طلسمات

خانه » همه » مذهبی » قرآن در طول ۲۳ سال نازل شده و ترتیب نزول آیات آن به شکل کنونی نبوده است؛ چنان که اولین آیات نازل شده «اقرأ باسم ربک الذی خلق» است. سؤال این است که جمع آوری قرآن به صورت کنونی، به دستور چه کسی، در چه زمانی و چگونه انجام گرفته است؟

قرآن در طول ۲۳ سال نازل شده و ترتیب نزول آیات آن به شکل کنونی نبوده است؛ چنان که اولین آیات نازل شده «اقرأ باسم ربک الذی خلق» است. سؤال این است که جمع آوری قرآن به صورت کنونی، به دستور چه کسی، در چه زمانی و چگونه انجام گرفته است؟

درباره نحوه جمع آوری و تدوین قرآن، میان پژوهشگران علوم قرآنی دو دیدگاه وجود دارد: یک. در عهد رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم این گروه می گویند: قرآن در عهد رسول خداصلی الله علیه وآله و به صورت امروزی (ترتیب آیه ها و سوره ها) تدوین یافته است. صاحبان این دیدگاه دلایلی را برشمرده اند؛ از جمله: 1-1. مصونیت قرآن از خطر تحریف، بدون تدوین در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله امکان پذیر نبود؛ چون غیر از آن حضرت، کسی به طور کامل به خصوصیات قرآن آگاه نبود.
1-2. تحدّی از جانب قرآن، اقتضا کرد آیه ها و سوره ها، مطابق نظر پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم تنظیم شده و به شکل خاصّی درآید.
1-3. بعضی از روایات دلالت دارد که عده ای در زمان رسول خدا، مشغول این کار بودند. شعبی می گوید: «شش نفر از انصار، قرآن را در عهد رسول خدا جمع آوری کردند: ابی بن کعب، زید بن ثابت، معاذ بن جبل، ابودرداء، سعید بن عبید و ابوزید».

دو. بعد از رحلت رسول خداصلی الله علیه وآله وسلم
براساس این نظر، تدوین قرآن به عصر بعد از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله برمی گردد؛ امکان تدوین قرآن به لحاظ تداوم نزول وحی، در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم وجود نداشت و تا آخرین روزهای زندگانی آن حضرت نزول آیات قرآن ادامه داشت.
تذکر این نکته ضروری است که بین نوشتن آیات و تدوین آن، به عنوان یک کتاب تفاوت وجود دارد. صاحبان این دیدگاه معتقدند جمع آوری قرآن در سه مرحله انجام شده است:
مرحله یکم. نظم و چینش آیه ها در کنار یکدیگر که شکل گیری سوره ها را در پی داشت و در عصر پیامبرصلی الله علیه وآله صورت گرفت.
مرحله دوم. جمع کردن مصحف های پراکنده، در یک جا و تهیه جلد برای آنها که در زمان ابوبکر انجام شد.
مرحله سوم. جمع آوری تمامی قرآن های نوشته شده از سوی کاتبان وحی، برای نگارش یک قرآن به عنوان الگو و ایجاد وحدت قرائت در آن که در زمان عثمان صورت گرفت.
گفتنی است؛ بیشتر علمای اسلام، تدوین در زمان رسول خداصلی الله علیه وآله را نپذیرفته اند. اما عده ای از آنان، به تدوین و جمع آوری قرآن در زمان آن حضرت معتقد بوده و سه مرحله ای بودن و یا تدوین در زمان خلفا را هم به طور کلی رد می کنند؛ از جمله آیةاللَّه خویی ترجمة البیان، ج 1، ص 346.، آیةاللَّه حسن زاده آملی فصل الخطاب، ص 46.، دکتر صبحی صالح مباحث فی علوم القرآن، ص 73. و … .
آیةاللَّه خویی رحمه الله در تبیین دیدگاه خود، آورده است:
1. احادیث دلالت کننده بر جمع آوری قرآن در غیر زمان پیامبرصلی الله علیه وآله با یکدیگر در تناقض است. در بعضی ابوبکر، در بخشی دیگر عمر و در بعضی عثمان ذکر شده است.
2. این روایات، با احادیث دلالت کننده بر جمع قرآن در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله تعارض دارد.
3. احادیث یادشده، با حکم عقل به لزوم اهتمام پیامبرصلی الله علیه وآله در امر جمع و ضبط قرآن مخالف است.
4. این روایات با اجماع مسلمانان، مبنی بر ثبوت [قطعیت ] قرآن از طریق تواتر مخالفت دارد.
5. جمع آوری پسینی، نمی تواند شبهه تحریف قرآن را به طور کامل از بین ببرد.
کسانی که تدوین را به عهد رسول خدا منسوب نمی دانند، ضمن پاسخ به اشکالات یاد شده، بر این باورند که گردآوری قرآن، یک حادثه تاریخی است؛ نه مسئله عقلانی؛ از این رو می بایست در این باره به نصوص تاریخی مستند مراجعه کرد.
این گروه در مقابل این سؤال که چرا تدوین در زمان رسول خداصلی الله علیه وآله صورت نگرفت، می گویند: پیامبرصلی الله علیه وآله، به ترتیب و جمع آیه ها اهتمام داشت؛ ولی گردآوری و ترتیب سوره ها، بعد از رحلت آن حضرت صورت گرفت؛ زیرا در زمان پیامبرصلی الله علیه وآله همچنان انتظار نزول قرآن می رفت. بنابراین با تداوم نزول وحی، جمع آوری قرآن در یک جلد کامل، همانند کتاب امکان پذیر نبود. از این رو هنگامی که پیامبرصلی الله علیه وآله آثار وفات را مشاهده و به انقطاع وحی یقین پیدا کرد، حضرت علی علیه السلام را به جمع آوری قرآن وصیت فرمود.
اما متأسفانه پس از رحلت پیامبرصلی الله علیه وآله، قرآن جمع آوری شده به دست حضرت علی علیه السلام مورد پذیرش حاکمان وقت قرار نگرفت وجامعه اسلامی تا سال 25 هجری از داشتن مصحف رسمی محروم ماند! هر چند مصحف های صحابه بزرگ مورد استفاده قرار گرفت.
براساس این دیدگاه پس از درگذشت پیامبرصلی الله علیه وآله، بزرگان صحابه بر حسب دانش و کفایت خود، به جمع آوری آیات و مرتب کردن سوره های قرآن دست زدند و هر یک، آنها را در مصحف خاص خود گرد آوردند. به این ترتیب و با گسترش قلمرو حکومت اسلام، تعداد مصحف ها رو به فزونی گذاشت.
بعضی مصحف ها، به تبع موقعیت و پایگاه جمع کننده آن، مقام والایی کسب کرد؛ به عنوان نمونه مصحف عبداللَّه بن مسعود، مرجع اهل کوف

دیدگاهتان را ثبت کنید

آدرس ایمیل شما منتشر نخواهد شد