لطفا به من کمک کنید که در نماز حضور قلب پیدا کنم.

حضور قلب یکی از حالات بلند عرفانی و معنوی است و شاید سال های متمادی و پیاپی زمان می خواهد تا انسان به این مقام برسد که در نماز کاملا حضور قلب داشته باشد و به هیچ وجه حواس اش پرت نشود. اصلی ترین عامل تمرکز حواس و حضور فلب, گرایش های انسان است. کسی که عاشق تحصیل دانش است, تمرکز بیشتری در درس و مطالعه دارد همین طور که شدیدترین محبت را به خدای متعال و پرستش او دارد, در نماز بیشتر از هر زمان و موقعیت دیگری, حضور قلب دارد؛ زیرا نماز درست هنگامی است که اجازه یافته با معبود خویش سخن بگوید و با او به راز و نیاز بپردازد و در این حالت آن قدر در جذبه حق است که امکان ندارد حواسش از محبوب به چیز دیگری که بدان چندان علاقه ای ندارد, پرت شود؛ از آن رو بهترین و بالاترین درجه حضور قلب مخصوص عارفان حقیقی و عاشقان خدا است و سایرین هم به نسبت معرفت و عشق و علاقه که به خداوند دارند, از حضور قلب برخوردار می شوند.
در مقابل این علاقه و احساس حضور, علاقه و دلبستگی به دنیا و لذت های مادی و مانند آن قرار دارد که باعث می شود انسان حواس و تمرکزش به سمت دنیا گرایش پیدا کند و در نتیجه نسبت به امور معنوی بی توجه گردد و در نماز که یک امر معنوی است, تمرکزش کم شود.

راهکاری از علامه طباطبایی( ره)

یکى از شاگردان علامه طباطبایى(ره) از نداشتن خشوع در نماز و عدم حضور قلب رنج مى برد به خدمت علامه(ره) رسید و راهکارى خواست.علامه ره نخست از پاسخ خوددارى کردند، پس از چندبار اصرار، به شاگرد خود رو کردند و فرمودند: «شما نمى توانى!» شاگرد گفت: آقا شما بفرمایید حداقل اگر کسى پرسید به او بگویم.
علامه(ره) فرمودند: «فکر در نماز، دنباله افکار شبانه روز است. کسى که صبح تا ظهر به یاد خدا نبوده نمى تواند هنگام نماز یاد خدا را استمرار دهد.»
بنابراین توصیه مى شود محیط زندگى و کارهاى شخصى، درسى و روابط با دیگران را رنگ خدایى بدهید و پیش خود بگویید: «خدایا من در خوابگاه و کلاس و در طول روز آن چه تو دوست دارى انجام مى دهم. تو هم قلب مرا از محبت خود پر گردان و نگرانى آینده را از دل من بر گردان. چنین رازگویى و نیازخواهى صادقانه با خدا دریچه اى از نور و عرفان به سوى انسان مى گشاید. و تداوم این عهد و پیمان، مشکلات را یکى پس از دیگرى برطرف مى سازد.

زمینه ها و شرایط حضور قلب

1- دقت در انجام مقدمات نماز، مانند وضوى با نشاط، انجام مستحباتى چون اذان، اقامه و…
در کتاب هاى حدیث آمده است: شخصى از پیامبر(ص) درخواست کرد که راهى به او بنمایاند تا حضور قلب بیشترى در نماز پیدا کند حضرت او را به شاداب گرفتن وضو فرمان دادند. بنابراین وضوى شاداب و با آداب خود در حضور قلب انسان در نماز مؤثر است.
2- گزینش مکان مناسب، دورى ازجاهاى شلوغ و پر سر و صدا و پرهیز از هر آنچه که موجب انحراف توجه از خداوند شود.
3- گزینش وقت مناسب و تا آن جا که ممکن است اول وقت خواندن نماز.
4- تا حد امکان در مسجد و با جماعت نماز خواندن و دعا کردن (به ویژه در جماعاتى که بعد معنوى بیشترى دارد).
5- نماز را با طمأنینه و دقت در مفاهیم و معانى آن خواندن و دعا را با توجه به عظمت خداوند و کوچکی خود به جا آوردن.
6- در نماز در حال ایستاده به مهر نگریستن و در رکوع پایین پا و در تشهّد به زانو خود نظر نمودن.
7- تخلیه دل از حب دنیا و امور دنیوى این که برخی در نمازهای خود همواره به فکر مسائل دیگر هستند، به خاطر تعلق شدید نفس به دنیا و حب آن است. اما آن که عاشق حق شد، در هر حال و در هر کارى به یاد خدا خواهد بود به طورى که گویى همیشه در نماز است.
8- توجه به این که مبدأ و منتهاى انسان خداوند است وآنچه در این بین است براى امتحان آدمى و ابزارى جهت رشد و کمال اوست.
9- ضبط قوه خیال. پرنده لجام گسیخته خیال، چکاوکى است که هر آن بر شاخسارى مى نشیند. ازاین رو همیشه افکار انسان به این طرف وآن طرف متوجه است و قرار و آرامى ندارد؛ اما اگر آدمى با دقت و هوشیارى در کنترل آن بکوشد، پس از چند صباحى رام و مطیع شده و به هر سو که اراده شود متوجه مى گردد. بنابراین انسان باید در نماز ازاول با قاطعیت بنا را بر این بگذارد که تمام توجه خود را به سوى پروردگار معطوف دارد و هر گاه پرنده خیال از چنگ او گریخت، بلافاصله آن رابه همان جهت برگرداند. اگر چندین مرتبه در ایام متوالى چنین کند، کم کم ذهنش عادت خواهد کرد.
10- توجه به عظمت و هیبت پروردگار و فقر و نیاز خود. روشن است اگر آدمى بداند با چه بزرگى روبه رو است و خود در مقابل او عین احتیاج و فقر ونیاز بکنید، با تمام وجود و ذهن و اندیشه خاضع خواهد گردید.
یکى از اولیاى خدا توصیه نموده اند که مدتى قبل از شروع نماز حداقل 15 دقیقه به حسابرسى و تخلیه درون بپردازید و به صورت ارادى عوامل پریشانى خاطر را تعدیل بخشید. مثلا با گفتن ذکرهای مستحبی و خواندن ادعیه و استغفار خود را برای نماز مهیا سازید
همانگونه که گفته شد حضور قلب در حال نماز و دعا و مناجات با قاضی الحاجات یکباره و به طور ناگهانی حاصل نمی گردد، بلکه نیازمند صبر و حوصله و تأنی است و باید با نفس مانند کودکی نوآموز مدارا کرد و به تدریج و با آهستگی آن را مهار و رام نمود و آن را متوجه نمود. بنابراین باید از مقدار بسیار کم شروع کرد و به تدریج بر میزان تمرکز و توجه و حضور قلب افزود. مثلا باید تمرکز را از پنج دقیقه شروع کنید و قبل از نماز و دعا تصمیم جدی بگیرید در این 5 دقیقه حتما حواستان جمع باشد و به اطراف توجهی نکند، پس از موفقیت در پنج دقیقه باید حدود یک ماه بر روی آن کار کنید و هنگامی که متوجه شدید بر این مقدار توجه و حضور تسلط یافته اید آن را به ده دقیقه افزایش دهید و همین طور کم کم بر وسعت آن بیفزایید تا انشاءالله در تمام اوقات نماز و دعایتان حضور قلب و تمرکز را داشته باشید.
مطالعه کتاب هایى همچون «آداب الصلوه» یا «پرواز در ملکوت امام خمینى» و «اسرار الصلوه» مرحوم میرزا جواد آقا ملکى بسیار نافع است.

دو کتاب دیگر نیز در این مورد پیشنهاد مى کنیم:
1. حضور قلب در نماز، على اصغر عزیزى تهرانى
2. حضور قلب در نماز، محمد بدیعى.