نعلمه[11]. كه آن ‌چه در قرآن است داراي ظاهر و باطن است و امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود ظاهرش همان تنزيل قرآن و بطنش تأويل آن است…» و خداوند فرمود: تأويل را نمي‌داند مگر خداوند و راسخون در علم»، امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمود: ما اهلبيت مي‌دانيم.
در روايت ديگر مي‌خوانيم كه علي ـ عليه السّلام ـ فرمود: « خداوند براي حفظ قرآن، كلامش را سه قسمت نموده است يك قسمت را عالم و جاهل مي‌تواند بفهمد، قسمت دوّم را نمي‌داند مگر كسي كه ذهنش صاف، حسّش لطيف و شخصيّتش سالم، و از كساني باشد كه خداوند، به او شرح صدر داده است و قسمت سوّم را جز خدا و انبياء و راسخون در علم نمي‌دانند»، پس راهيابي به بطون قرآن مخصوص ائمه ـ عليهم السّلام ـ مي‌باشد. و ما نيز مي‌توانيم با مراجعه به آن‌چه آن ها فرموده‌اند به بخشي از معارف بطني قرآن كريم دست يابيم.  لذا اگر ديگران بخواهند به باطن قرآن کريم راه يابند بايد از معارف اهل‌بيت ـ عليهم السّلام ـ استفاده نمايند و اين به دست نمي آيد مگر با تلاش، توسل و توكّل.

معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تفسير نمونه، آيت الله مكارم شيرازي و همكاران، ذيل آيه‌ي 7 آل عمران، ج2، ص319ـ329.
2. ترجمه‌ي تفسير صافي، مرحوم فيض كاشاني، ج1، مقدمه دوم و چهارم.
3. سيد محمد حسين طباطبائي، الميزان، ج3، ذيل آيه‌ي 7 آل عمران.
 
پي نوشت ها:
[1] . بقره: 2/185.
[2] . بقره: 2/2.
[3] . اسراء: 17/82.
[4] . راغب اصفهاني، المفردات، بي جا، دفتر نشر الكتاب، چاپ دوم، 1404 هـ ، ص31.
[5] . همان مدرك، ص51، مادة بطن، در روايت آمده، كه بطنه‌تأويله، بطن قرآن، تأويل قرآن است، تفسير صافي، ج1، ص29.
[6] . آل عمران: 3/7.
[7] . ر.ك: فيض كاشاني، تفسير الصافي، بيروت، مؤسسه الاعلمي للمطبوعات، ج1، ص318، و ابوعلي الطبرسي، مجمع البيان، دار المعرفة، چاپ دوم، 1408، ج1ـ2، ص701.
[8] . واقعه: 56/79ـ77.
[9] . طباطبايي، سيد محمد حسين، الميزان، تهران، دار الكتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1362، ج19، ص156.
[10] . احزاب:33/33.
[11] . تفسير الصافي، پيشين، ج1، ص29.