خودسازی و تحصیل

قبل از هر چیز بزرگى و بزرگوارى روح معنوى شما را مى ستاییم و امیدواریم با تلاش بیش از پیش و تصمیم گیرى منطقى مسیر زندگى سعادتمندى را پیش رو داشته باشید در این باره گفتنى است گرایش به یادگیرى علوم به انگیزه هاى مختلف صورت مى گیرد و به طور معمول نیازهاى اولیه حیاتى و طبیعى و محسوس جاذبه هاى بیشترى براى انسان ها دارد . لذا براى فراهم سازى بیشتر آسایش و تسلط بیشتر بر طبیعت ، گرایش هاى مختلف علمى و تخصص هاى فراوان به وجود آمده است . اما تنها وارستگان و ژرف اندیشان هستند که فراتر از نیازهاى اولیه طبیعى و محسوسات به ارتباط نهانى دانش ها و ارتباط جهان هستى با آفریننده آن فکر مى کنند و از هدفمندى این همه جنب و جوش ها سخن به میان مى آورند .
مهمترین رسالت دین ایجاد انگیزه فراطبیعى در میان انسان ها و جهت دهى صحیح به تلاش هاى روزانه است به طورى که علاوه بر تأمین نیازهاى روزمره زندگى ، به هدفمندى و تلاش براى دستیابى به مقصود هستى اقدام کند . از این رو در فرهنگ اسلامى تمام دانش هاى مورد نیاز براى زندگى بشرى داراى اهمیت است و توصیه شده به مقدار لازم و مورد نیاز جامعه ، مردم براى فراگیرى آن اقدام کنند و از آن به « واجب کفایى » تعبیر شده است .
اما براى همه انسان ها در هر مرتبه علمى که قرار دارند توجه به هدف و هدفمندى جهان و ایمان به مبدأ و معاد لازم و « واجب عینى » شمرده شده است و غفلت اکثریت جامعه بشرى جاى تأسف دارد زیرا حتى از علوم تجربى و مهندسى نیز مى توان به آن هدف مقدس دست یافت و منافاتى با زندگى روزمره ندارد ، لذا از نظر قرآن و روایات ، علم وسیله است نه هدف آن هم وسیله‌اى که انسان را به کمال مى‌رساند و دنیا و آخرت او را آباد مى‌کند . گفتنى است که ارزش هر علم به ارزش موضوع آن علم است و در این جهت علوم الهى و دینى – با توجه به موضوع آن – از سایر علوم اشرف و برتر است ولى این بدین‌معنا نیست که علوم دیگر بى‌اهمیت و بدون ارزش است و علم نیست .
در نگاه کلى قرآن ، هر علمى که انسان را به دنیاپرستى سوق دهد و به چنگال مادیات بسپرد و فهم و شعور او را به طرف خواب و عیش و نوش بکشاند هدف نهایى او را تنها وصول به مادیات قرار دهد ، چیزى جز ضلالت و گمراهى نیست .
در قرآن کریم آمده است : « ذلک مبلغهم من العلم ان ربک هو اعلم بمن ضل عن سبیله این آخرین حد آگاهى آنها است و خداوند به حال آن که از راه حق گمراه شده آگاه است » . 1
پس علوم غیردینى نیز مى‌تواند نقش‌آفرین بوده و موجبات سعادت آدمى را فراهم کند . این در صورتى است که هدف تلقى نشود ، بلکه وسیله پیشرفت و رسیدن به کمال باشد . از طرف دیگر علوم دینى نیز اگر طالب آن قصد رسیدن به دنیا را داشته باشد ، موجب بدبختى انسان مى‌شود .
خلاصه اینکه از نظر اسلام شرافت و ارزش علم به دو چیز است : اول موضوع آن است که در اینطور علم خداشناسى و علم خودسازى و هر چه مربوط به رشد و کمال معنوى انسان مى شود اشرف علوم است . دوم هدف و نیت انسان از علم است که درارزش علم دخیل است . اگر هدف از علم کسب رضایت خدا و خدمت به دین و مردم باشد علم داراى شرافت و ارزشى است ولى اگر قصد انسان از عالم شدن دنیا طلبى و برترى جویى و امثال آن باشد علم او بى ارزش است حتى اگر موضوعش توحید و خداشناسى باشد .
پیش از هر چیز باید هدف اصلى خود از تحصیل در حوزه علمیه را مشخص نمایید . احتمالا انگیزه و محرک شما در این رابطه یک یا چنداز موارد زیر است :
1 ) جست وجوى کمالات نفسانى و معنوى . در صورتى که انگیزه این باشد باید گفت : هر چند حوزه علمیه محیط مساعدترى براى کسب فضایل روحانى است ، ولى چنان نیست که در محیط دانشگاهى نتوان بدان رسید . به عبارت دیگر ، رسیدن به آنها بیش از هر چیز به عزم و همت و اراده جدى شما و عنایات حق تعالى بستگى دارد ، نه به محیط .
2 ) افزایش اطلاعات دینى . نیل به این هدف نیز با برنامه‌ریزى مطالعاتى منظم در کنار دروس دانشگاهى میسر است . حتى در کنار آنها مى‌توان از نوار یا دوستان روحانى براى گرفتن برخى از دروس ابتدایى حوزوى استفاده نمود و پس از اتمام تحصیلات دانشگاهى نیز مى‌توان در کنار فعالیت‌هاى شغلى این گونه مطالعات و دروس جانبى را استمرار بخشید .
3 ) تخصص یابى در علوم مختلف دینى و خدمت در مسیر اعتلاى دانش و فرهنگ دینى جامعه .
اگر چنین آرمان بلند و ارزشمندى را منظور دارید مى‌توانید به حوزه وارد شوید و در مدرسه‌هاى مربوط به فارغ‌التحصیلان دانشگاهى شرکت کنید . لیکن این نکته را نیز خاطر نشان مى‌سازیم که دروس حوزوى بر اثر گستردگى بسیار ، خیلى دیرتر از آنچه در دانشگاه‌ها مشهود است ، آثار و ثمرات خود را ظاهر مى‌سازد البته با عمق و ژرفاى بیشتر . بنابراین علاقه‌مندان به دانش‌هاى حوزوى باید باهمت واستوارى ، عمرخود راوقف علم و دانش سازند و با جان و دل و چشم پوشى از یک‌سرى تمایلات مادى و دنیایى مانند : عنوان ، پول و . . . در مسیر دین و علوم دینى ره سپارند و تنها در این صورت دست حق یار و مددکارشان خواهدبود .
{S با دو قبله در ره معبود نتوان زد قدم # یا رضاى دوست باید یا هواى خویشتن S}
بنابراین اکنون که به قول خودتان شرایط ورود به حوزه برایتان فراهم نیست بهتر آن است دردو گام علمى و عملى هم به معارف دینى خود توسعه دهید و هم عملا در پى انجام واجبات دینى و اجتناب از محرمات به هدف مقدس خود که همان تقرب الهى است ، نزدیکتر شوید .
لذا توصیه مى شود با استفاده از یک سیر مطالعاتى شناخت عمیق ترى نسبت به آنچه احساس نیاز مى کنید پیدا کنید و با مشورت گرفتن از یکى از اساتید قابل اعتماد و با تجربه تان ، کتابهاى شهید مطهرى را مطالعه کنید و یا از سلسله کتابهایى که به همین منظور تدوین شده و تحت عنوان سلسله درسهاى اندیشه هاى بینادین اسلامى از انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى ( ره ) است بهره بگیرید .
بنابراین درباره انتخاب رشته و در پیش گرفتن راه دانشگاه و یا حوزه , باید به چندین فاکتور و عامل تعیین کننده توجه داشت
. 1 تفاوت استعداد و علاقه افراد . . 2 حساسیت خانواده و اطرافیان . 3 انتظارات از زندگى آینده . 4 توانایى تحمل مشکلات . 5 حفظ و تقویت ایمان و ساختن خود و دیگران .
در این باره تذکر چند نکته لازم است :
. 1 گر چه علومى مانند ریاضى ، هندسه ، شیمى و مانند آن از نظر موضوع درحد علم خداشناسى و معرفت دینى نیست ، ولى چه بسا کسى بتواند عامل دوم یعنى نیت و هدف خود از فراگیرى آنها را چنان تقویت کند که ارزش کمتر از علم خداشناسى نداشته باشد . مثلا پزشکى که علم و تخصص خود رادر خدمت به مردم و نجات بیماران قرار دهد و سعى کند از افراد بى بضاعت و کم درآمد پول کمترى بگیرد و یا از سودى که به خاطر طبابت بدست مى آورد ، در کمک به محرومین بکار برد . و هدفش تقرب به خدا باشد واقعا از اولیا الهى خواهد بود .
. 2 فراگیرى علوم غیر دینى مثل علم فیزیک و شیمى منافاتى با فراگیرى علوم دینى ندارد . یک انسان هوشیار کسى است که سعى کند هر دو علم را فرا بگیرد در کنار دروس دانشگاهى ، معرفت دینى خود را هم افزایش دهد .
چنانچه در روایتى آمده است : علم بیش از آن است که شمرده شود ( و انواع فراوانى دارد ) پس سعى کنید از هر علمى آن قسمت که زیباترین و بهترین آن است را بدست آورید . ( بحار ، ج 1 ، ص 219 ) شما هم سعى کنید در اوقات فراغت خود با مطالعه علوم اسلامى اطلاعات دینى خود را افزایش دهید .
. 3 در روایات زیادى آمده است ، کسى که به آنچه از مسائل دینى و معرفتى که علم دارد ، عمل کند ، خداوند آنچه را که نمى داند به او تعلیم مى نماید ( بحار ، ج 78 ، ص 189 ) بنابراین اگر انسان از ابتداى تکلیف سعى کند در هر موقعیتى که قرار دارد ، تقوى و پاکدامنى خود را حفظ کند و خود را به گناه و معصیت آلوده نکند ، خداوند نیز از خزاین رحمتش معرفت او را نسبت به خودش زیاد مى کند و چه بسا او را به بالاترین حد معرفت و علم مى رساند .
. 4 هر انسانى با توجه به استعداد و علاقه اى که دارد ، در یک رشته از علوم مى تواند رشد کند و به حد بالایى برسد . شما نیز باید ببینید در چه زمینه اى استعداد و انگیزه دارید . اگر فکر مى کنید در علوم دانشگاهى موفق ترید ، همان را با جدیت ادامه دهید ، ولى اگر فکر مى کنید در علوم دینى اگر وارد شوید موفقیت زیادى مى توانید کسب کنید ، چه بسا بر شما واجب باشد در رشته علوم دینى و حوزوى تحصیل کنید .
با توجه به تجربه متعدد توصیه ما این است که روشى انتخاب شود که قدرت انتخاب از بین نرود . از آنجا که عوامل چهارگانه فوق براى بسیارى از جوانان با شور و شوق قابل اندازه گیرى دقیق نیست , پیشنهاد مى کنیم به طور تدریجى و پله اى مسیر مناسب انتخاب گردد . به طور مثال اگر امکان تحصیلات دانشگاهى در رشته خوب و مورد علاقه فراهم است این فرصت را از دست ندهید و در کنار آن به طور ملایم با برخى علما و جلسات درس حوزه آشنا شوید . در ادامه در صورت تشخیص علاقه بیشتر رفته رفته تمایل خودتان را به رشته هاى حوزوى بیشتر کنید .
در مجموع مى توان گفت تا هنگامى که به انتخاب قطعى از نظر شخصى نرسیده اید ، ادامه تحصیل با اولویت دهى به رضایت پدر و مادر و به دور از تنش و حساسیت اطرافیان سزاوارتر است . البته لازم است بر حفظ و تقویت ایمان و تلاش جهت خودسازى تأکید شود و در کنار ساماندهى وضعیت ازدواج و اشتغال به استمرار ارتباط با مجالس مذهبى و آشنایى با معارف دینى اهتمام جدى داشت . چنان که بسیارى از یاران پیامبر ( ص ) و امامان معصوم ( ع ) است . علاوه بر بهره مندى از علم و معرفت امامان ( ع ) و کسب مقام « صحابى » و « راوى » ، به کشاورزى ، دامدارى ، روغن فروشى ، خرما فروشى و . . . نیز اشتغال داشتند .
( 1 ) ( نجم ، آیه 30 )