آیا خدا شرایط خانوادگی و محیط افراد را هم در هنگام حساب آخرت در نظر می گیرد یا نه؟ اگر در نظر نگیرد ظلم نیست؟

تأثیر پاره اى از عوامل غیراختیارى در روحیات و اعمال و برخى از کنش هاى انسان ها امرى مسلم و تردید ناپذیر است لیکن این گونه امور هرگز سلب کننده اختیار و آزادى اراده انسانى نیستند و از طرف دیگر نمى توانند فطرت پاک الهى آدمى را – که او را به سوى خدا و فضائل و پاکى ها فرا مى خواند – از بین ببرند. نقش عوامل محیطى یا وراثتى یاد شده تنها ایجاد زمینه گرایش به سوى برخى از رذالت ها و منکرات است نه علت تامه آن. بنابراین تفاوت یک انسان حرامزاده یا فردى که در محیط تربیتى فاسدى تولد و رشد مى یابد با فرد حلال زاده یا کسى که در محیط سالم تولد و رشد یافته آن است که در وى زمینه گرایش به برخى کژى ها و آلودگى ها بیشتر است ولى این زمینه هرگز توانایى و اراده اصلاح را از او سلب نمى کند. از طرف دیگر همین انسان بر حسب فطرت الهى میل به سوى نیکى ها و ارزش هاى متعالى نیز دارد. بنابراین مى تواند مانند هر کس دیگر به سمت ارزش ها و فضائل حرکت کند. در طول تاریخ نیز بسیارى از انسان هایى که در محیط سالم رشد کرده اند به سوى انحرافات گرویده و در مقابل افرادى در محیط هاى فاسد بر علیه تمایلات نفسانى پست خود قیام کرده و به اصلاح گراییده اند. از طرف دیگر عذاب و پاداش الهى نسبت به همه انسان ها یکسان نیست. چنان که گفته اند: در قیامت سه کتاب وجود دارد که به حسب آنها پاداش و جزا صورت خواهد گرفت: 1) پرونده سیئات، 2) پرونده حسنات، 3) پرونده نعمات.
و مقصود از نعمات صرفا آب و نان و… نیست، بلکه مهم ترین آنها عوامل تربیتى مانند: پیامبران، علما، خانواده خوب، دوستان خوب، شرایط اجتماعى مناسب، قواى ادراکى، شرایط ژنتیک و … مى باشد. از این جا روشن مى شود که مسؤولیت هر کس در پیشگاه خداوند متناسب با نعمت هایى است که پروردگار به وى ارزانى داشته و عدالت الهى ایجاب مى کند که با ملاحظه تمام شرایط و عوامل ارادى و غیر ارادى دخیل در افعال انسان هر فردى را پاداش و جزا بخشد. آنچه در روایات پیرامون حرامزادگان و … آمده همه براى تذکر و یادآورى وجود همین زمینه هاست و از آنها مى توان در امور تربیتى نتایج درخشانى گرفت.
بنابراین وجود این عوامل و تأثیر آنها هیچ تضادى با عدل الهى و پاداش و عذاب اخروى ندارد.
براى آگاهى بیشتر ر.ک: انسان و سرنوشت، شهید مطهرى.