در مورد مذهب شیخیه می خواستم بیشتر بدونم آیا این مذهب جایگاه قوی دارد یا نه؟

دانشجوی گرامی برای پاسخ به سؤال شما نکاتی را بیان می داریم:
مقدمه
شیخیه یکی از گروه ها و فرق و مذاهب منشعب از شیعه در قرن سیزدهم هجری است. این فرقه از نام شیخ احمد احسایی، بنیانگذار آن، گرفته شده است.
شیخ احمد احسایی 1241-1166ه.ق از منطقه احساء عربستان برخواست. تمام اجدادش از نژاد خالص عرب بوده اند. او در سال 1166 در احساء و منطقه ای قطیف مرز بین عربستان و بحرین متولد شد. از علما و بزرگان عصر خویش به خصوص سید مهدی بحرالعلوم و شیخ جعفر کاشف الغطاء استفاده برده است او در کربلا(حوزه علمی عصر خویش)
علاوه برفقه و اصول و حدیث، در علم طب، ریاضیات، علم حروف و اعداد و فلسفه نیز تبحر و تسلط یافت. او با سکونت در احساء، عتبات، بصره، در سال 1221 به خراسان(زیارت امام رضا(ع)) و سپس به یزد و به شهرت رسید در یزد ماندگار شد و به دعوت فتحعلی شاه قاجار به تهران و دربار دعوت شد. او سپس با دعوت محمدعلی میرزا فرزند فتحعلی شاه به کرمانشاهان رفت و تا سال 1328 در آنجا ماند و سپس به قزوین رفت و مورد استقبال علما قرار گرفت.
او در قزوین توسط ملامحمد تقی برغانی از علمای وقت قزوین(معروف با شهید ثالث) مورد تکفیر قرار گرفت او با ترک قزوین به مشهد و از آنجا به عراق و از آنجا به موطن خوش احساء مراجعت نمود و در مدینه در سال 1341 درگذشت و در بقیع مدفون گشت.
در اصطلاح شیخیه، شیخ احمد احسایی را «شیخ جلیل» می خوانند.
گفته می شود شیخ احمد احسایی بالغ بر 90جلد کتاب در فلسفه قدیم، کلام و فلسفه، فقه، تفسیر و ادب به زبان عربی نگاشت.(فرهنگ فرق اسلامی، ص226)
سیدکاظم رشتی(1259-1212ق)
سیدکاظم رشتی متولد 1212ق جانشین شیخ احمد احسایی است. سیدکاظم رشتی(سیدکاظم بن قاسم حسینی دشتی گیلانی حائری(کربلایی)) اجدادش از سادات حسینی مدینه بوده اند او در رشت متولد شد. در جوانی به یزد رفت و از مریدان و شاگردان شیخ احمد احسایی گردید.
سیدکاظم رشتی مقیم کربلا گردید و تا پایان عمر در این شهر به ترویج و تدریس مکتب شیخیه پرداخت. گفته می شود او بالغ بر یکصدو پنجاه جلد کتاب و رساله در تبیین و تفسیر مکتب شیخیه و آرای شیخ احمد احسایی نگاشته است. در اصطلاح شیخیه سیدکاظم رشتی را «سید نبیل» می نامند. آواز و شهره سیدکاظم رشتی در کربلا و عراق بدانجا رسید که محمود آلوسی مفتی بغداد درباره سیدکاظم رشتی می گوید: « اگر سید در زمانی می زیست که ممکن بود نبی مرسل و پیغمبری باشد من اول من آمن بودم!»(فرهنگ فرق اسلامی266)
عقاید شیخیه
عقاید شیخیه و گروه های متأثر و منشعب از آن به آرا و نظریات شیخ احمد احسایی و سیدکاظم رشتی برمی گردد. درباره عقاید شیخیه باید گفت:
شیخیه در طول گذر دوران با آرا و عقاید مختلف و متفاوتی درهم آمیخت. از آرای شیخ احمد احسایی تا آرای سیدکاظم رشتی و تا آرای علی محمد باب(بابیه) و آرای گروه شیخیه کریمخانیه و گروه شیخیه آذربایجانیه(از سه گروه حجه الاسلامی ها و ثقه الاسلامی ها و احقاقی ها)
شیخیه با تأویل و تفسیر به نوعی به غلو معتقدند و متهم به شیعیان غالی هستند. جنگ بالاسری ها و پشت سری ها معروف است. شیعیان متشرعه(شیعیان عادی) نماز خواندن در بالاسر امام را جایز می دانند اما پشت سری ها(شیخیه) در هنگام نماز در حرم پیغمبر و ائمه طوری می ایستند که قبر میان آنها و قبله فاصله شود و متهم می شدند که در واقع قبر را قبله قرار دادند.
شیخیه اصول دین را منحصر در چهار اصل توحید، نبوت، امامت و رکن رابع می دانند به عقیده آنها رکن رابع شیعه کامل است که همان مبلغ و ناطق اول است و رکن رابع واسطه شیعه کامل است که همان مبلغ و ناطق اول است و رکن رابع واسطه بین شیعیان و امام غایب است رکن رابع احکام را بلافاصله و واسطه از امام معصوم می گیرد و به شیعیان می رساند. (فرهنگ فرق، ص269).
درباره معاد و عدل می گویند: اعتقاد به این اصل لغو و غیرمحتاج الیه است چرا که اعتقاد به خدا و رسول ضرورتا مستلزم اعتقاد به قرآن و ما فی الکتاب است اصل رکن رابع را شیخیه کرمانیه و کریمخانیه بنا نهادند. اما شیخیه آذربایجانیه (حجه الاسلام ها، ثقه الاسلامی ها و احقاقی ها) اصل رکن رابع را قبول ندارند.
آنها معاد جسمانی را قبول ندارند بلکه به معاد روحانی و جسم مثالی اعتقاد دارند.(فرهنگ فرق ص270) گفته می شود که شیخیه برای امام زمان( که وجودش حتمی و ضروری است) عالم روحانی معتقد است نه عالم جسمانی و از عالم روحانی بر همه علم حکمرانی می کند. درباره مقام اهل بیت(ع) هم راه غلو را پیمودند و از برخی از عبارت آنها بر می آید که برای ائمه مقام ربوبیت قایل می شوند.
استاد محمدجواد مشکور درباره عقاید شیخیه معتقد است:
« اساس این مذهب مبنی بر امتزاج تعبیرات فلسفی قدیم متأثر از آرا و آثار سهرودی با اخبار آل محمد(ص) است.(فرهنگ فرق اسلامیت ص266)

فرقه ها و گروه های متأثر از شیخیه

شیخیه که توسط سیدکاظم رشتی و بر اساس اندیشه های شیخ احمد احسایی شکل گرفته است گروه ها و انشعاباتی داشته است که به مهم ترین آنها اشاره می کنیم:
1. بابیه
شیخ احمد احسایی، سیدکاظم رشتی، سیدعلی محمد شیرازی معروف به باب و مؤسس فرقه بابیه.
سید علی محمد باب از شاگردان سیدکاظم رشتی بود و پس از فوت سیدکاظم ادعای جانشینی سیدکاظم و پس از آن ادعای باب و بابیت(رکن رابع) و پس از آن ادعای مهدویت و نبوت کرد.
از فرقه بابیه فرقه ازلیه(میرزا یحیی نوری معروف به صبح ازل) و فرقه بهابیت(میرزا حسینعلی نوری معروف به بهاءالله) انشعابات یافتند، میرزا یحیی صبح ازل و میرزا حسینعلی بهاءالله از شاگردان سیدعلی باب بوده اند.
بحث درباره بابیت و بابیه ازلیه و بهائیت فرصت دیگری را طلب دارد.
2. شیخیه کریمخانیه کرمانیه
شیخ احمد احسایی، سیدکاظم رشتی، حاج محمد کریمخان کرمانی.
حاج محمد کریم خان کرمانی(1288-1225ق) از معروف ترین و مهم ترین شاگردان سیدکاظم رشتی بود. او پس از سیدکاظم رشتی مدعی جانشینی او گردید.
پدر حاج محمد کریمخان، حاج ابراهیم خان ظهیرالدوله، داماد و پسر عموی فتحعلی شاه قاجار است. ظهیر الدوله که از خاندان قاجار و والی خراسان و کرمان بود از مریدان شیخ احمد احسایی و سیدکاظم رشتی بود و در ترویج و گسترش شیخیه و رهبری حاج محمد کریمخان(فرزندش) تلاش بسیار نمود.
حاج محمد کریمخان فرقه شیخیه کرمانیه یا شیخیه کریمخانیه را تأسیس کرد او از علمای بزرگ عصر خویش بود که بالغ بر دویست و شصت کتاب و رساله نگاشت.(فرهنگ فرق ص267)
پس از کریمخان شیخیه کرمانیه به چند گروه تقسیم شدند که مهمترین آنها شیخیه باقریه همدانیه به رهبری محمدباقر خندق آبادی نماینده کریمخان در همدان بود. فرقه شیخیه کرمانیه، در فرزندان کریمخان باقی ماند. محمدخان زین العابدین خان، ابوالقاسم خان، عبدالرضاخان،
3. شیخیه آذربایجانیه حجه الاسلامی ها
شیخ احمد احسایی ===> سیدکاظم رشتی===> میرزا محمد مامقانی (معروف به حجه الاسلام متوفی 1269ق). اولین طایفه شیخیه آذربایجان خانواده حجه الاسلام هستند. میرزا محمد مامقانی معروف به حجه الاسلام تبریزی از شاگردان شیخ احمد احسایی و سیدکاظم رشتی بود و از آنها اجازه اجتهاد و روایت داشت.
حجه الاسلام تبریزی(میرزا محمد مامقانی) از علمای بزرگ آذربایجان و تبریز به تروج آرای اساتید خودش پرداخت و شیخیه آذربایجان را به عهده گرفت. جالب است بدانیم که حکم اعدام علی محمد باب رهبر فرقه بابیه(از شاگردان سیدکاظم رشتی و از انشعاب های شیخیه) توسط حجه الاسلام تبریزی دیگر شاگرد سیدکاظم رشتی صادر گردید.
از حجه الاسلام تبریزی سه فرزند به نام های میرزا محمدحسین حجه الاسلام م1313ق و از شاگردان سیدکاظم رشتی، میرزا محمد تقی حجه الاسلام م 1312ق شاعر و متخلص به نیر تبریزی، میرزا اسماعیل حجه الاسلام م 1317ق به ترویج شیخیه پرداختند.
آخرین فرد از خاندان حجه الاسلام میرزا ابوالقاسم حجه الاسلام فرزند میرزا محمدحسین حجه الاسلام است که در سال 1362 ق وفات یافت و طایفه شیخیه حجه الاسلام تبریز و آذربایجان پایان یافت.
4. شیخیه آذربایجانیه ثقه الاسلامی ها
شیخ احمد احسایی ، سید کاظم رشتی ، میرزا شفیع تبریزی معروف به ثقه الاسلام
دومین طایفه شیخیه آذربایجان خانواده ثقه الاسلام است.
میرزا شفیع تبریزی معروف به ثقه الاسلام از شاگردان شیخ احمد احسایی و سیدکاظم رشتی و از علمای تبریز و بزرگ خاندان ثقه الاسلام است او در بسط و گسترش شیخیه و آرای اساتید خویش تلاش بسیاری انجام داد. میرزا موسی ثقه الاسلام فرزند میرزا شفیع راه پدر را ادامه داد تا بعد از او میرزا علی(فرزند میرزا موسی) معروف به ثقه الاسلام دوم، رهبری شیخیه ثقه الاسلامی را در آذربایجان به عهده گرفت.
میرزا علی همان ثقه الاسلام معروف است که رهبری مشروطه خواهان در تبریز را به عهده گرفت و در محرم 1330 ق به جرم مشروطه خواهی و مبارزه با روس به دار آویخته شد.
پس از ثقه الاسلام تبریزی(میرزا علی) برادرش میرزا احمد از مشایخ شیخیه ثقه الاسلامی قرار گرفت اما پس از چندی این طایفه و گروه هم تدا,م نیافت و طایفه شیخیه ثقه الاسلامی تبریز و آذربایجان هم پایان گرفت.
5. شیخیه آذربایجانیه گوهری یا احقاقی
سومین گروه و طایفه شیخیه آذربایجان اسکویی ها یا گوهری ها یا احقاقی ها هستند.
شیخ احمد احسایی، سیدکاظم رشتی، میرزا حسن اسکویی مشهور به گوهر تبریزی متوفی 1266ق
میرزا حسن به ترویج اندیشه های اساتید خویش در تبریز و آذربایجان و اسکو همت گماشت پس از او فرزندش میرزا باقر اسکویی(1301-1230ق) از علمای بزرگ که صاحب رساله علمیه بود راه پدر را ادامه داد.
پس از میرزا محمد باقر، میرزا موسی که از شاگردان بنام میرزا محمدباقر بود راه آنها را ادامه داد. میرزا موسی اسکویی(1364-1279 ه.ق) از مراجع و بزرگان شیخیه تبریز محسوب می شود او با تألیف کتابی به نام «احقاق الحق و ابطال الباطل» به ترویج آرای شیخیه به خصوص شیخ احمد احسایی و بطلان شیخیه کرمانیه کریمخانه پرداخت.
بعد از تألیف احقاق الحق میرزا موسی گوهری یا اسکویی به میرزا موسی احقاقی و خاندان و طایفه او به احقاقی مشهور شدند. احقاقیه جریان مخالف بابیه و شیخیه کرمانیه است و خود را رهروان واقعی شیخ احمد احسایی و سیدکاظم رشتی می دانند.
احقاقیه با احقاقی ها از آذربایجان و اسکو به کویت مهاجرت کردند و فرزندان میرزا موسی احقاقی(میرزا علی، میرزا حسن، میرزا محمدباقر) از علمای شیخیه احقاقی هستند که در کویت فعالیت کردند.
احقاقی ها در دوران جدید با رهبری افرادی مثل میرزا حسن احقاقی و میرزا عبدالرسول احقاقی و دیگران فعال هستند. مرکز فعالیت آنها هم حسینیه احقاقیه در کویت است که مرکز تجمع جمعی از شیعیان کویت محسوب می شود. و در تمام اعیاد وفیات و مراسمات در آن برنامه اجرا می شود.
احقاقیه سعی دارد شیخیه کرمانیه و آذربایجانیه را نقد نماید و آرای شیخ احمد احسایی و سیدکاظم رشتی و میرزا محمدباقر و میرزا موسی و میرزا عبدالرسول و دیگران را ترویج و تشویق نماید.
این گروه معروف به گروه های ولایتی و کمی همه متهم به غلو درباره اهل بیت هستند. دیدگاه های سیاسی مشخصی ندارند کمتر با انقلاب اسلامی و انقلابیون ارتباط دارند.
یکی از مهمترین اختلافات احقاقی ها با دیگر گروه های شیخیه این است که آنها شیوه اخباریگری را جایز نمی دانند بلکه به اجتهاد و تقلید و مرجعیت معتقد هستند. این گروه به برگزاری برنامه هایی همانند زیارت جامعه کبیره و زیارت عاشورا و دیگر زیارات اهمیت بسیاری می دهند. از تمثال های منسوب به اهل بیت استفاده می کنند، متهم به افراط در شیعه گری و تشیع هستند مثلا معقتدند:
– اسماء و صفات خداوند همیشه محتاج حامل و فعلیت است، در زمان حضور معصومین آنها مظهر حاملیت و فعلیت صفات حق هستند اما در غیبت معصوم افراد خاص حامل صفات خداوند هستند و آنها واسط بین مردم و امام معصوم و خداوند هستند.
– و یا اینکه خداوند هم جهت ارتباط با خلق محتاج واسطه است و این واسطه اهل بیت هستند.
– رکن رابع و فطرت خاص واسطه ارتباط بین مردم و امام معصوم هستند.
– و … برای آگاهی بیشتر از عقاید آنها می توانید به آدرس مراجعه نمایید. www.alehkaky.net
منابع و مأخذ
– اعیان الشیعه، ج2، سیدمحسن امین
– فرهنگ فرق اسلامی، محمدجواد مشکور، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی
– فرق و مذاهب کلامی، علی ربانی گلپایگانی مرکز جهانی علوم اسلامی، 1383
– منابع و سایت ها اینترنتی