گریه بر امام حسین(ع)-گریه در عزاداری-آثار گریه-فلسفه عزاداری-عزاداری گناه کار

ترغیب به عزاداری و گریه بر امام حسین(ع)، هرگز به جهت مطلوبیت ذاتی گریه و عزاداری نیست بلکه فلسفه و اهداف مهم تری را تعقیب می کند.از مهمترین اهداف تشویق به عزاداری، ایجاد پیوند عمیق عاطفی میان مردم با الگوهای راستین است تا در پرتو آن، مردم در مقام عمل، امام را الگوی خود قرار دهند و هرچه بیشتر با امام سنخیت پیدا کنند که این امر جز در پرتو پالایش و تصفیه روح و عمل صالح حاصل نمی شود.
ترغیب به عزاداری و اشک بر امام حسین(ع)، ترغیب به هم سنخ شدن و الگو گرفتن و پیروی عملی از امام حسین(ع) است. انسان بر فقدان کسی می گرید و به سوگ کسی می نشیند که محبوب و مورد علاقه اوست. امر به عزاداری بر امام حسین(ع) ایجاد علاقه و رابطه با مکتب امام حسین(ع) است و به همین جهت هرگز به معنای تشویق به دست کشیدن از عمل و اکتفا کردن و چشم دوختن به ثواب گریه بر اولیای الهی نیست.
از دیگر اهداف و فلسفه عزاداری، زنده نگه داشتن مکتب امام حسین(ع) است. مکتبی که مکتب ظلم ستیزی، رها شدن از روزمرگی، مقدم داشتن رضای الهی بر خواسته های نفسانی و احیای اسلام راستین محمدی از کج روی ها و بی راهه های نادرست است. مراسم عزاداری، نهضت حسینی و اهداف آن را در طول تاریخ زنده نگه داشته است. به همین جهت عزاداری ما کمک به احیای این نهضت است و به هر اندازه که در آن سهیم باشیم مأجوریم. اما بدیهی است که نحوه عزاداری افراد، از جهت میزان احیای
این نهضت و ایجاد رابطه روحی و معنوی با مکتب حسینی متفاوت است و به میزان همین تفاوت درجات نزدیکی با مکتب حسینی، برای ما ارزشمند و مفید خواهد بود.

فلسفه و حکمت عزاداری را می توان در امور ذیل، رهیابی کرد:

الف. محبت و دوستی:

قرآن و روایات، دوستی خاندان رسول اکرم(ص) و اهل بیت(ع) را بر مسلمانان واجب کرده است نگا: شوری (42)، آیه 23؛ هود (11)، آیه 29؛ میزان الحکمه، ج 2، ص 236.. روشن است که دوستی لوازمی دارد و محبّ صادق، کسی است که شرط دوستی را – چنان که باید و شاید – به جا آورد. یکی از مهم ترین لوازم دوستی، هم دردی و هم دلی با دوستان در مواقع سوگ یا شادی آنان است؛ نگا: المحبة فی الکتاب والسنة، صص 169 – 170 و 181 – 182. از این رو در احادیث، بر برپایی جشن و سرور در ایام شادی اهل بیت(ع) و ابراز حزن و اندوه در مواقع سوگ آنان، تأکید فراوان شده است.
حضرت علی(ع) در روایتی می فرماید: «شیعه و پیروان ما در شادی و حزن ما شریکند». «یفرحون لفرحنا و یحزنون لحزننا»؛ بحارالانوار، ج 44، ص 287. امام صادق(ع) نیز فرمودند: «شیعتنا جزء منا خلقوا من فضل طینتنا یسوؤهم ما یسؤنا و یسرّهم ما یسرّنا»؛ امالی، ص 305. «شیعیان ما پاره ای از خود ما بوده واز زیادی گل ما خلق شده اند؛ آنچه که ما را بدحال یا خوشحال می سازد، آنان را بدحال و خوشحال می گرداند».
این وظیفه عقلانی و شرعی، ایجاب می کند که در ایام عزاداری اهل بیت(ع)، حزن و اندوه خود را به «زبان حال»؛ یعنی، با اشک، آه و ناله و زاری، از نظر خوراک، با کم خوردن و کم آشامیدن مانند افراد غم زده طبق فرموده امام صادق(ع) به معاویة بن وهب، «عزاداران سیدالشهدا در روز عاشورا از آب و غذا دوری جویند تا آن که یک ساعت از وقت فضیلت نماز عصر بگذرد، و در حد لزوم به غذای معمول صاحبان مصیبت، سدّ جوع و عطش کنند». [نگا: تاریخ النیاحة الامام الشهید الحسین بن علی، ج 1، صص 157-159]. و از نظر پوشاک، با پوشیدن لباسی که از حیث جنس و رنگ و نحوه پوشش در عرف، حکایت گر اندوه و ناراحتی است، آشکار سازیم.

ب. انسان سازی:

از آنجا که در فرهنگ شیعی، عزاداری باید از سر معرفت و شناخت باشد؛ هم دردی با آن عزیزان، در واقع یادآوری فضایل، مناقب و آرمان های آنان بوده و بدین شکل، آدمی را به سمت الگوگیری و الگوپذیری از آنان سوق می دهد.
فردی که با معرفت در مجالس عزاداری، شرکت می کند؛ شعور و شور، شناخت و عاطفه را درهم می آمیزد و در پرتو آن، انگیزه ای قوی در او پدیدار گشته و هنگام خروج از مراسم عزاداری، مانند محبی می شود که فعّال و شتابان، به دنبال پیاده کردن اوصاف محبوب در وجود خویشتن است.

ج. جامعه سازی:

هنگامی که مجلس عزاداری، موجب انسان سازی گشت؛ تغییر درونی انسان به عرصه جامعه نیز کشیده می شود و آدمی می کوشد تا آرمان های اهل بیت(ع) را در جامعه حکم فرما کند.
به بیان دیگر، عزاداری بر اهل بیت(ع)؛ در واقع با یک واسطه زمینه را برای حفظ آرمان های آنان و پیاده کردن آنها فراهم می سازد. به همین دلیل می توان گفت: یکی از حکمت های عزاداری، ساختن جامعه براساس الگوی ارائه شده از سوی اسلام است.

د. انتقال دهنده فرهنگ شیعی به نسل بعد:

کسی نمی تواند منکر این حقیقت شود که نسل جدید در سنین کودکی، در مجالس عزاداری با فرهنگ اهل بیت(ع) آشنا می شوند. به راستی عزاداری و مجالس تعزیه، یکی از عناصر و عوامل برجسته ای است تا آموزه های نظری و عملی امامان راستین، به نسل های آینده منتقل شود. مراسم عزاداری، به دلیل قالب و محتوا، بهترین راه برای تعلیم و تربیت نسل جدید و آشنایی آنان با گفتار و کردار اهل بیت(ع) است.
ماهیت قیام امام حسین(ع) و نیز آموزه های تربیتی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی عاشورا، در تعالی و بالندگی انسان و جامعه چشم گیر بوده و عناصر رویداد کربلا، مؤلفه های اساسی و اصلی را در ترسیم فرهنگ شیعی رقم زده است که توسط مراسم سوگواری به نسل بعد منتقل می شود.
با توجّه به بیانات، سخنان و شعارهای عاشورا، می توان عناصر انسان ساز، جامعه ساز و فرهنگ ساز را ملاحظه کرد؛ مواردی چون:
عبادت، ایثار، شجاعت، توکل، صبر، امر به معروف و نهی از منکر، نابودی اسلام در شرایط سلطه یزیدیان، حرمت بیعت با کسی چون یزید، شرافت مرگ سرخ بر زندگی ذلّت بار، اندک بودن انسان های راستین در صحنه امتحان، لزوم شهادت طلبی در عصر حاکمیت باطل، زینت بودن شهادت برای انسان، تکلیف مبارزه با سلطه جور و طغیان، اوصاف پیشوای حق، تسلیم و رضا در برابر خواسته خدا، همراهی شهادت طلبان در مبارزات حق جویانه، حرمت ذلّت پذیری برای آزادگان و فرزانگان مؤمن، پل بودن مرگ برای عبور به بهشت برین، آزادگی و جوانمردی، یاری خواهی از همه و همیشه در راه احقاق حق.در این خصوص نگا: فرهنگ عاشورا، صص 268 – 271؛ حسین، عقل سرخ، صص 77 – 119؛ امام حسن و امام حسین(ع)، صص 116 – 121.
درس آزادی به دنیا داد رفتار حسین بذر همت در جان افشاند، افکار حسین
گر نداری دین به عالم، لااقل آزاده باش این کلام نغز می باشد زگفتار حسین
مرگ با عزّت زعیش در مذلّت بهتر است نغمه ای می باشد از لعل دربار حسین
در عین حال موارد ذیل علاوه بر موارد پیش گفته، می توانند حکمت عزاداری بر امام حسین(ع) را تبیین کنند:
1. نوعی اعتراض به ظالمان زمان و حمایت از مظلومان جهان؛
2. عامل تقویت حس عدالت خواهی و انتقام جویی از ستمگران؛
3. زمینه ساز اجتماع شیعیان جهت پیروی و دفاع از حق؛

برخی از روایات در خصوص گریه بر امام حسین(ع) عبارت است از:
1. امام معصوم(ع) فرمود: «هر چشمی در روز قیامت به جهت سختی ها، گریان است؛ مگر چشمی که بر امام حسین(ع) گریسته باشد، این چشم خندان و بشاش است».الخصائص الحسینیه، ص 140.
2. امام رضا(ع) می فرماید: «گریه بر امام حسین(ع) گناهان بزرگ را محو می کند».مسند امام رضا(ع)، ج 2، ص 27 .
3. امام صادق(ع) می فرماید: «کسی که به یاد امام حسین(ع) به مقدار بال مگسی، اشک از چشمانش جاری شود؛ ثوابش بر خداوند است و خداوند به کمتر از بهشت برای او راضی نمی شود».بحارالانوار، ج 44، ص 291.
4. از امام معصوم(ع) نقل شده است: «هر که بگرید یا بگریاند یا حالت اندوه و گریه داشته باشد، بر مصیبت امام حسین(ع)، بهشت برای او واجب می شود».الخصائص الحسینیه، ص 142.
5. امام رضا(ع) می فرماید: «… پسر شبیب! اگر می خواهی برای چیزی گریه کنی، پس برای حسین بن علی(ع) گریه کن که او را ذبح کردند؛ چنان که گوسفند را ذبح می کنند … پسر شبیب! اگر برای حسین چنان گریه کنی که اشک هایت بر گونه هایت جاری شود، خداوند همه گناهان کوچک و بزرگ تو را می آمرزد، اندک باشد یا بسیار …».بحارالانوار، ج 44، ص 285.
در مورد حکمت گریه بر امام حسین(ع) مطالبی بیان شده که به نظر می رسد به تنهایی صحیح نباشد؛ از جمله:
الف. گریه ذاتاً خوب و سبب پالایش روح است؛ که این پالایش روحی در مجالس عزاداری امام حسین(ع) بیشترین ثمربخشی را دارد.
ب. گریه بر امام حسین(ع) به عنوان تشکّر و سپاس از او است؛ ولی این مطلب صحیح نیست؛ زیرا اگر ما موظف به تشکر از امام حسین(ع) بودیم، راه دیگری برای تشکر وجود نداشت که با آه و اندوه و حزن این سپاس را عینی سازیم و اصلاً آیا آن حضرت نیازمند به تشکّر است؟!
ج. امام حسین(ع) از گریه ما بهره مند می گردد؛ از آنجا که با گریه به رشد معنوی می رسیم و واسطه این فیض یاد امام حسین(ع) است در نتیجه به مقامات آن حضرت نیز اضافه می شود.
د. برخورداری از ثواب و شفاعت؛
این فوائد هر چند براساس بعضی تحلیل ها و روایات در حد خود صحیح است؛ ولی آیا نمی توان حکمت مهم تر، با ارزش تر و فراتر از معاملات این چنینی، در ورای گریه در نظر گرفت تا مجبور شویم حکمت گریه بر امام حسین(ع) را در یک شفاعت و ثواب و یا تشکر، منحصر و محدود سازیم؟!
با توجه به آنچه که در حقیقت گریه رشد روحانی و تقوا و نیز فلسفه عزاداری امام حسین(ع) مطرح است؛ می توان گفت حکمت گریه بر اباعبدالله(ع) دو امر مهم و اساسی است که هر یک به نوبه خود اثر وضعی خاصی بر جای می گذارند:
یکم. بُعد اخلاقی؛ چنان که روشن است، گریه ارزشی در فرهنگ شیعی اولاً، گریه ای است که موجب تعالی و رشد روح است و ثانیاً سرچشمه آن معرفت است. گریه بر امام حسین(ع)، یا به جهت یاد کردن غم و اندوه از دست دادن عاشق حقیقی خداوند متعال است که تجلی گاه اوصاف الهی بود و مؤمنان، بوی گل را از گلاب او استشمام می کردند.
چون که گل رفت و گلستان شد خراب بوی گل را از که بوییم، از گلاب
و یا به دلیل عقب ماندگی روحی و نداشته های خود، در مقابل مناقب و فضایل آن بزرگوار و یاران باوفایش است. در واقع گریه بر این است که حبیب بن مظاهر که بود و چه داشت و من کیم و چه در کف دارم؟ اشک ریختن بر علی اکبر، ناله بر خود است که آن جوان رشید چه فضایلی را دارا بود و من تا چه اندازه آن خصلت ها را دارم؟ و …
اگر گریه ما از این منشأ دور است، باید بکوشیم اشک و آه خود را به این سمت سوق دهیم تا بر اثر آن، روحمان تعالی یابد. در حقیقت این گریه، نشان دادن دردی است که انسان را به حرکت و جوشش وامی دارد تا خود را به آن درجه از کمالات برساند و این چنین اشکی انسان ساز است.
دوم. بعد اجتماعی؛ اگر گریه بر اباعبدالله(ع)، از سر معرفت باشد و منشأ آن نیز بعد اخلاقی این حرکت باشد؛ قطعاً این حزن و اندوه، پس از آن که موجب تحوّل درونی انسان گردید، زمینه را برای تحولات اجتماعی فراهم می سازد. وقتی گریه بر امام حسین(ع)، گریه ای در جهت تعالی روح شد و موجب گردید که آدمی در فضایل اخلاقی و فردی خود، تأمل و تجدیدنظر کند؛ قطعاً این تحوّل درونی، زمینه را برای ساختن اجتماعی در راستای اهداف متعالی اسلام فراهم خواهد ساخت.
زمانی که انسان متوجّه شد که حضرت ابا عبدالله(ع) برای چه، چرا و چگونه دست به قیام زد و آن اثر جاودانه را بر قلم خون، بر صفحه تاریخ نگاشت و با این معرفت بر اثر گریه درونش متحول گردید؛ این تغییر بر عرصه جامعه نیز کشیده می شود و او می کوشد تا جلوی فساد وانحراف دین را گرفته و آزادی، جوانمردی و دینداری را نه تنها در روح خود، بلکه در جامعه نیز حکم فرما سازد.
به بیان دیگر، در واقع گریه بر اباعبدالله(ع)، با یک واسطه زمینه را برای حفظ آرمان های آن حضرت و پیاده کردن آن فراهم می سازد و به همین دلیل می توان گفت: یکی از حکمت های گریه بر امام حسین(ع)، ساختن جامعه براساس الگوی ارائه شده از سوی او است و شاید مراد از این که گفته می شود: «ان الاسلام بدؤه محمدی و بقائه حسینی» همین باشد که بقای مکتب اسلام – خصوصاً تشیع – وام دار گریه بر امام حسین(ع) است.
مطالعه بیشتر:
سیاهپوشی در سوگ ائمه نور، صص 195 – 200، 129-155، 76 و 77.
حماسه حسینی/ شهید مطهری