داروهای مکمل و قدرت باروری خانم‌ها

تلاقی بین علوم تغذیه و تولید مثل، اواخر قرن بیستم در بریتانیا با تکیه بر مصرف مکمل‌های ویتامین در دوران پیش و پس از تولد نوزاد رخ داد. از سال‌های دهه 1990، رژیم روزانه‌ای از قرص‌های اسید فولیک برای کسانی که قصد بارداری داشتند و یا در دوران بارداری خود بودند روال ثابتی پیدا کرده بود.

با مصرف آن از نقص مادرزادی لوله عصبی در نوزاد جلوگیری می شد و همگان آن را بعنوان یک داروی تقلیل دهنده ریسک قبل و بعد از بارداری قبول کرده بودند.

از نظر تاریخی، محرک این کشفیات و فراگیر کردن آن در بین مردم تنها سلامت شخصی نبود بلکه سیاست‌های دولتی در مخالفت با سقط جنین نوزادان نارس و دارای معلولیت در این مورد تاثیر زیادی داشت. در دهه 1970 طرح‌های سلامت عمومی پیشگیری از معلولیت (بخصوص سندرم داون) با محوریت علوم و تحقیقات جدید شروع شده بود و تحقیقات مربوط به مکمل‌ها و تاثیر آن‌ها قبل و در دوران بارداری نیز تا حد زیادی مدیون تلاش‌های سیاسی و اجتماعی آن دوران است. (1)
 

دانسته هایی در مورد مکمل‌های باروری

درمان‌های پزشکی ناباروری همواره چالش‌های خاص خود را به بیماران تحمیل می کند. تکنیک‌های پزشکی مدرن در درمان ناباروری تاثیر بسیاری داشته اما این روش‌ها عموماً پرهزینه هستند و از طرفی نرخ موفقیت آن‌ها نیز متغیر است. بنابراین برخی از افرادی که با مشکل ناباروری دست به گریبان هستند به دنبال روش‌های جایگزین هستند تا شانس باروری خود را افزایش دهند.

یکی از انتخاب‌های این افراد می‌تواند آزمودن مکمل‌ها برای افزایش قدرت باروری در مردان، زنان و یا هردو باشد. با وجود اینکه مرتباً ادعاهای بیشماری در مورد مزایای این مکمل‌ها مطرح می‌شود، تشخیص میزان اثربخشی آن‌ها کار ساده‌ای نخواهد بود.

یکی از دلایل آن اینست که وزارت غذا و داروی ایالات متحده آمریکا، سازندگان این مکمل‌ها در سراسر دنیا را ملزم به ارائه شواهد مطالعات کلینیکی به جهت اثبات موثر بودن محصولاتشان نمی کند و بنا بر این تحقیقات موجود در این موارد بسیار محدود هستند. در این مقاله سعی داریم با استناد به جدیدترین تحقیقات صورت گرفته در مورد مکمل‌های باروری و میزان اثرآن‌ها صحبت کنیم.

انواع مکمل‌های باروری

• استیل ال-کارنیتین (Acetyl L-carnitine)

استیل ال-کارنیتین یا (ALC) از دسته آنتی اکسیدان‌ها است. در مقالات تحقیقاتی سال 2018، محققین تلاش کردند که اثر ال-کارنیتین بر مواردی که بر باروری زنان اثرگذار هستند را مشخص کنند. بررسی هایی که بر روی بیماری‌هایی چون سندرم پلی کیستیک تخمدان، آندومتروز (نابجایی آستر رحم)، آمنوره (توقف قاعدگی در زنان با بلوغ طبیعی) و همخوابگی دردناک انجام گرفته است تاثیرات امیدوار کننده‌ای در کمک به درمان ناباروری زنان از خود نشان داد.

همچنین تحقیق جدید دیگری نیز اثرگذاری آنتی اکسیدان‌ها بر افزایش میزان تحرک اسپرم در مردان را ثابت کرده است.
 

• ویتامین E

بنا بر تحقیقی که در سال 2018 صورت گرفت، ویتامین E بدلیل خاصیت آنتی اکسیدانی آن، بر روی میزان تحرک اسپرم و در نهایت افزایش باروری در مردان موثر است اما تحقیقات بسیار کمی در مورد پتانسیل اثرگذاری مکمل‌های ویتامین E بر روی ناباروری زنان صورت گرفته است. (2)
 

• اسید فولیک

بنا بر تحقیقاتی که در دانشگاه هاروارد در سال 2018 صورت گرفته است، اسید فولیک هم در افزایش شانس باروری و هم در نگهداری جنین در دوره بارداری موثر است. هرچند که در این مطلب تاکید شده که به تحقیقات بیشتری برای تشخیص میزان اثرگذاری اسید فولیک و مواد مغذی دیگر بر روی درمان ناباروری زنان نیاز است.

در مورد مردان نیز تحقیق نسبتاً جدیدی در سال 2017 مشخص کرد که ترکیبی از اسید فولیک و روی به افزایش کیفیت اسپرم در مردان کمک می کند. (3)
 

• (CoQ10) Q10

کوآنزیم Q10 که یوبی کوئینون هم نامیده می‌شود، به افزایش سطح انرژی در سلول‌های انسانی کمک می کند. تحقیقات جدید در مورد قابلیت‌های این آنزیم در درمان ناباروری بسیار مثبت ارزیابی شده اند. در تحقیقی که در سال 2018 در دانشکده پزشکی پکن صورت گرفته است مشخص شد که یوبی کوئینون در بهبود پاسخ انگیزش رحم در زنانی که مبادرت به حاملگی خارج از رحم (IVF) می کنند موثر بوده است.

هرچند که نرخ حاملگی در زنانی که این کوآنزیم را دریافت کرده بودند نسبت به گروه کنترل بالاتر بود اما تفاوت از نظر آماری مقدار معنی داری نبود. درنهایت محققین به این نتیجه رسیدند که هرچند استفاده از کوآنزیم Q10 امیدوارکننده به نظر می رسد، اما برای تعیین میزان دقیق اثرگذاری آن به بررسی‌های بیشتری نیاز است.
 

پژوهشی که در دانشگاه پنسیلوانیا انجام شد با آزمایش بر روی موش‌ها تاثیر منفی کمبود روی بر تخمک گذاری را نشان داد و محققین نقش کلیدی تنظیم کنندگی روی را بر تشکیل سلول تخمک کشف کردند. هرچند این آزمایش بر روی انسان صوت نگرفت اما تاثیرگذاری آن بر روی عملیات تقسیم سلولی، باروری، تنظیم DNA و رشد جنین انکار ناپذیر است. (4)
 

• ویتامین C

واقعیت این است که تاثیر چندانی از ویتامین C بر باروری زنان دیده نشده است ولی در تحقیقی که در سال 2016 انجام گرفت، در مردانی که دچار بیماری چاقی بودند، مصرف ویتامین C باعث افزایش غلظت و تحرک اسپرم آن‌ها شد.

مکمل‌ها در طول دوران بارداری

دوره بارداری می تواند یکی از شادترین و هیجان انگیزترین تجربیات زندگی خانم‌ها باشد. با این وجود، عبور از این مرحله برای برخی مادران می تواند سردرگم کننده باشد. زنان در معرض سیلی از تبلیغات در رسانه‌ها و اینترنت هستند که مرتباً توصیه هایی برای داشتن یک دوره حاملگی سالم ارائه می کنند. هرچند امروزه اکثر مادران می دانند که در دوره حاملگی باید از خوردن غذاهای دریایی با میزان جیوه بالا، مصرف الکل و استعمال دخانیات خودداری کنند، ولی عمدتاً نمی دانند که برخی ویتامین ها، مواد معدنی و مکمل‌های گیاهی را نیز نباید مصرف کنند.(5)

چیزی که اوضاع را پیچیده‌تر می کند تنوع منابع اطلاعاتی هستند که مکمل‌های مفید و مضر را معرفی و تبلیغ می کنند. در اینجا قصد داریم تفکیکی بین مکمل‌های مفید و مضر در زمان بارداری ارائه کنیم. در ابتدا، یک سوال اساسی:

چرا باید در دوران بارداری مکمل مصرف کنیم؟

مصرف مواد مغذی مناسب در هر دوره‌ای از زندگی از اهمیت خاصی برخوردار است اما در زمان بارداری به دلیل اینکه مادر مسئول تغذیه خود و فرزندش است، به مسئله‌ای بسیار حیاتی تبدیل خواهد شد.

یافته‌های جدید نشان می دهند که کمبود ریزمغذی‌ها در دوران بارداری مشکل اکثر جوامع در دنیا است. از آنجایی که دریافت کامل این ریز مغذی‌ها از طریق رژیم‌های غذایی امکان پذیر نیست، مکمل‌های چندگانه برای حل این مشکل که به آن گرسنگی مخفی نیز گفته می‌شود از درخواست بالایی برخوردار هستند.

مصرف مکمل‌های حاوی چندین ریزمغذی، ریسک تولد نوزادان کم وزن، کوچکتر از اندازه طبیعی و مرده را کاهش می دهد. این تاثیرات بر روی رشد و سلامتی در دوران کودکی نیز تاثیر گذار هستند ولی در حال حاضر اطلاعات کمی در مورد تاثیرات بلند مدت آن‌ها وجود دارد.

ریزمغذی هایی که در دوره بارداری بیشتر مورد توجه هستند شامل مقادیر مناسب از ویتامین‌های A، D، E، فولات، B12، B6 و C، آهن، روی، ید، مس و سلنیوم هستند. این ترکیبات در مواردی مورد تایید سازمان بهداشت جهانی (WHO) نیز قرار گرفته اند. (6)
 

بارداری نیاز به مواد مغذی را افزایش می دهد

در طول دوره بارداری، نیاز مادر به درشت مغذی‌ها بطور چشمگیری افزایش می یابد که شامل کربوهیدرات ها، پروتئین و چربی هستند. بطور مثال، مصرف پروتئین توصیه شده برای زنان از 8/0 گرم به ازای یک کیلو از وزن بدن آن‌ها به 1/1 گرم در زمان بارداری افزایش می یابد. نیاز آن‌ها به ریز مغذی‌ها که شامل ویتامین ها، مواد معدنی و عناصر کمیاب هستند حتی بیشتر از این نیز هست. ویتامین‌ها و مواد معدنی، رشد مادر و جنین را در هر مرحله از بارداری تضمین می کنند و برای عملیات حیاتی چون رشد سلول‌ها و پیام رسانی سلولی مورد نیاز هستند. (7)

علاوه بر ریزمغذی ها، مکمل‌های غذایی نیز در دوران بارداری پرطرفدار هستند. در تحقیقی برروی زنان باردار در ایالات متحده مشخص شد که 4/15 درصد از آن‌ها، مکمل‌های گیاهی مصرف می کنند که بطور خطرناکی بالای 25 درصد آن‌ها پزشک خود را از مصرف این مکمل‌ها آگاه نمی سازند.

مصرف برخی مکمل‌های گیاهی در دوران بارداری بی خطر است و برخی دیگر نباید مصرف شوند. هرچند گونه هایی از گیاهان می توانند از عوارض عمومی بارداری مثل حالت تهوع و ناراحتی‌های معده کم کنند، اما بعضی دیگر برای مادر و جنین خطرناک هستند. تحقیقی که در سال 2018 در سایت science direct منتشر شد، به خانم‌های باردار توصیه می‌کند که مصرف برخی مواد غذایی از جمله غلات کامل، اسیدهای چرب امگا3، ماهی و سویا را افزایش داده و مصرف چربی‌های ترانس و گوشت قرمز را کم کنند.

بعلاوه دوز روزانه‌ای از مکمل‌های مولتی ویتامین حاوی اسید فولیک قبل و در طول بارداری شانس باردار شدن و بقای بارداری را بالا می برد. مرکز توجه تحقیقات آینده، نقش انواع چربی‌های دیگر بخصوص چربی‌های اشباع نشده و امگا 6 خواهد بود. (8)
 

مکمل‌های مفید و بی خطر

همانند داروها، تمام ریزمغذی‌ها و مکمل‌های گیاهی باید از نظر مقدار مورد نیاز و امنیت مصرف آن‌ها توسط پزشک مورد نظارت قرار گیرند و بهتر است تلاش شود که از برندهای معتبر و تحت نظارت سازمان‌های بهداشتی تهیه شوند.
 

• ویتامین‌های پیش از زایمان

از دسته مولتی ویتامین هایی هستند که با فرمول اختصاصی برای پاسخگویی به نیاز روزافزون به ریزمغذی‌ها در دوران بارداری تهیه می شوند و برای مصرف قبل از لقاح، دوران بارداری و شیردهی مناسب هستند. تحقیقات بالینی اثر مثبت این ویتامین‌ها در جلوگیری از زایمان زودرس و پری اکلامپسی را نشان می‌دهند.

پری اکلامپسی عارضه‌ای است که منجر به وضعیت خطرناکی متشکل از فشارخون بالا و مقادیر زیاد پروتئین در ادرار می‌شود. با مصرف این ویتامین‌ها نیاز به دریافت مقادیر اضافی از مواد معدنی یا ویتامین‌های دیگر نیست مگر اینکه توسط پزشک تجویز شوند.
 

فولات یکی از ویتامین‌های گروه B بوده و نقشی اساسی در تولید DNA، تولید گلبول‌های قرمز خون و رشد و نمو جنین دارد. همچنین در کم کردن ریسک بیماری نقص لوله عصبی و ناهنجاری‌های مادرزادی مانند شکاف کام و مشکلات قلبی موثر است. اسید فولیک نوع مصنوعی فولات است که در بسیاری از مکمل‌ها یافت می‌شود و در بدن به حالت فعال فولات و ال-متیل فولات تبدیل می‌شود.
 

در دوره بارداری به دلیل افزایش نزدیک به 50 درصدی حجم خون مادر، نیاز به آهن تشدید می‌شود. انتقال اکسیژن و رشد و نمو سالم جنین و جفت، منوط به دریافت آهن کافی در دوره بارداری است. باید توجه داشت که در صورتی که مادر دچار فقر آهن نباشد، دریافت مقادیر بیشتر آهن ممکن است منجر به بروز یبوست، استفراغ و بالا رفتن غیرطبیعی سطح هموگلوبین خون شود.
 

• ویتامین D

این ویتامین محلول در چربی، برای عملکرد صحیح سیستم ایمنی، سلامت استخوان‌ها و تقسیم سلولی اهمیت دارد. کمبود ویتامین D در دوران بارداری می تواند باعث افزایش ریسک بروز زایمان زودرس، دیابت بارداری، پری اکلامپسی و سزارین شود.
 

منیزیم ماده‌ای معدنی است که در صدها واکنش شیمیایی در بدن انسان نقش دارد و نقش مهمی در کاربردهای سیستم ایمنی، عضلات و سیستم اعصاب دارد. کمبود آن در دوره بارداری ریسک بروز فشار خون مزمن و زایمان زودرس را بالا می برد. تحقیقات نشان می دهند که استفاده از منیزیم، ریسک رشد ناقص جنین را کم می کند.
 

• روغن ماهی

روغن ماهی حاوی دو اسید چرب ضروری DHA و EPA هستند که بدن انسان قادر به تولید آن‌ها نیست. مصرف مکمل‌های حاوی این اسیدهای چرب در بارداری به توسعه مغز کودک کمک و از بروز افسردگی بارداری جلوگیری می کند. تحقیقات در این مورد در حال تکمیل است.

• پروبیوتیک ها

بدلیل علاقه روزافزون مادران به داشتن سیستم روده‌های سالم، تقاضا برای پروبیوتیک در حال افزایش است. پروبیوتیک‌ها میکرو ارگانیزم‌های زنده هستند که بنظر می رسد به سلامت سیستم هاضمه کمک می کنند. تحقیقات بسیاری مفید بودن مصرف آن‌ها در دوران بارداری را تایید می کنند. استفاده از پروبیوتیک‌ها ریسک بروز دیابت حاملگی، افسردگی پس از زایمان، اگزما و درماتیت (التهاب پوست) را کم می کند.
 

نتیجه گیری

همانطور که مطرح شد، درحالی که برخی تحقیقات مزایای روشنی از تاثیر مکمل‌ها برای تقویت قدرت باروری و بارداری نشان می دهند، تحقیقات دیگری بر بی تاثیر بودن و یا کم اثری آن‌ها اشاره دارند.

بنابراین هنوز به تحقیقات بیشتر در مورد میزان تاثیر مکمل‌ها بر باروری نیاز داریم. باید توجه داشت که مکمل‌ها با تامین ویتامین‌ها و مواد معدنی بدن، شکاف تغذیه‌ای بوجود آمده در بدن مادر را پر می کنند، البته این بدان معنی نیست که می توانند جایگزین یک رژیم غذایی و سبک زندگی سالم شوند و به همین دلیل نام آن‌ها را مکمل گذاشته اند. (5)

بنابراین بدن خود را با مواد مغذی تغذیه کنید و تمرینات ورزشی و خواب کافی برای تقلیل استرس داشته باشید. اگرچه مکمل‌ها در برخی شرایط مفید و لازم هستند، اما همواره با پزشک خود درخصوص بی خطر بودن، میزان مصرف و ریسک‌ها و فواید بالقوه آن‌ها مشورت کنید.

پی نوشتها

1. www.ncbi.nlm.nih.gov
2. www.rbej.biomedcentral.com
3. www.ncbi.nlm.nih.gov
4. www.healthline.com
5. www.medicalnewstoday.com
6. www.ncbi.nlm.nih.gov
7. www.medicalnewstoday.com
8. www.ncbi.nlm.nih.gov