اختلال کم‌توجهی ــ بیش‌فعالی (ADHD) نوعی اختلال در سلامت روان است که باعث بروز بیش‌فعالی می‌شود؛ افراد مبتلا به ADHD عموماً توانایی تمرکز بر یک کار واحد و نشستن برای مدت طولانی در یک جا را ندارند.

علائم بیش‌فعالی

مشکل در تمرکز کردن بر انجام یک کار، فراموش کردن وظایف و مسئولیت‌ها، پریشانی خاطر بیش از حد، ناتوانی در نشستن به‌مدت طولانی برای انجام کار واحد، پرحرفی و قطع کردن حرف دیگران برای صحبت کردن از نشانه‌های بارز این اختلال هستند؛ همچنین این اختلال، در کودکان بیشتر با علائمی مانند آشفتگی در بروز عواطف، بی‌قراری، انجام کارها به‌صورت ناتمام، ناتوانی در تمرکز سر کلاس درس و فرار از انجام دادن تکالیف مدرسه بروز پیدا می‌کند.

بیش از 60 درصد کودکان مبتلا به ADHD، در بزرگسالی نیز علائم بیش‌فعالی از خود نشان می‌دهند اما علائم و مشکلات بسیاری از آن‌ها با رسیدن به سنین بزرگسالی، کاهش می‌یابد؛ اختلال کم‌توجهی و بیش‌فعالی درمان‌نشده در بزرگسالان، می‌تواند بر بسیاری از جنبه‌های زندگی‌شان تأثیر منفی بگذارد؛ علائمی مانند مشکل در مدیریت زمان، فراموشی و بی‌حوصلگی می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در محل کار، خانه و روابط این افراد شود.

بیش‌فعالی در پسران، دو برابر دختران شیوع دارد و آمارها نشان می‌دهد یک‌دهم کودکان، مبتلا به بیش‌فعالی هستند یا علائم اولیه آن را دارند.

علت بیش‌فعالی چیست؟

با وجود اینکه اختلال کم‌توجهی ــ بیش‌فعالی مشکلی تقریباً شایع بین کودکان است، هنوز دانشمندان علت اصلی بروز آن را کشف نکرده‌اند اما مطالعات نشان می‌دهد عوامل ژنتیکی و عصبی می‌تواند در بروز این اختلال مؤثر باشد.

برخی مقالات نیز “کاهش دوپامین” را از عوامل مؤثر در بروز چنین اختلالی دانسته‌اند؛ دوپامین، یک انتقال‌دهنده عصبی است که در ایجاد پاسخ‌های احساسی نقش دارد؛ یافته‌های تحقیقاتی دیگر نشان می‌دهد که مغز افراد مبتلا به بیش‌فعالی و کم‌توجهی، ماده خاکستری کمتری دارد؛ ماده خاکستری مغز، بخشی از مغز است که در گفتار، عملکرد عضلات، خودکنترلی و تصمیم‌گیری نقش اساسی دارد. 1

انواع کودکان بیش فعال

بیش فعالی دارای ویژگی های بارزی است که شامل پرتحرکی، کمبود توجه و تمرکز، بروز اعمال ناگهانی و غیرقابل پیش بینی می شود. این اختلال سه نوع است؛
اختلال اول: در گونه اول که کودک فقط در توجه و تمرکز مشکل دارد.

اختلال دوم: در نوع دوم فقط پرتحرکی دیده می شود و بالاخره نوع ترکیبی که کودک هم پرتحرک است و هم مشکل توجه و تمرکز دارد این اختلال در کودکان دبستانی و در پسرها سه تا پنج برابر شایع تر از دختران است و بیشتر در پسران اول خانواده مشاهده می شود.

اختلال سوم: معمولا اختلال از سه سالگی به بعد تشخیص داده می شود. کودکان مبتلا در دوره شیرخواری اکثرا پرتحرک هستند و دست ها و پاهای خود را زیاد حرکت می دهند؛ کم خواب، کم غذا هستند و زیاد گریه می کنند.

تشخیص بیش فعالی

تشخیص بیش فعالی با یک آزمون خاص امکانپذیر نیست. مجموعه ای از این علائم باید (حداقل در مدت شش ماه) مورد بررسی قرار بگیرد. کودک این موارد را معمولا قبل از هفت سالگی نشان می دهد. همچنین کودکی که دارای این نشانه هاست با رفتارهایش اطرافیان خود را در محیط های مختلفی مانند مدرسه یا خانه دچار مشکل می کند و حتی با گروه دوستان و همسالان خود نیز به راحتی کنار نمی آید.

در مقابل این دسته از پدر و مادرها، والدینی هستند که نمی خواهند مشکل کودک خود را بپذیرند و معمولا با بهانه آوردن از هشدارهای معلمان و سایر اطرافیان طفره می روند. این افراد از درمان این اختلال واهمه دارند و گمان می کنند داروهایی که توسط پزشک تجویز می شود برای فرزندشان عوارض دارد. این در حالی است که اگ راین کودکان در زمان مناسب درمان نشوند، نمی توانند در امور آموزشی و فعالیت های اجتماعی خود موفق عمل کحنند و ممکن است برای خودو اطرافیانشان مشکل آفرین باشند. 2

در صورت مشاهده علائم بیش فعالی کودک چه باید کرد؟

درمان بیش فعالی به میزان شدت وضعیت کودک شما و همچنین سن او بستگی دارد. به طور ایده آل، روند درمان باید شامل تیمی از متخصصان با تجربه و آموزش دیده در زمینه‌ی اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) باشد.

درمان­های غیر دارویی برای برخی از علامت ­های کودک بیش فعال

اگر فرزند شما دارای بیش فعالی خفیف تا متوسط است، اولین قدم معمولاً برای شما و فرزندتان این است که به یک کلاس و یا جلسه‌ی آموزش والدین مراجعه کنید. مهم است که بدانید این بدان معنا نیست که شما والدین بدی هستید: کودکان مبتلا به بیش فعالی به قوانین و راهنمایی متفاوتی از والدین خود نسبت به فرزندان دیگر احتیاج دارند. گاهی اوقات فرزند شما نیز به یک برنامه درمانی گروهی با هدف بهبود رفتار ارجاع داده می‌شود. خانواده درمانی نیز ممکن است مفید باشد. جلسه‌ی مشاوره‌ی والدین ممکن است مواردی مانند موارد زیر را شامل شود:

مهارت‌های یادگیری برای مدیریت و کاهش رفتار مشکل‌دار.

یادگیری روش‌های مؤثرتر برای برقراری ارتباط با فرزند خود.

به شما در درک احساسات و رفتارهای کودک کمک می‌کند.

اگر فرزند شما دچار اختلال بیش فعالی شدید (ADHD) است، یا هنگامی که درمان‌های غیر دارویی مفید واقع نشده‌اند، معمولاً دارو توصیه می‌شود.

داروهای بیش فعالی 

داروهای مورد استفاده برای بیش فعالی سال‌هاست که مورد استفاده قرار می‌گیرد و در بسیاری از کودکان اثرات خوبی دارد. این داروها معمولاً برای کودکان کمتر از 6 سال تجویز نمی‌شود. درمان با داروها با نظارت پزشک متخصص در اختلالات رفتاری کودک انجام می‌شود.

یا متیل فنیدات )ریتالین) یا آتوموکستین معمولاً داروهای اولیه‌ای هستند که برای بیش فعالی و اختلال توجه استفاده می‌شود. متیل فنیدات رایج‌ترین دارو است. دگزامفتامین یا لیز دگزامفتامین (lisdexamfetamine) برای کودکانی که به این داروها پاسخ نمی دهند، استفاده می‌شود. در صورت مناسب بودن یا مؤثر بودن داروهای دیگر، می‌توان از گوانفاسین (Guanfacine) نیز استفاده کرد.

متیل فنیدات یا همان ریتالین چگونه عمل می‌کند؟ 

متیل فنیدات با افزایش مقدار ماده شیمیایی مغز به نام دوپامین در قسمت‌های خاصی از مغز عمل می‌کند. بخش‌هایی که روی آن کار می‌شود، وظیفه‌ی خودکنترلی و توجه را دارند. افزایش مقدار دوپامین در این مناطق از مغز آن‌ها را به سمت کار بهتر ترغیب می‌کند. سپس این کار کمک می‌کند تا توجه و تمرکز کودک شما بهبود یابد. شایع‌ترین عوارض جانبی که باید در هنگام مصرف متیل فنیدات مراقب آن‌ها باشید، مشکل در خواب (بی‌خوابی)، کاهش اشتها و کاهش وزن است.

سرعت اثربخشی ریتالین چگونه است؟

ریتالین یا متیل فنیدات با عملکرد کوتاه مدت، حدوداً در طی 20 دقیقه شروع به کار می‌کند و 3 تا 4 ساعت ادامه می‌یابد. نسخه طولانی مدت این دارو، زمان طولانی‌تری را برای شروع کار صرف می‌کند اما حدود 12 ساعت دوام دارد. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا تأثیر کامل دارو را ببینید.

چه مدت کودک من نیاز دارد دارو استفاده کند؟ 

معمولاً مصرف دارو برای چند سال ادامه خواهد داشت. هنگامی که کودک به سن نوجوانی رسید، توصیه می‌شود که هر سال دوز کمتری از این داروها امتحان شوند. این کار برای اطمینان از این است که آیا داروها هنوز لازم است یا خیر.

آیا این داروها بی خطر هستند؟ 

بحث‌های ضد و نقیضی در مورد استفاده از داروها برای درمان بیش فعالی وجود دارد. دستورالعمل‌های مؤسسه ملی سلامت و مراقبت‌های ویژه (NICE) توصیه می‌کند که در مواردی که سایر درمان‌ها مؤثر نبوده‌اند، این داروها همچنان در درمان  بیش فعالی شدید و در شرایط خفیف‌تر مفید و مهم هستند. فواید مصرف این داروها در کودکان بالاتر از 6 سال مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی معمولاً بیش از خطرات احتمالی آن است. به نظر نمی‌رسد که این داروها هنگام استفاده در کودکان، پتانسیل اعتیاد آور داشته باشند.

آیا تغییر رژیم غذایی در بهبود علائم بیش فعالی کودکان مؤثر است؟

نوع رژیم غذایی احتمالاً باعث ایجاد بیش فعالی نمی‌شود، اما تغییر در رژیم غذایی ممکن است در بعضی موارد کمک کننده باشد، اگرچه در همه موارد اینگونه نیست. این می‌تواند به این معنا باشد که برخی از کودکان ممکن است تحت تأثیر منفی برخی غذاها یا مواد افزودنی خاصی قرار می‌گیرند.

تغییرات رژیم غذایی برای درمان بیش فعالی سال‌هاست که به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تغییرات به صورت زیر هستند:

مکمل‌هایی از موادی که به نظر می‌رسد کمبود آن‌ها وجود دارد. به عنوان مثال، مکمل‌های اسیدهای چرب مانند امگا 3 و امگا 6؛ و یا قطع مصرف مواد غذایی که به نظر مضر می‌آیند. به طور مثال، قطع غذاهای حاوی رنگ مصنوعی و سایر مواد افزودنی.

پزشکان توصیه می‌کنند ، در صورت وجود ارتباط واضح بین خوردن غذاهای خاص و رفتار کودک ، باید به پزشک متخصص مراجعه کرد. سر از خود یک رژیم محدود کننده و سختی را امتحان نکنید. اگر فکر می‌کنید رژیم غذایی ممکن است عاملی مؤثر در درمان کودک باشد، به شما توصیه می‌شود از پزشک معالج خود بخواهید تا شما را به یک متخصص مربوطه معرفی کند. یک متخصص تغذیه می‌تواند شما را در این زمینه راهنمایی کند و اطمینان بدهد که هر رژیم غذایی مشخصی، حاوی طیف گسترده‌ای از مواد مغذی مورد نیاز یک کودک در حال رشد است.

همچنین توصیه می‌شود همه کودکان مبتلا به بیش فعالی باید از رژیم متعادل، تغذیه مناسب و ورزش منظم برخوردار باشند. 3

پی نوشت:
1.www.tasnimnews.com
2.www.asriran.com
3.www.anjomanmaaref.com