دروغ‌های جائز از نظر روایات (نه قرآن)

دروغ مصلحتی را همه شنیده‌اند و گفته‌اند. خبر ناصحیحی که به منظور منافع شخصی و برای بیرون آمدن از شرایط نامناسب گفته می‌شود را امروزه با نام دروغ مصلحتی می‌شناسیم. دروغ گفتن در اسلام حرام است، این حکمی است که صراحتاً در آیات قرآن به آن اشاره شده است و روایات نیز آن را تأیید کرده‌اند، اما در روایات مواردی مطرح شده‌اند که دروغ گفتن در آن شرایط را مجاز اعلام کرده‌اند، این روایات در اصل تفسیری هستند از آیات قرآن کریم و بیانگر حکم دروغ مصلحتی از دیدگاه قرآن هستند.

۱. دروغ در حالت ضرورت

دروغ گفتن در حالت ضرورت و اضطرار اشکالی ندارد. امام صادق (ع) در حدیثی می‌فرماید: «هر مسلمانی که در مورد مسلمانی دیگر سؤال شود و او هم با راست‌گویی خود، زیانی به آن مسلمان برساند، از دروغگویان به حساب می‌آید و اگر با دروغ گفتن درباره مسلمانی سودی به او برساند، از راستگویان محسوب می‌گردد.»

پس در هنگامی که ضرر قابل توجهی متوجه فردی می‌شود می‌توان با دروغ گفتن از آن ضرر پیش گیری کرد.

۲. دروغ برای آشتی دادن

اصلاح امور میان افراد کار بسیار پسندیده ایست. تا جایی که امام صادق (ع) می‌فرمایند: «فردی که در صدد اصلاح است، دروغگو نیست.» و در جایی دیگر نیز فرمودند: «نسبت به هر دروغی، دروغگو روزی مورد بازخواست قرار خواهد بود، جز دروغ در سه مورد، … مردی که بین دو نفر صلح برقرار نماید (بدین سان که:) سخنی به یک طرف القا کند که به طرف دیگر نمی‌گوید، مقصودش از این کار، اصلاح بین آن دو باشد.»

۳. دروغ در جنگ با دشمن

زمانی که مسلمانان در جنگ با دشمنان هستند می‌توانند آزاده به دشمن دروغ بگویند و اخبار ناصحیح به دست آن‌ها برسانند. این کار موجب اعتلای مسلمانان در جنگ می‌شود و جائز است. چندین روایت در این زمینه در دست هست که طبق نظر کارشناسان علوم حدیث ضعف دارند، اما از آنجایی که در جنگ مسئله سود و زیان مسلمانان است و این ضرر ممکن است بسیار قابل توجه باشد پس طبق قاعده هیچ اشکالی ندارد و به خاطر قرار گرفتن در موقعیت اضطرار می‌توان دروغ گفت و حرام نیست.

دروغ مصلحتی از دیدگاه قرآن

قرآن کریم آیات متعددی در باب دروغ و دروغ گفتن دارد. این آیات همگی در مذمت دروغ هستند. نکته قابل توجه در این مسئله این است که قرآن و روایات در کنار یکدیگر هستند و تفسیر این دو باید به کمک یکدیگر باشد.
در مورد مسئله دروغ گفتن نیز همینطور است. چیزی به نام دروغ مصلحتی از دیدگاه قرآن وجود ندارد، اما آیات بسیاری درباره دروغ گفتن سخن گفته‌اند که با مراجعه به روایات و جمع آن‌ها با قرآن می‌توان به دیدگاه قرآن و در کل دیدگاه اسلام درباره دروغ مصلحتی یا دروغ مجاز دست پیدا کرد. چند نمونه قرآنی را در ادامه می‌خوانیم:

۱. لعن پروردگار بر فرد دروغگو

«وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَیهِ إِنْ کانَ مِنَ الْکاذِبِینَ» نور-۷
ترجمه:
«و بار پنجم قسم یاد کند که لعن خدا بر او باد اگر از دروغگویان باشد.»

۲. به حرف‌هایتان عمل کنید!

در آیه بسیار زیبا و تکان دهنده از قرآن می‌خوانیم که خداوند از انسان می‌خواهد به حرف هایی که میزند عمل کند. مشکلی که هم اکنون در جوامع مختلف شیوع دارد و موجب آسیب‌های بسیاری است.

«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ، کبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ» صف –۲، ۳
ترجمه:
«ای کسانی که ایمان آورده‌اید، چرا سخنانی می‌گویید که به کارشان نمی‌بندید؟

خداوند سخت به خشم می‌آید که چیزی بگویید و به جای نیاورید»

۳. دروغگو بی ایمان است

آیه‌ای از قرآن افراد دروغگو را افرادی بی ایمان معرفی می‌کند این تعبیر هشداری است جدی برای افرادی که بدون در نظر گرفتن احکام الهی دروغ میگویند و به توجیه و دلایل بی اساس این گناه بزرگی که مرتکب می‌شوند را کوچک می‌شمارند.

«إِنَّما یفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذینَ لا یؤْمِنُونَ بِآیاتِ اللَّهِ وَ أُولئِکَ هُمُ الْکاذِبُونَ» نحل-۱۰۵
ترجمه:
«دروغ را فقط کسانی می‌سازند که آیه‌های خدا را باور ندارند و آن‌ها خودشان دروغگویانند.»

۴. دروغگو از هدایت محروم است

فردی که دروغ می‌گوید از نعمت‌های زیادی محروم می‌شود. طبق این آیه از قرآن افراد دروغگو از هدایت محروم هستند.

«إِنَّ اللَّهَ لَا یهْدِی مَنْ هُوَ کاذِبٌ کفَّارٌ» زمر-۳
ترجمه:
«خدا هرگز آن کس را که بسیار دروغگو و کافر نعمت است هدایت نخواهد کرد.»

منبع: سایت ستاره