کیستی اهل بیت (ع)

{J یک . J}

براى تشخیص منظور از اهل بیت در آیه شریفه راه هاى مختلفى وجود دارد . لیکن به نظر مى رسد بهترین و ساده ترین راه که مورد وفاق همه مسلمانان اعمّ از شیعه و سنّى است مراجعه به مبیّن و مفسّر واقعى قرآن ، یعنى رسول اکرم ( صلى الله علیه و آله ) است .

پیامبراکرم ( صلى الله علیه و آله ) در طول 23 سال نبوّت خویش ، بارها درباره « اهل البیت » سخن گفته و درباره آنان کوشیدند ، تا راه عذر و انحراف را بر همه حق جویان ببندند . در این زمینه احادیث فراوانى در مجامع روایى سنّى و شیعه نقل شده که همه آنها به معرفى اهل بیت ( علیهم السلام ) پرداخته اند . 1 اکنون براى روشن شدن مطلب به ذکر دو نمونه بسنده مى کنیم :

{J الف . حدیث کساء J}

برخى از این روایات عنوان حدیث کساء را بر پیشانى دارند . مضمون این روایات این است که : بعد از نزول آیه تطهیر ، پیامبراکرم ( صلى الله علیه و آله ) پارچه و یا عبایى بر روى خود ، فاطمه زهرا ، على بن ابیطالب و حسن و حسین ( علیهم السلام ) انداختند و سپس دست به دعا برداشته ، عرض کردند : H « الّلهم هؤلاء اهل بیتى و هؤلاء اهلى و عترتى فاذهب عنهم الرّجس و طهّرهم تطهیراً » E « پروردگارا ! اینان اهل بیت من و اهل و خاندان من مى باشند . پس هرگونه آلودگى را از آنان دور گردان و به طور کامل پاکشان فرما » .

در این هنگام ، امّ سلمه – همسر پیامبر – از آن حضرت خواست تا به او هم اجازه داده شود به اصحاب کسا بپیوندد و از این منقبت والا برخوردار شود . پیامبر با لحنى عطوفت آمیز پاسخ دادند : « رحمت خدا بر تو باد . تو همواره به راه خیر و صلاح بوده اى و چقدر من از تو راضى ام ! لیکن این منقبت ، ویژه من و ایشان است » . 198 .

بنابراین ، رسول خدا از آغاز نزول آیه تطهیر ، مصداق اهل بیت را با استقرار ایشان در زیر « کسا » به گونه اى معیّن نمود که راه را بر هرگونه تفسیر ناروا ببندد .

{J ب . J}

پیامبراکرم ( صلى الله علیه و آله ) براى آنکه وظیفه خویش را در تبیین آیات الهى به نحو جامع و کاملى انجام داده باشند ، با به کارگیرى شیوه اى اعجاب آور و فراموش نشدنى ، در مدّت زمانى نسبتاً طولانى ، 2 آن هم به صورت هر روزه ، به معرفى اهل بیت پرداختند .

در روایتى از ابن عبّاس در این باره آمده است : H « شهدنا رسول اللَّه ( صلى الله علیه و آله ) تسعه اشهر یأتى کلّ یوم باب على بن ابیطالب عند وقت کلّ صلاه یقول : السّلام علیکم و رحمه‌اللَّه و برکاته اهل البیت ، انّما یریداللَّه لیذهب عنکم الرّجس اهل البیت و یطهّرکم تطهیراً ، الصّلاه رحمکم اللَّه ، کلّ یوم خمس مرّات » E 3 « ما شاهد بودیم که رسول خدا تا نه ماه ، روزى پنج مرتبه ، هنگام فرا رسیدن وقت نماز به در خانه على بن ابیطالب مى آمدند و مى فرمودند : درود و رحمت و برکات خدا بر شما اهل بیت باد . « خداوند اراده نمود تا هرگونه پلیدى را از شما اهل بیت دورگرداند و به طور کامل و شایسته پاکتان سازد » ( ( وقت ) ) نماز ( ( است ، مهیا شوید ) ) رحمت خدا بر شما باد » .

{J دو . J}

مصداق اهل بیت براى مسلمین صدر اسلام ، به خوبى روشن و معلوم بود . به همین خاطر ، جز معدودى از دشمنان اهل بیت ( علیهم السلام ) کسى در اختصاص این آیه به پنج تن ( علیه السلام ) ، تردید نکرده 4 و حتى یک گزارش یا روایت برخلاف آن نیامده

{J سه . J}

نه تنها در هیچ روایتى اشاره به زنان پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) نشده است ، بلکه قراین متعدّدى نشان مى دهد که اهل بیت پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) ، اختصاص به نسل پیامبر داشته و شامل زنان آن حضرت نمى شود . برخى از این قراین عبارتند از :

الف ) در حدیث کساء که پیشتر نقل شد ، وقتى یکى از زنان پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) مى خواست به جمع پنج نفر بپیوندد ، پیامبر آن را نفى نموده و در عین اظهار لطف و مهربانى ، او را از اهل بیت مورد نظر در آیه ندانستند . 5

ب ) شیعه و سنّى به اتّفاق نقل کرده اند که پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) در وصف اهل بیت و عترت خویش فرمود : « اهل بیت و خاندان من از گوشت و خون من هستند » 6 .

ج ) طبق نقل شیعه و سنّى ، پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) در توضیح اهل بیت فرمود : « اهل بیت و عترتم از طینت من هستند » 7 .

د ) در روایاتى شیعه و سنّى از پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) نقل کرده اند که : « هر خانواده اى به پدرش منسوب است مگر فرزندان فاطمه که من ولىّ و ریشه آنها هستم و فقط آنان عترت من هستند » 8 .

{J چهار . J}

هیچ یک از همسران پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) ادّعا نکرده اند که مصداق اهل بیت به کار رفته در آیه تطهیر مى باشند . به تعبیر علامّه امینى ( ره ) ، اگر این آیه در شأن همسران پیامبر بود و راهى براى این تأویل و تفسیر وجود داشت ، بى شک عایشه آن را بر پیشانى جمل مى نوشت و غوغایى به پا مى کرد . 9 در صورتى که حتّى خود عایشه نیز این آیه را در شأن خمسه طیّبه دانسته است .

رفته در آیه باید مؤنث باشد . 10 در حالى که مخاطبین آیه ، مذکّرند یا جنس ذکور به نوعى غلبه دارد ، زیرا در آن از ضمایر جمع مذکر مانند « عنکم » و « کم » استفاده شده است . بنابراین مخاطبین آن ، زنان پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) نیستند .

شش . مفاد آیه ، تطهیر و پالایش گروهى خاص از هر گونه رجس و پلیدى است و این حکمى بسیار مهم و والاست که قطعاً هر کسى موضوع آن نیست ، بلکه افرادى خواهند بود که عملاً قابلیت و شایستگى این مقام را داشته باشند . در حالى که زنان پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) قطعاً این گونه نیستند چرا که خود قرآن ، 11 عتاب هایى را نسبت به آنان بیان فرموده است . 12

( 1 ) برخى از منابعى که این حدیث را با سندهاى مختلف و از کتب متعدّد اهل سنّت ، نقل نموده اند به این شرح اند : صحیح مسلم ، ج 5 ، ص 37 ( ک فضائل الصحابه ، ب 9 ، ح 2424 ) سنن ترمذى ( الجامع الصحیح ) ، ج 5 ، صص 351 – 352 ( ح 3205 – 3206 ) المستدرک ، ج 3 ، صص 158 – 160 ( ح 4705 – 4709 ) تفسیر طبرى ، ج 22 ، صص 5 – 7 الدر المنثور ، ج 5 ، صص 198 – 199 تفسیر نورالثقلین ، ج 4 ، صص 270 – 277 احقاق الحق ، ج 2 ، تعلیقات ، صص 502 – 533 مجمع البیان ، ج 7 – 8 ، صص 599 – 560 بحارالانوار ، ج 35 ، صص 206 – 232 و ج 25 ، صص 212 – 246 کنزالعمال ، ج 13 ص 163 ، ح 36496 الصواعق المحرقه ، صص 143 – 144 التاج الجامع للاصول ، ج 4 ، ص 207 ذخائرالعقبى ، صص 21 – 24 الریاض النضره ، ج 2 ، ص 188 ( ب 4 ، ف 6 ) . ( 2 ) در تعیین مدّت آن ، از 6 تا 9 ماه گفته شده است . در برخى از روایات آمده است که پیامبر اکرم این شیوه را تا پایان عمر شریفشان ادامه دادند . . ک : تفسیرالمراغى ، ج 22 ، ص 7 سنن ترمذى ، ج 5 ، ص 352 ، ح 3206 الدرالمنثور ، ج 4 ، ص 313 و ج 5 ، ص 199 اسدالغابه ، ج 4 ، ص 631 ( در ترجمه هلال بن الحمراء ) مجمع الزوائد ، ج 9 ، صص 168 – 169 بحارالانوار ، ج 10 ، ص . 142 ( 3 ) الدرالمنثور ، ج 5 ، ص . 199 ( 4 ) بنگرید : پژوهشى در عصمت معصومان ، ص 310 ج . 314 ( 5 ) معجم الکبیر ، طبرانى ، ج 3 ، ص 52 مسند ابى یعلى ، احمد تمیمى موصلى ، ج 7 ، ص 59 ج 12 ، ص 451 تاریخ دمشق ، ابن عساکر دمشقى ، ج 68 ، ص 122 ج 67 ، ص 24 امالى ، طوسى ، ص 564 تفسیر قمى ، على بن ابراهیم قمى ، ج 2 ، ص 193 بحارالانوار ، مجلسى ، ج 25 ، ص . 214 ( 6 ) « اهل بیتى و عترتى من لحمى و دمى » . ( . ک : اصول کافى ، کلینى ، ج 1 ، ص 209 بحارالانوار ، مجلسى ، ج 23 ، ص 138 ) . ( 7 ) اصول کافى ، کلینى ، ص 208 بحارالانوار ، مجلسى ، ج 36 ، ص 243 و ج 23 ، صص 97 ، 105 ، 123 ، 137 و . 139 ( 8 ) کنزالعمال ، على متقى هندى ، ج 12 ، ص . 98 ( 9 ) فاطمه‌الزهرا ، ص . 18 ( 10 ) . ک : جایگاه مبانى کلامى در اجتهاد ، ضیائى فر ، ص . 598 ( 11 ) آیات اول تا چهارم سوره تحریم گواه بر این مطلب مى باشد . ( خداوند برخى از زنان پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) را به خاطر افشاى اسرار پیامبر ( صلى الله علیه و آله ) عتاب مى کند ) . ( 12 ) . ک : المیزان ، ج 16 ، ص . 310