استقرار و نفوذ یک مذهب در میان یک قوم، امری نه دفعی بلکه به صورت تدریجی است. ما نباید به دنبال تاریخ خاص و معینی باشیم. با ورود اسلام به ایران ، در سده هفتم میلادی تا زمان یکپارچگی ایران در سده شانزدهم میلادی به دست صفویان، اکثریت ایرانیان سنی بودند. این مسأله ریشه در حاکمیت اسلام سنی و دور بودن شیعیان از حکومت بوده است .
از زمانی که اولین ایرانی به تشیع گرایش یافته تا زمانی که تشیع در ایران فراگیر شد و اکثریت ایرانیان را شیعیان تشکیل دادند، حدود 10 قرن به طول انجامیده باشد.
اتفاقاتی که طی 10 قرن اولیه اسلام در ایران به وقوع پیوست باعث فراگیری تشیع در ایران شد که به اجمال می توان آنها را اینگونه مرور کرد:
1. نخست آنکه «جناب سلمان» صحابه با وفای پیامبر و اهل بیت، فردی ایرانی و شیعی بود. در یمن نیز ایرانیانی وجود داشتند که متمایل به سمت اهل بیت بودند. یمن توسط حضرت علی (ع) و در زمان حیات رسول اکرم (ص) به اسلام ایمان آورد و اهل یمن از همان زمان با حضرت علی (ع) آشنا شدند؛ در حالی که ساحل خلیج فارس تا یمن تحت نفوذ ایران بود.
2. در دوره خلیفه دوم، وی تبعیض هایی بین عرب و عجم قائل شد که موجب آزردگی خاطر ایرانیان گردید. پس از کشته شدن خلیفه دوم به دست یک ایرانی، فرزند وی چند تن از ایرانیان موجود در مدینه را به قتل رساند. اما وقتی حضرت علی(ع) به حکومت رسید اعلام کرد که بین عرب و عجم تفاوتی نیست و عرب هیچ گونه فضلی بر عجم ندارد و این باعث شد تا ایرانیان به حضرت علی(ع) گرایش پیدا کنند. همچنانکه «امام زین العابدین(ع)» با خریدن و آزاد کردن تعداد زیادی از بردگان و بندگان غیر عرب، جمعیت زیادی از موالیان در مدینه ایجاد کرد که محب اهل بیت(ع) بودند.
3.پس از شهادت امام حسین علیه السلام ایرانیان متوجه شدند از اسلام دو قرائت وجود دارد: اسلام یزیدی و اسلام حسینی. بنی امیه با آن سابقه ظلم ها و اعمال تبعیض ها نمی توانست در قلوب ایرانیان جایی داشته باشد و به صورت طبیعی ایرانیان به سوی امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) گرایش پیدا کردند و بعدها در سقوط بنی امیه بیشترین کمک ها را نمودند. زیرا بنی عباس با شعار حمایت از آل محمد (ص) قیام کردند. اما بعد معلوم شد که این جریان نیز با جریان اهل بیت فاصله دارد.
4.در طول تاریخ، برخی از شاگردان امام جعفر صادق و سایر ائمه ـ علیهم السلام ـ در ایران حضور یافتند و به طور گسترده مکتب اهل بیت(ع) را تبلیغ کرده و ایرانیان را به مذهب آنان دعوت می کردند.
5. حضور حضرت امام رضا(ع) در خراسان عامل دیگری است. یکی از دلایلی که «مأمون» می خواست امام رضا(ع) را ولیعهد کند، مقابله با عرب هایی بود که از برادرش «امین» حمایت می کردند. تحلیل وی این بود که با ولایت عهدی امام رضا(ع) هم ایرانیان شیعی را به سوی خود جذب خواهد کرد و هم شیعیان عرب؛ و این باعث تقویت قدرت وی و ضعف امین خواهد شد.
6. بسیاری از امام زادگان از ظلم «منصور دوانیقی» و دیگر خلفای ستمگر به ایران آمدند و پراکندگی آنان در سراسر ایران عامل دیگری در گسترش تشیع در ایران بود. همانطور که حضور «حضرت معصومه(س)» در قم، «حضرت شاه چراغ(ع)» در شیراز و «حضرت عبدالعظیم(ع)» در ری، از دلایل مهم روی آوری مردم ایران به سمت تشیع است.
7 . در عصر سلاطین شیعه آل بویه موجبات تبلیغ مکتب اهل بیت(ع) بیش از پیش فراهم شد و کتب مهم شیعی مثل تهذیب، استبصار، کافی و من لایحضره الفقیه در این زمان تألیف شد. بزرگانی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، سید مرتضی و سید رضی توانستند در این عصر اسلام شیعی را به مردم معرفی نمایند.
8 .در دوره ایلخانان، حضور علامه حلی به مدت 10 سال در ایران و آزادی وی در بیان احکام و مهارت او در فقه و کلام و نیز تلاش های «خواجه نصیر الدین طوسی» عامل دیگری در این زمینه است.
9. تاسیس دولت صفویه و اعلام تشیع به عنوان مذهب رسمی و حضور و دعوت از علمای شیعه از سراسر جهان اسلام
این همه سبب شد تا بالاخره در عصر صفویه پس از طی 10 قرن، اسلام شیعی در ایران گسترش یابد و به صورت یک مکتب و مذهب فراگیر در این کشور معرفی شود.
از ابتدای دوره هخامنشی که تمام ایران کنونی به اضافه قسمت هایی از کشورهای همسایه, تحت یک فرمان در آمد, تقریبا 2500 سال می گذرد. از این بیست و پنج قرن, نزدیک به چهارده قرن آن را, ما با اسلام به سر برده ایم و این دین و متن زندگی ما وارد و جزو زندگی ما بوده است. با اداب این دین, کام اطفال خود را برداشته ایم؛ با آداب این دین, زندگی کرده ایم, با آداب این دین, خدای یگانه را پرستیده ایم و با آداب این دین, مرده های خود را به خاک سپرده ایم. تاریخ, ادبیات, سیاست, قضاوت و دادگستری, فرهنگ و تمدن, شؤون اجتماعی و بالاخره همه چیز ما توام با این دین بوده است. نیز به اعتراف همه مطلعین, ما در این مدت, خدمات ارزنده و فوق العاده غیر قابل توصیفی به تمدن اسلامی نموده ایم و در ترقی و تعالی این دین و نشر آن در میان سایر مردم جهان, از سایر ملل مسلمان _ حتی خود اعراب _ بیشتر کوشیده ایم. هیچ ملتی به اندازه ما در نشر, اشاعه, ترویج و تبلیغ این دین فعالیت نکرده است. مسائل مشترک اسلام و ایران, هم برای اسلام افتخار آمیز است, هم برای ایران؛ برای اسلام به عنوان یک دین که به حکم محتوای غنی خود, ملتی با هوش, متمدن و صاحب فرهنگ را شیفته خویش ساخته است و برای ایران به عنوان یک ملت که به حکم روح حقیقت خواه و بی تعصب فرهنگ دوست خود, بیش از هر ملت دیگر, برابر حقیقت خضوع کرده و در راهش فداکاری نموده است.
ایرانی, روح خود را با اسلام سازگار دید و گم گشته خویش را در اسلام یافت. مردم ایران بیش از هر ملت دیگری, به روح و معنای اسلام توجه داشتند؛ به همین دلیل, توجه ایرانیان به خاندان رسالت, از هر ملت دیگر بیشتر بود و تشیع در میان ایرانیان نفوذ بیشتری یافت؛ یعنی ایرانیان, روح و معنای اسلام را در نزد خاندان رسالت یافتند و فقط خاندان رسالت بودند که پاسخگوی پرسش ها و نیازهای واقعی روح ایرانیان بودند. (خدمات متقابل اسلام و ایران, صص 15, 49, 50 و 136)
درهر صورت باید توجه داشته باشید که تشیع در ایران از تشیع مسلمانان عرب سرچشمه گرفته است نه اینکه مستقلا در ایران تشیع به وجود آمده باشد .پیش از اینکه در ایران تشیعی به وجود بیاید در در زمان خود پیامبر به وجود آمده بود و در کوفه همه مردم شیعه بودند .یکی از عوامل تشیع ایرانیها همین کوفیان بودند و از همین کوفه عده ای از اشعریان به قم آمدند و اساس تشیع را پی ریزی کردن .برای اطلاعات کامل به کتاب (تاریخ پیدایش تشیع در ایران )
مراجعه کنید . و بالاخره نگاهی واقع بینانه به واقعیات تاریخی بیانگر این واقعیت است که همواره در طول تاریخ تا به امروز تنها شیعه بوده که به عنوان سدی محکم جلوی نفوذ و توطئه های استعمارگران در جهان اسلام ایستادگی نموده است .
از زمانی که اولین ایرانی به تشیع گرایش یافته تا زمانی که تشیع در ایران فراگیر شد و اکثریت ایرانیان را شیعیان تشکیل دادند، حدود 10 قرن به طول انجامیده باشد.
اتفاقاتی که طی 10 قرن اولیه اسلام در ایران به وقوع پیوست باعث فراگیری تشیع در ایران شد که به اجمال می توان آنها را اینگونه مرور کرد:
1. نخست آنکه «جناب سلمان» صحابه با وفای پیامبر و اهل بیت، فردی ایرانی و شیعی بود. در یمن نیز ایرانیانی وجود داشتند که متمایل به سمت اهل بیت بودند. یمن توسط حضرت علی (ع) و در زمان حیات رسول اکرم (ص) به اسلام ایمان آورد و اهل یمن از همان زمان با حضرت علی (ع) آشنا شدند؛ در حالی که ساحل خلیج فارس تا یمن تحت نفوذ ایران بود.
2. در دوره خلیفه دوم، وی تبعیض هایی بین عرب و عجم قائل شد که موجب آزردگی خاطر ایرانیان گردید. پس از کشته شدن خلیفه دوم به دست یک ایرانی، فرزند وی چند تن از ایرانیان موجود در مدینه را به قتل رساند. اما وقتی حضرت علی(ع) به حکومت رسید اعلام کرد که بین عرب و عجم تفاوتی نیست و عرب هیچ گونه فضلی بر عجم ندارد و این باعث شد تا ایرانیان به حضرت علی(ع) گرایش پیدا کنند. همچنانکه «امام زین العابدین(ع)» با خریدن و آزاد کردن تعداد زیادی از بردگان و بندگان غیر عرب، جمعیت زیادی از موالیان در مدینه ایجاد کرد که محب اهل بیت(ع) بودند.
3.پس از شهادت امام حسین علیه السلام ایرانیان متوجه شدند از اسلام دو قرائت وجود دارد: اسلام یزیدی و اسلام حسینی. بنی امیه با آن سابقه ظلم ها و اعمال تبعیض ها نمی توانست در قلوب ایرانیان جایی داشته باشد و به صورت طبیعی ایرانیان به سوی امام حسین(ع) و اهل بیت(ع) گرایش پیدا کردند و بعدها در سقوط بنی امیه بیشترین کمک ها را نمودند. زیرا بنی عباس با شعار حمایت از آل محمد (ص) قیام کردند. اما بعد معلوم شد که این جریان نیز با جریان اهل بیت فاصله دارد.
4.در طول تاریخ، برخی از شاگردان امام جعفر صادق و سایر ائمه ـ علیهم السلام ـ در ایران حضور یافتند و به طور گسترده مکتب اهل بیت(ع) را تبلیغ کرده و ایرانیان را به مذهب آنان دعوت می کردند.
5. حضور حضرت امام رضا(ع) در خراسان عامل دیگری است. یکی از دلایلی که «مأمون» می خواست امام رضا(ع) را ولیعهد کند، مقابله با عرب هایی بود که از برادرش «امین» حمایت می کردند. تحلیل وی این بود که با ولایت عهدی امام رضا(ع) هم ایرانیان شیعی را به سوی خود جذب خواهد کرد و هم شیعیان عرب؛ و این باعث تقویت قدرت وی و ضعف امین خواهد شد.
6. بسیاری از امام زادگان از ظلم «منصور دوانیقی» و دیگر خلفای ستمگر به ایران آمدند و پراکندگی آنان در سراسر ایران عامل دیگری در گسترش تشیع در ایران بود. همانطور که حضور «حضرت معصومه(س)» در قم، «حضرت شاه چراغ(ع)» در شیراز و «حضرت عبدالعظیم(ع)» در ری، از دلایل مهم روی آوری مردم ایران به سمت تشیع است.
7 . در عصر سلاطین شیعه آل بویه موجبات تبلیغ مکتب اهل بیت(ع) بیش از پیش فراهم شد و کتب مهم شیعی مثل تهذیب، استبصار، کافی و من لایحضره الفقیه در این زمان تألیف شد. بزرگانی چون شیخ صدوق، شیخ مفید، شیخ طوسی، سید مرتضی و سید رضی توانستند در این عصر اسلام شیعی را به مردم معرفی نمایند.
8 .در دوره ایلخانان، حضور علامه حلی به مدت 10 سال در ایران و آزادی وی در بیان احکام و مهارت او در فقه و کلام و نیز تلاش های «خواجه نصیر الدین طوسی» عامل دیگری در این زمینه است.
9. تاسیس دولت صفویه و اعلام تشیع به عنوان مذهب رسمی و حضور و دعوت از علمای شیعه از سراسر جهان اسلام
این همه سبب شد تا بالاخره در عصر صفویه پس از طی 10 قرن، اسلام شیعی در ایران گسترش یابد و به صورت یک مکتب و مذهب فراگیر در این کشور معرفی شود.
از ابتدای دوره هخامنشی که تمام ایران کنونی به اضافه قسمت هایی از کشورهای همسایه, تحت یک فرمان در آمد, تقریبا 2500 سال می گذرد. از این بیست و پنج قرن, نزدیک به چهارده قرن آن را, ما با اسلام به سر برده ایم و این دین و متن زندگی ما وارد و جزو زندگی ما بوده است. با اداب این دین, کام اطفال خود را برداشته ایم؛ با آداب این دین, زندگی کرده ایم, با آداب این دین, خدای یگانه را پرستیده ایم و با آداب این دین, مرده های خود را به خاک سپرده ایم. تاریخ, ادبیات, سیاست, قضاوت و دادگستری, فرهنگ و تمدن, شؤون اجتماعی و بالاخره همه چیز ما توام با این دین بوده است. نیز به اعتراف همه مطلعین, ما در این مدت, خدمات ارزنده و فوق العاده غیر قابل توصیفی به تمدن اسلامی نموده ایم و در ترقی و تعالی این دین و نشر آن در میان سایر مردم جهان, از سایر ملل مسلمان _ حتی خود اعراب _ بیشتر کوشیده ایم. هیچ ملتی به اندازه ما در نشر, اشاعه, ترویج و تبلیغ این دین فعالیت نکرده است. مسائل مشترک اسلام و ایران, هم برای اسلام افتخار آمیز است, هم برای ایران؛ برای اسلام به عنوان یک دین که به حکم محتوای غنی خود, ملتی با هوش, متمدن و صاحب فرهنگ را شیفته خویش ساخته است و برای ایران به عنوان یک ملت که به حکم روح حقیقت خواه و بی تعصب فرهنگ دوست خود, بیش از هر ملت دیگر, برابر حقیقت خضوع کرده و در راهش فداکاری نموده است.
ایرانی, روح خود را با اسلام سازگار دید و گم گشته خویش را در اسلام یافت. مردم ایران بیش از هر ملت دیگری, به روح و معنای اسلام توجه داشتند؛ به همین دلیل, توجه ایرانیان به خاندان رسالت, از هر ملت دیگر بیشتر بود و تشیع در میان ایرانیان نفوذ بیشتری یافت؛ یعنی ایرانیان, روح و معنای اسلام را در نزد خاندان رسالت یافتند و فقط خاندان رسالت بودند که پاسخگوی پرسش ها و نیازهای واقعی روح ایرانیان بودند. (خدمات متقابل اسلام و ایران, صص 15, 49, 50 و 136)
درهر صورت باید توجه داشته باشید که تشیع در ایران از تشیع مسلمانان عرب سرچشمه گرفته است نه اینکه مستقلا در ایران تشیع به وجود آمده باشد .پیش از اینکه در ایران تشیعی به وجود بیاید در در زمان خود پیامبر به وجود آمده بود و در کوفه همه مردم شیعه بودند .یکی از عوامل تشیع ایرانیها همین کوفیان بودند و از همین کوفه عده ای از اشعریان به قم آمدند و اساس تشیع را پی ریزی کردن .برای اطلاعات کامل به کتاب (تاریخ پیدایش تشیع در ایران )
مراجعه کنید . و بالاخره نگاهی واقع بینانه به واقعیات تاریخی بیانگر این واقعیت است که همواره در طول تاریخ تا به امروز تنها شیعه بوده که به عنوان سدی محکم جلوی نفوذ و توطئه های استعمارگران در جهان اسلام ایستادگی نموده است .