در قرآن کریم آمده است «وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِکَةِ اسْجُدُوا لآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِیسَ أَبی وَ اسْتَکْبَرَ وَ کانَ مِنَ الْکافِرِینَ»۱ آیا استثنای موجود در آیه نشان دهنده فرشته بودن شیطان نیست؟ همان گونه که واضح است شیطان قبل از عصیانش از فرشتگان مقرّب درگاه الاهی بود و سالیان دراز خدا را عبادت می کرد. به راستی چه تفاوتی بین فرشته و جن وجود دارد؟

1- شیطان یا ابلیس جن بود نه فرشته: «فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِیسَ کانَ مِنَ الْجِنِّ؛ پس سجده کردند جز ابلیس که از جن بود.»2 افزون بر این، شیطان به تصریح قرآن از جنس آتش بود،3 ولى در هیچ جاى قرآن نیامده است که فرشتگان از آتش خلق شده اند. همچنین قرآن آشکارا از عصیان ابلیس سخن مى گوید؛ در حالى که فرشتگان به دلیل ماهیّت خلقتشان به هیچ وجه عصیان نمى کنند.42. بر اساس آیات قرآن که طرح تفصیلى و تفسیر آن در این مجال ممکن نیست، جن مانند انسان موجودى مختار و صاحب اراده است و هنگامى که در دو راهى قرار مى گیرد، یکى را بر مى گزیند.5 بنابراین، از آن جا که شیطان جن است، موجودى انتخابگر و صاحب اراده شمرده مى شود و توان سرپیچى از فرمان خداوند دارد.
ابلیس به دلیل عبادت زیاد – به تعبیر حضرت على)ع( شش هزار سال که هر روز آن هزار سال است عبادت کرد6 – در شمار فرشتگان جاى گرفت. به همین سبب، فرمان سجده براى آدم که خطاب به فرشتگان صادر شد، وى را نیز شامل گردید.
بنابراین، ابلیس به دلیل عبادت فراوان از حیث مقام و رتبه همردیف فرشتگان شده بود؛ هر چند ماهیّت وجودى اش همان جن بود و صاحب اختیار و اراده به شمار مى آمد.7

1. بقره(34 :(2.
2. کهف(50 :(18.
3. اعراف (112 :(7
4. انبیاء(36 :(21 و 37.
5. ذاریات(56 :(51؛ انعام(130 :(6؛ جن(14 15 :(72 و 11؛ بقره(24 :(2؛ تحریم(6 :(66؛ اعراف(38 :(7.
6. نهج البلاغه، خطبه قاصعه.
7. براى اطلاع بیش تر ر. ک: معارف قرآن، محمدتقى مصباح یزدى، ج 1، ص 295 و 296؛ تفسیر نمونه، ج 12، ص 267 – 265.